Matematik Eskişehir’de kömür santralına karşı

Özgür Gürbüz-BirGün/15 Ocak 2018

Türkiye’deki şekerpancarı üretiminin yüzde 6,4’ü, arpanın yüzde 3,9’u, buğdayın yüzde 3,3’ü, kuşkonmazın neredeyse tamamı ve rokanın yarısına yakını Eskişehir’den sağlanıyor. İlin 5 bin 337 dekarlık bir alanında organik tarım, 6 bin 146 dekarlık bir alanında ise iyi tarım yapılıyor. Buğday, saman ve et ithal ediyoruz. Eskişehir’de bunlar üretiliyor. İstenirse daha çok da üretilir ama dert o değil. Dert, Eskişehir’e kurulmak istenen termik santral.

Termik santral için seçtikleri Alpu Ovası tarıma elverişli. Alpu ilçesinde besi sığırcılığı yapılıyor, şekerpancarı, patates ve kaz yetiştiriliyor. Toprağın altında ise “milli” diye pazarlamaya çalıştıkları kömür var. Bizim hükümet yerin üstünde olan biteni görmüyor, yerin altındaki kömürü görüyor. Her yıl 6 milyon 316 bin 812 ton kömür yakıp elektrik üreteceğim diyor.  

Santral kurulmak istenen yerin etrafında 1 milyona yakın insan yaşıyor, kömür santralı 1 milyon insanın havasını kirletecek, hükümet onu da görmüyor. Çevre Mühendisleri Odası Türkiye’de sadece 6 ilin havası temiz diyeli 10 gün oldu. O illerden biri de Eskişehir. Yöneticilerimiz, gelir dağılımına, eğitime, medyada söz hakkına gelince eşit davranmıyor ama iş “zehirlenme hakkı”na gelince oldukça adaletliler. Tüm Türkiye kirli hava solurken Eskişehir nasıl olur da temiz hava solur diyerek, oraya da bir termik santral planlayıvermişler.

Santral tam kapasite çalışırsa, her şey yolunda giderse yılda 7,5 milyar kilovatsaat elektrik üretecek. Yerli linyitin kalitesizliği ve geçmiş tecrübeler öyle olmadığını söylüyor ama varsayalım haklı çıktılar, biz bu veriler ışığında kritik soruyu soralım. Bu santral yapılmazsa Türkiye’de elektrikler kesilir mi? Ya da Eskişehirliler santrala karşı çıkar ve yaptırmazsa Türkiye elektrik ithal etmek zorunda kalır mı? İki sorunun da yanıtı hayır. İhtiyaçtan fazla santralımız var. Türkiye’nin kurulu gücü 2017 sonunda 85 bin megavatı geçti. 2017’de elektrik tüketim rekorunun kırıldığı günde ise en yüksek talep (puant güç) 48 bin megavatın altındaydı. Yani, talebin yaklaşık iki katı fazla kurulu güç var.

Görüldüğü gibi Türkiye’nin şu anda yeni bir santrala ihtiyacı yok. Önümüzdeki yıllarda elektrik talebi artarsa ne olacak diye sorabilirsiniz. O sorunun yanıtını da Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) vermiş. TEİAŞ`ın 2017-2026 için yaptığı elektrik tüketim tahminlerine bakmışlar. Elektrik talebinin daha az artacağını söyleyen düşük talep senaryosunun tahminin karşılamak için mevcut santralların yüzde 47,6 kapasiteyle çalıştırılması yeterli oluyor. Elektrik talebinin çok arttığı yüksek talep senaryosu içinse mevcut santralların yüzde 56,2 kapasiteyle çalıştırılması yeterli oluyor. Kısaca EMO, yeni bir santral yapılmasa bile talebi karşılamakta sorun yok diyor. Kaldı ki lisans almış yapılmayı bekleyen ya da yapımına başlanan nereden baksanız bir 30 bin megavatlık santral daha var.

Bu kadar is ve kömür kokusu yeter, işi tatlıya bağlayalım. Türkiye birkaç gün önce enerjide yeni bir hedef daha açıkladı. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı kapsamında 2023 yılına kadar birincil enerji tüketiminin yüzde 14 oranında azaltılması hedeflendi. Planın içinde elektrikteki dağıtım kayıplarının yüzde 8’e indirilmesi de var. Bugünkü oranın yüzde 14’lerde olduğunu düşünürseniz, sadece bu hedefe erişilmesi Eskişehir’de kurulmak istenen santralın üreteceği kadar elektriğe ihtiyaç kalmayacağını gösteriyor. Tatlı olan da bu. Dağa taşa santral kuruyorsun, elektrik talebinden fazla üretim yapıyorsun ve bir yandan da enerjiyi daha verimli kullanmak için eylem planı hazırlıyorsun. Kafaların karıştığı kesin bilgi, yayalım.   

Tatlının üzerine acı kahve sevenleri de şu satırla baş başa bırakayım. Türkiye önümüzdeki günlerde ekmeklik buğday bulamayabilir ama herkesi çarpmaya yetecek elektriği olacak. Buğday bulamazsak yine ithal ederiz ama kömürü yakmazsak elektriksiz kalmayız. Onun yerine koyacak seçenek ise çok.

Yaz saati değil siesta

Özgür Gürbüz-BirGün/28 Ekim 2016

İktidar partisi Türkiye’nin ilginçliklerine ilginçlik katmaya bayılıyor. Bildiğiniz gibi 30 Ekim’den itibaren kış saatine geçmek yerine yaz saatinde ısrar etme kararı aldılar. Her tarafa ‘egemenlik milletindir’ yazıp seçilmiş belediye başkanlarını içeri atan bir ülkede bu da ‘normal’ ama biz yine de tartışalım. Kuyuya atılan taş misali...

30 Ekim’de saatleri bir saat geri almayacağız. Halbuki, kışa girdiğimiz için, saatleri bir saat geri almak, geç doğan güneşi yakalamak için bize fırsat veriyordu. Şimdi ise daha karanlıkta kalkacağız. Özellikle büyük kentlerde yaşayan ve işine, okuluna gitmek için 2-3 saat yol yapanlar, zifiri karanlıkta yola çıkmak zorunda kalacak. Enerji Bakanlığı’nın argümanı enerji tasarrufu. Bakan Berat Albayrak, “Uygulama ile ciddi tasarruf sağlayacağız. Mesai ve eğitim saatlerinde karanlık süre azalacak, geçiş dönemindeki olumsuzluklar yaşanmayacak” diyor. O kadar ciddi bir tasarruf miktarı ki, ortada rakam falan yok. Başbakan da tasarruftan çok saatleri ileri-geri alma hadisesine vurgu yapıyor: “Kafa karışıklığı olmayacak. İleri, geri aldın mı, geç mi kaldın, ‘efendim saatler değişti, gelemedim’... Yok öyle artık. Sen değişeceksin, saatler değişmeyecek”. Burada anahtar kelime değişim. ‘Koyun’ kesmedi ‘zombi’ olalım istiyorlar.

Daha karanlıkta kalmak, birçok evde ışıkların daha önce yakılmaya başlaması anlamına gelecek. İşyerleri için de durum aynı. İnsanın bünyesinin güneşin doğuşu ve batışına odaklı olmasını, bu nedenle de verim kaybı yaşanacağını bir kenara bırakalım. Karanlıkta kalkarak ve çalışarak nasıl enerji tasarrufu yapacağız? Eve döndüğümüzde karanlık olmayacak olsa oradan tasarruf yapılır ama Türkiye’nin en çok elektrik tüketen illeri Batı’da. Örneğin İstanbul’da güneşin batışı 18.00 sularında olacak. Kim, mesaisini bitirip, daha önce eve gidebilir ki? 18.00’den sonra da evlerde yine ışıklar yanacak. İş sadece elektrik de değil. Kışın havanın en soğuk olduğu zaman gecenin geç saatleriyle, güneşin doğuşu arasındaki 6-8 saatlik dilim. Güneşin doğmasıyla hava da ısınmaya başlıyor. Erken kalktıkça evleri, işyerlerini ısıtmak için daha fazla enerji harcayacağız. Sanırım bu hesabı yapanlar işin sadece elektrik yönüne bakıp, ısı tarafını unuttular. Amaç Türkiye’yi Batı’dan uzaklaştırmak gibi bir siyasi nedense, yapılan tam da bu ama Avrupa’yla iş yapanları çok etkileyecek; ekonomik açıdan mantıklı değil.

Börtü-böcek yazarınızın kafası bu tasarruf hesabına basmamış olabilir. Ancak işin uzmanı, Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) da aynı soruları soruyor. Elektrik talebinin azalması nedeniyle üretici ve dağıtıcıların elektrik satış ve dağıtımından elde ettiği kâr azaldı. Yaz saatine devam kararıyla Türkiye‘nin elektrik tüketimini artırmaya yönelik manipülatif bir hamle yapılıyor olabilir diyor. Niyet, dağıtım ihalelerine, santral özelleştirmelerine hesap kitap yapmadan tonlarca para akıtan firmaların zararını bizden çıkarmak mı acaba? Neden olmasın, son birkaç yıldır enerji piyasasında yapılan tüm değişikliklerin ardında bu niyetin olduğunu bilmiyor muyuz?

Tasarruf mu, tüketim mi? Nasıl anlarız? Basit. Kasım ayından sonraki elektrik faturalarınızı, önceki aylarla karşılaştırın. Bakalım, oy verdiğiniz ya da vermediğiniz hükümet, yaz saatine devam kararıyla sizin daha çok tüketmenize mi yoksa tasarruf etmenize mi neden olmuş.

Saatlerimizin akrep ve yelkovanını rahat bırakıp, gerçekten işe yarayabilecek bir öneri sunalım. Türkiye’nin elektrik tüketiminin temmuz ve ağustos gibi yaz aylarında zirve yaptığını biliyoruz. Bunun en büyük nedeni de klimalar. Mevcut iktidara oy vermiş bazı arkadaşlar bunun kalkınmayla falan ilgisi olduğunu sanabilir ama ne yazık ki doğru değil. Türkiye üreten değil, tüketen bir ülke. Klima gerçeğinden hareketle, Türkiye’nin sıcak illerinde yaz ayları siesta uygulamasına geçilebilir. Örneğin, 13.00-15.00 arasında verilecek siesta molasıyla günün en sıcak anında klimalar kapalı tutularak enerji tasarrufu sağlanabilir. İspanya yıllardır siesta yapıyor. Fukuşima sonrası Japonya’da bazı illerde de siesta uygulaması başlatıldı.

İleri geri almadan, her gün aynı saatte uygulayacağımız bir model bu. Kafalar karışmaz, elektrik tasarrufu yapılır, şebekenin en çok zorlandığı saatlerde elektrik sistemi nefes alır. Talep en üst seviyeye çıktığı için yükselen elektrik fiyatları da düşer. Şirketler bundan memnun olmayacak ama halkın fatura yükünü bile azaltabilir. O halde, var mısınız siesta yapmaya?

Kuzey Ormanları parselleniyor

Özgür Gürbüz-BirGün/29 Mart 2015

Ankara’nın ‘parsel parsel’ satıldığını Hükümet Sözcüsü Bülent Arınç açıkladı. Bilmiyor muyduk? Biliyorduk elbette. Tapelerde, hasıraltı edilen yolsuzluk kayıtlarında bunlar yok muydu? Vardı. Eskiden bu ‘satış’ hikayelerini gizlice yapılan dinlemelerden, sızdırılan belge ve fotoğraflardan öğreniyorduk. AKP’ye gönül vermiş dostlar ise inkar ediyordu. Olan bitenler sanki bir komploymuş gibi, içinden ‘faiz lobisi’, ‘dış mihrak’, ‘Kabataş’, ‘Cami’de içki’ ve hatta ‘telekinezi’ geçen öyküler yazıp, ele geçirdikleri medya aracılığıyla halka o masalları anlatıyorlardı.    

Parselleyerek satış işini şimdi Hükümet Sözcüsü Bülent Arınç’tan dinledik. Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı’na, “Gökçek bu yapıya Ankara’yı parsel parsel satmıştır. Zengin işadamlarına okul yaptırmıştır. Yurt yerleri sağlamıştır” dedi. Bence bu da montaj. Bülent’le Arınç’ı almışlar, montajlayıp Bülent Arınç yapmışlar. Yakında Hükümet Sözcüsü’nün söylediklerine de basın yasağı getirirlerse şaşırmayın. Önümüz seçim. İçimizde ne kadar ‘dış mihrak’ var göreceğiz. Vatansever olduğunu iddia edenler, başkenti parsel parsel satanlara mı oy verecek yoksa bu satış işleminin durdurmak için canı pahasına sokağa çıkıp, “hırsız var” diyenlere mi? Bize yıllardır vatanseverlik, ahlak ve dürüstlük nutukları atanların gerçek yüzü bu seçimde ortaya çıkacak. Kul hakkı yemek bu Haziran’da sandıkta oylanacak.  

***

Parselleyerek satış işi sadece Ankara’ya has değil. Kuzey Ormanları Savunması’nın (KOS) İstanbul’da yapılmak istenen 3. Havalimanı’yla ilgili hazırladığı rapor çok değerli bilgiler içeriyor. KOS, “3. Havalimanı için neden 7 bin 650 hektarlık bir alan kapatılıyor” diye soruyor. Dünyanın en yoğun havalimanı Atlanta 95 milyon yolcu kapasiteli ve bin 650 hektarlık bir alana kurulmuş. 150 milyon yolcu kapasitesi olması istenen 3. Havalimanı içinse neredeyse 5 kat büyük bir alan ayrılmış. KOS, yapılmak istenenin aslında bölgeye yeni bir kentleşme alanı açmak olduğunu söylüyor. Gelsin parseller…

Raporda, 2009 yılında istifa eden THY eski Yönetim Kurulu Başkanı Candan Karlıtekin ve TAV Havalimanları Holding Yönetim Kurulu Başkanı Hamdi Akın’ın geçmiş demeçlerine de yer verilmiş. Karlıtekin, Atatürk ve Sabiha Gökçen havalimanlarına ikişer milyar dolarlık yatırımla iki yeni pist yapılarak 120 milyonun üzerindeki yıllık yolcu talebinin karşılanabileceğini söylüyor. 3. Havalimanı’nın kaynak israfı olduğunu belirtiyor. Hamdi Akın da Atatürk Havalimanı’nın kapasitesinin 100-120 milyona çıkarılabileceğini vurgulamış. Eldeki iki havalimanı sorunu rahatlıkla çözebilecekken, İstanbul’un nefes almasını sağlayan, yegane yeşil alanı, Kuzey Ormanları’nı parsellemenin ne anlamı var? Havalimanı buz dağının görünen yüzü sadece.

***

Akkuyu’da nükleer santral kurmak isteyen Rus şirketi TV reklamlarına başladı. Yüzde 100 yabancı sermayeye ait santralı, milli formayla ve milli enerji sloganlarıyla halka sevdirmeye çalışıyorlar. Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) bu yanıltıcı reklamın yayından kaldırılması için haklı olarak Reklam Kurulu’na başvurdu. Bazı yazarlar da çıkmış EMO’yu demokratik olmamakla eleştiriyor. Ben şimdi bir şişe siyanürü bal gibi gösteren reklam yapsam, o reklam yayınlanır mı? Dışardan getirdiğim ithal otomobili, ‘milli otomobil’ diye satsam diğer otomobil üreticileri ne der? Tüketiciyi yanıltan, yanlış bilgi veren reklam tabi ki yasaklanır. Nükleeri savunmak için ‘demokrasi havarisi’ kesilenlere duyurulur.

***

4 Nisan Cumartesi günü Birleşik Haziran Hareketi’nin Merzifon’da düzenlediği “Çeltek’ten Termiğe” adlı panele katılıyorum. Soma Holding’in Amasya’da kurmak istediği termik santralın tartışılacağı panel Bahçeli Kültür Sarayı’nda saat 13.00’te.