Hükümetin sosyal adalet borcu icralık

Özgür Gürbüz-BirGün / 19 Aralık 2024

Foto: Yapay Zeka Grok ile yaratıldı

Hükümet, belediyelerin Sosyal Güvenlik Kurumu’na borçlarını konuşmamızı istiyor ama asıl konuşmamız gereken hükümetin sosyal adalet borcu. SGK borcu ödenir ama AKP-MHP hükümetinin sosyal adalet borcu öyle büyüdü, öyle birikti ki iktidar değişikliği dışında hiçbir icra işlemi bu borcu kapatamaz.

Sosyal adalet toplumun her bireyinin aynı haklara, yükümlülüklere ve fırsatlara sahip olmasıdır. Devlet, ayrım yapmadan her bireyini korumalı, her bireye kamusal sağlık ve eğitim hizmeti sunmalı, işçi haklarından adil vergilendirmeye, fırsat eşitliğinden servet dağılımına kadar birçok alanda toplumun farklı kesimleri arasındaki uçurumu daraltmalıdır. Türkiye’de ise son 22 yılda bunun tam tersini gördük.    

Türkiye’de ilköğretim ve ortaöğretimde okuyan öğrenci sayısı 18 milyon 710 bin. Bu öğrencilerin 15 milyon 849 bini devlet, 1 milyon 631 bini özel ve 1 milyon 229 bini de açık öğretimde okuyor. Özel okullarda okuyan azınlık kadar, okula uzaktan devam etmek zorunda olanlar var. Eşitsizlik hemen göze çarpıyor. Ayrıca, devlet okullarının içinde sadece bir tip dini inanca göre eğitim vermek üzere tasarlanmış imam hatip okulları da var. Birkaç istisna dışında devlet okullarının eğitim kalitesini biliyoruz. Özellikle yabancı dil ve özgürlüklerle ilgili sıkıntılar var. Özel okullara gitmek ise ateş pahası. Eğitimde eşitlikten söz edebilir miyiz?

Sayısal bir karşılaştırma da yapalım. Özel okullardaki derslik sayısı 134 bin. Özel okullardan 10 kat daha fazla öğrenciye sahip devlet okullarında ise derslik sayısı 608 bin. Öğrenci sayısı 10 kat, derslik sayısı ise sadece 4,5 kat fazla. Devlet okuluna giden bir öğrenci, özele göre iki kat kalabalık bir sınıfta oturmak zorunda. Nerede eğitimde sosyal adalet? Milli Eğitim Bakanlığı’na haciz koymanın zamanı gelmedi mi?

Sosyal adaleti ölçebileceğiniz önemli bir alan da sağlık. Sağlık Bakanlığı’nın son verilerine göre Türkiye’de 1555 hastane var; üçte birinden fazlası özel hastane. Özel hastanelerde ücretler ateş pahası. Bin liranın altında muayene ücreti kaldı mı, emin değilim. Gelir durumumuz ortada. DİSK’in son araştırmasına göre Türkiye’de 15 bin 300 TL ila 18 bin 700 TL arasında ücret alanların sayısı 8,5 milyon. Özel sektör çalışanlarının neredeyse yarısı bu grupta yer alıyor. Özel hastanelerde muayene olmaya kalkan asgari ücretlinin o ayın sonunu getirme şansı yok. Kamu hastanelerinde ise beş dakikalık muayeneler, hastaların yığıldığı koridorlar ve müdahale gerektiren bir işleminiz varsa uzun bekleme süreleri ‘kaderiniz’. Sağlık hizmetlerini özele, yani parası olana tahsis eden Sağlık Bakanlığı’na haciz koymanın zamanı gelmedi mi?

Sosyal adalet denince eğitim ve sağlık hemen akla gelen konular ancak sosyal adaletin sınırları aslında çok daha geniş. Bireysel hakların korunmasından fırsat eşitliğine kadar, kamusal alanların dokunduğu birçok alanı kapsıyor. Tüm yurttaşların ücretsiz yararlanabildiği müştereklerimiz olan orman alanlarının veya kıyıların özel şirketlere tahsisinden bu bağlamda bahsedebiliriz. Vergilerimizle yayın yapan TRT’nin sadece hükümetin görüşleri için kullanılması, sosyal medya gibi kamuya mal olmuş iletişim kanallarındaki engellemeler…

Bir de detaylarda kaybolan saldırılar var. Vergi aflarıyla yurttaşların belli bir kesimi için haksız kazanç sağlanması gibi. Ya da cemevlerinin ibadethaneden sayılmaması. Okullarda Noel Baba’yı yasaklayarak ülkesinde yaşayan binlerce Hıristiyan’ın ötekileştirilmesi, suçlu hissettirilmesi. Mülakatlarda politik ve dini görüşlere göre ayrımcılık yapılması.

İşçilerin, sivil toplum örgütlerinin grev ve protesto haklarını kısıtlayarak sosyal adaletin temel taşlarından ifade özgürlüğü ve sosyal hareketliliğin engellenmesi. Herkesin vergisiyle yapılan köprü ve otoyolların sadece parası olanların hizmetine sunulması. Belediye hizmetlerini belli bir yaşam tarzı ve çevrenin isteğine göre düzenlenip diğerlerinin dışlanması.

Yaşlılar, yoksullar, kadınlar ve çocuklar gibi dezavantajlı grupların adalet ve güvenlik gibi haklarına erişiminin politik ve yaşam tarzı gibi gerekçelerle kısıtlanması. Liste uzayıp gidiyor. Eğitim paralı, sağlık paralı hayat da pahalı. Sosyal adaleti 22 yılda lime lime eden hükümete ne zaman haciz koyacağımızı konuşsak mı?          

Enerjide geçici madde oyunu

Lisans başvurularında haksız kazanç iddiaları

Elektrik depolamalı rüzgâr ve güneş santrallarının lisans başvuru sürecinde EPDK’nin yaptığı değişiklikler haksız kazanç iddialarını da gündeme getirdi. Bu süreç sonunda ön lisans almış depolamalı enerji santrallarının yatırım bedeli ise yaklaşık 35 milyar dolar.

Özgür Gürbüz-BirGün/12 Aralık 2024

Enerji sektörüyle ilgili yolsuzluk iddiaları gündemde. Biz de 2022 yılında bir yönetmelik değişikliğiyle gündeme giren elektrik depolama tesislerinin, ön lisans başvurularında haksız kazanç sağlayacak değişiklikler yapıldığı yönündeki iddiaları mercek altına aldık. Dev bataryalardan oluşan elektrik depolama tesisleri rüzgâr ve güneş gibi kesintili elektrik üreten kaynakları desteklemek amacıyla kuruluyor. Fazla elektrik üretimi olduğunda bu tesislerde depolanıyor, güneş battığında veya rüzgâr azaldığında şebekeye bu bataryalardan elektrik veriliyor. 

MÜSTAKİL DEPOLAMA SÜRPRİZİ
Türkiye, batarya teknolojisinin gelişmesiyle, sayıları giderek artan güneş ve rüzgâr santrallarını destekleyecek bu tesisleri kurmaya karar verdi. 9 Mayıs 2021 tarihinde, 31749 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Elektrik Piyasasında Depolama Faaliyetleri Yönetmeliği ile ilk adım atıldı. Bu işe hevesli yatırımcılar da depolamalı güneş (GES) ve rüzgâr (RES) santralları kurmak için ön lisans başvurularının açılmasını beklemeye başladı. Ancak bu sırada dikkatlerden kaçan bir başka düzenleme daha yapıldı. Aynı yönetmelikle müstakil elektrik depolama tesislerinin kurulmasına da izin verildi. Elektrik üretme hakkına sahip olmayan tedarik şirketlerine, isterlerse batarya kullanarak elektrik depolama ve satma olanağı sağlandı.

Müstakil depolama tesisleri, sektörün genelinde pek ilgi görmedi çünkü ucuzken elektriği alıp pahalıyken satsanız bile, batarya maliyetleri nedeniyle çok kârlı bir iş gibi görünmüyordu. Müstakil depolama yapacak şirketlerin elektrik üretimi gibi bir faaliyette bulunamayacağı da açıkça belirtilmişti. Buna rağmen, müstakil depolama kurmak için ciddi kapasitelere varan başvurular oldu. Ekonomik açıdan mantıklı bir hamle gibi görünmüyordu. Ta ki,19 Kasım 2022’de duyurulan düzenlemeye kadar.

GEÇİCİ MADDELER DEVREDE
19 Kasım’da Resmi Gazete’de yayımlanan bu düzenlemeyle depolamalı GES ve RES için çevrimiçi başvuruların alınacağı duyuruldu. Gece yarısı haberin duyulmasıyla başvuru yapmak için tüm şirketler seferber oldu. EPDK çevrimiçi başvuru hep alıyordu ama bu defa belli bir tarih aralığı verilmedi, ‘hızlı ve başvuru için gerekli belgeleri hazır olanlar’ sahaları kapatıp avantaj sağladı. Daha ilginç olan ise Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği’ne eklenen geçici 37 ve 38’inci maddelerle yapılan değişiklikler oldu.

SERMAYE VE TEMİNAT ŞARTI KALDIRILDI
38’inci madde, başvuru sürecinden önce şirketlerden talep edilen asgari sermaye ve teminat şartlarını 90 günlük süreye yaydı. “…asgari sermaye ve teminat sunulmasına ilişkin yükümlülükler başvuru aşamasında aranmaz” dendi. Böyle olunca, başvurduğu yatırımdan daha düşük öz sermayeye sahip şirketler bile, teminat mektubuna gerek duymadan depolamalı GES/RES santralları için başvuruda bulunabildi. EPDK daha önceleri ‘çantacı’ denen, yatırım yapmaktan çok lisans gibi hakları elde edip, üstüne kâr koyarak başkasına satan kişi ve kurumları engellemek için kullandıkları bu tedbirleri bu defa bürokrasiyi kolaylaştırdığını söyleyerek kaldırdı. Bu ‘kolaylık’ da bir fırsat doğurdu. Enerji sektörüyle ilgisi olan olmayan birçok firma ön lisans almak için başvurdu. EPDK neden depolamalı santrallar için bu ön koşulları kaldırdı? Bu sorunun tatmin edici yanıtı yok. İlk haksız kazanç iddiası bu. Belli firmalara ya da çantacılara kolaylık sağlandığı iddia ediliyor.

MÜSTAKİL DEPOLAMACILARA ÖZEL DEĞİŞİKLİK
İkinci iddia ise müstakil depolama hakkı kazananlarla ilgili. Geçici 37’nci maddeyle, müstakil depolama tesisi kurması uygun bulunanlara özel bir hak tanınarak, üç ay içinde ön lisans başvurusunda bulunmaları halinde, bağlantı görüşlerinin geçerli kabul edilmesine ve GES/RES destekli üretim ve depolama tesisi kurmalarına izin verildi. Çok kârlı olmaması nedeniyle kimsenin ilgisini çekmeyen müstakil depolama tesisleri sahipleri, 19 Kasım sonrasındaki yarışa girmeden ön lisans alabilme şansı elde ettiği gibi, bağlantı görüşleri de olduğu için şirketlerini devrederek para kazanma fırsatını da yakaladılar. İmarsız bir araziye imar izni verilmesi gibi bir ‘piyango’dan bahsediyoruz. İşte ikinci haksız kazanç iddiası da bu.

10 MİLYAR DOLARLIK YATIRIMA ÖN LİSANS VERİLDİ
Kazanılan hakların talep fazlalığı nedeniyle lisans alamayan şirketlere megavat (MW) başına 20-50 bin USD doları arasında bir fiyatla satıldığı söyleniyor. Rakamların daha yüksek olduğunu söyleyenler de var. EPDK, 260 bin MW’lık 5968 başvuru alındığında yeni başvuru almayı da durdurdu. Dünyanın 2023 yılındaki kurulu batarya kapasitesinin 87 bin MW olduğunu hatırlatalım. Türkiye’de bunun üç katı başvuru oldu. Halihazırda değerlendirmesi bitip, ön lisans alan depolamalı tesislerin kurulu güç toplamı 32 bin 594 MW. Enerji Depolama Endüstrileri Derneği ön lisans alış bu kapasite için gereken batarya yatırımın 10 milyar doların üstünde olduğunu belirtiyor. Yanlarına kurulacak güneş ve rüzgâr tesislerini de hesaba katarsak, toplam yatırım miktarı yaklaşık 35 milyar dolarları bulabilir. Bu da bize pazarın büyüklüğü ve olası kârlar hakkında bir fikir veriyor.

EPDK bu iddiaların doğru olmadığını düşünüyorsa, çok basit birkaç açıklama yapıp, kamuoyunu rahatlatabilir.

1-     EPDK, 19 Kasım 2022 öncesi müstakil depolama tesisi kurmak için başvuran ve hak kazanan şirketlerin tam listesini açıklasın. Belli bir şirket öne çıkıyor mu, bu şirketler bir duyumla mı kârlı olmayan bu işe girmişler, haksız rekabet yaratılış mı anlamamıza yardımcı olsun.

2-     EPDK, 19 Kasım sonrasındaki süreçte kaç şirketin el değiştirdiğini ve bu ticaretin kaç MW güce denk geldiğini de açıklasın. Şirket devri olduğunda yeni bilgilerin EPDK’ye verilmiş olması lazım. Böylece şartların kolaylaştırılmasıyla santral yapmaya hak kazananların ne kadarının bu işin ticaretini yaptığı belli olur.

İddia ve dedikoduların yerini gerçekler alır. Fena mı olur?

Belgrad Ormanı Uludağ olmasın

Özgür Gürbüz-BirGün / 6 Aralık 2024

Foto: O. Gurbuz

Çevrecinin daniskası olduğunu iddia eden iktidarın ormanları rant alanına çevirme projelerine bir yenisi daha eklendi. İstanbul’daki Belgrad Ormanı’nın yaklaşık 1150 hektarlık bir bölümünün koruma statüsü, ‘muhafaza ormanı’ndan ‘milli park’a düşürülmek istiyor. Doğa Koruma ve Milli Parklar Müdürlüğü, bu taleple Orman Genel Müdürlüğü’ne başvurdu. Kararı Cumhurbaşkanı Erdoğan verecek. Mevcut ormanın yaklaşık dörtte birinden bahsediyoruz. Tarih boyunca yarısını kaybettiğimiz, İstanbul’un akciğeri olan bu ormanın dörtte birini daha yapılaşmaya açmak istiyorlar.

Doğa koruma örgütleri bu düzenlemeye karşı çıkınca her zamanki taktik uygulandı ve Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı devreye girdi; milli park koruma statüsünün muhafaza ormanından daha iyi olduğunu iddia etti. Bunu yapan da Dezenformasyonla Mücadele Merkezi. Elbette bu doğru değil, dezenformasyonla, yani çarpıtmayla mücadele ettiğini iddia edenlerin çarpıtmasıyla karşı karşıyayız. Muhafaza ormanında sadece sınırlı ve personelin ihtiyacını karşılayacak küçük tesisler yapabiliyorsunuz ama milli parka otel bile yaparsınız. İletişim Başkanlığı bize inanmıyorsa biraz zahmet edip Uludağ Milli Parkı’na gidebilir, orada kaç otel var sayıp kamuoyunu aydınlatabilir. O yetmezse Kızılcahamam Soğuksu Milli Parkı’na doğru devam edebilirler.

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ‘bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara bütünlüğü içinde halkın dinlenme ve eğlenmesine uygun tabiat parçalarıdır’ diyen milli park tanımı bile durumu anlatıyor zaten. Dinlenme ve eğlenmenin Türkçesi, konaklama ve yeme içme tesisleri. Muhafaza ormanı tanımı içerisinde ise memleket müdafaasından, baraj ve göl yataklarını korumaya kadar çok kritik tanımlamalar var. Milli parklarda otelden kır gazinosuna kadar her türlü tesis yapabiliyor hatta maden bile arayabiliyorsunuz. Muhafaza ormanında maden aramak söz konusu bile olamaz.

Türkiye Ormancılar Derneği Marmara Şubesi Başkanı Sezai Kaya ile İkinci Başkanı Prof. Dr. Gülen Özalp, Sıcak Hava Dalgası adlı podcast yayınında konuğum oldu. Özalp, “Belgrad Ormanı hem muhafaza edilmeli hem de ormanın muhafaza ettiği değerler var” diyor. İstanbul’un en güzel kültürel mirası Belgrad Ormanı’nda diyen Özalp, Mimar Sinan’ın eserlerinden Bizans döneminden kalan bentlere kadar bölgenin tarihi değerine de dikkat çekiyor.

Seza Kaya ise statü değişikliğinin Belgrad Ormanı’nı ne hale getireceğinin en iyi örneklerinin halihazırda ormanın içinde görülebileceğini hatırlatıyor. Belgrad Ormanı içerisinde 7-8 tabiat farkı var, onlara bakılabilir diyen Kaya, Bağcılar Belediyesi’nin işlettiği Kirazlıbent Tabiat Parkı ve Mesire Alanı’ndaki tabloyu gördüğünüzde “ormanda bunlar yapılabiliyor mu” diye şaşırıp sorarsınız diyor. “Beton binalar, yeme içme yerleri, cami, beton asfalt yollar. Dışarıda olması gereken her şey ormanda var. Neden milli parka dönüştürmek istiyorlar sorusunun yanıtını orada görürsünüz” açıklamasını yapıyor. Ormancılar Derneği, Kirazlıbent’teki tablonun ormandaki diğer alanlara yayılmaması için statü değişikliği kararının geri çekilmesini istiyor. İstanbullu sahip çıkarsa karar geri dönebilir çünkü bundan birkaç yıl önce de benzer bir girişimden tepkiler nedeniyle vazgeçilmişti.

Görmemiş olanlar ve gidemeyecekler için Bağcılar Belediyesi’nin internet sayfasından Belgrad Ormanı’nda yaptıklarını aynen aktarayım. O yazıdan bile durumu anlayabilirsiniz. Projeler sayfasında, Kirazlıbent Tabiat Parkı ve Mesire Alanı altında şunlar yazıyor: “Projede piknik alanları, kır lokantası, kır kahvesi olarak 3 bin metrekare kapalı alan, macera parkı, kondisyon alanları, mescitler, parklanma cepleri, 3,5 km yürüyüş yolu ve çocuk oyun alanları bulunuyor”. Nasıl, yeni orman tanımını beğendiniz mi? Umarım tabiat parkının içine birkaç ağaç serpiştirmeyi de unutmamışlardır.

Kanuni Sultan Süleyman, orman içinde suyu kirlettikleri için Belgrad Ormanı’ndaki bir köyü orman dışına taşıtmıştı. Fatih Sultan Mehmet, ormanımdan bir dal kesenin başını keserim demişti. Ecdat sözünü ağzından düşürmeyen AKP-MHP hükümetine hatırlatalım. Fatih Sultan Mehmet yaşasa bugün ilk kimin başını keserdi acaba?

İklim finansmanı bir başka bahara kaldı

Özgür Gürbüz-BirGün / 26 Kasım 2024

Foto: O. Gurbuz

Azerbaycan’ın başkenti Bakü’deki Birleşmiş Milletler İklim Konferansı (COP 29), ‘güzel haber’ bekleyenleri hayal kırıklığına uğrattı. Pazar gününe kadar uzayan ve iklim krizini durdurmak için gereken finansmana odaklanan bu yılki müzakereler, gereksinimi karşılamayan bir finansman paketiyle noktalandı.

Toplantının odak noktası, iklim krizinin bir numaralı sorumlusu zengin ülkelerin, yol açtıkları hasarı karşılamak ve gelişen ülkelerin iklim krizini durdurmak, etkileriyle mücadele etmek için gereksinim duydukları teknik ve mali yardımı yapma sözünü verip vermeyecekleriydi.

Yapılan hesapların ışığında gelişen ülkeler masaya, 2035 yılına kadar yılda en az 1,3 trilyon dolarlık bir mali destek talebiyle oturdu. Bu finansmanın büyük bölümünün de kredilerden çok hibe şeklinde verilmesini istiyorlardı. Gelişmiş ya da zengin ülkeler ise iki haftayı aşan müzakerelerden sonra yılda 300 milyar dolar vermeyi taahhüt eden bir sözle masadan kalktılar. Hibe vurgusu da yoktu. 1,3 trilyon dolara ise Yeni Toplu Sayısallaştırılmış Hedef metninde sadece işaret ettiler. Gerekenin dört katından az bir miktarla, bir anlamda küresel güneye “başınızın çaresine bakın” dediler.

Deniz seviyesindeki yükselmeyle her geçen gün yaşadıkları toprakları kaybetme tehlikesi artan ada devletleri toplantıdan kızgın ve üzgün ayrıldı. Seller ve fırtınalarla yurttaşlarını yitiren az gelişmiş ülkeler, iklim krizini durdurma umudunu bir başka toplantıya erteleyerek evlerine döndü. Kömür, petrol ve gaz gibi fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerjiye, enerji verimliliğine yatırım yapmak isteyen gelişen ülkeler, gereken parayı bulamadan ülkelerinin yolunu tuttu.

2024 gezegenin gördüğü en sıcak yıl ilan edilirken, seller, orman yangınları, sıcak hava dalgaları ve fırtınalar ülkeleri kasıp kavururken dünya liderleri bir kez daha insanlığa sırtını döndü ve kendilerini kukla gibi oynatan dev şirketlerin, fosil ve nükleer enerji lobilerinin emirlerini yerine getirdi.

Gelişen ülkeler para dilenmiyordu, atmosfere tarih boyunca kim daha çok seragazı bıraktıysa onlar bedelini ödesin istiyordu. İklim mücadelesi artık gözle görülür bir adalet, gezegenin eşitlik mücadelesinin bir parçası oluyor. Küresel güneyin kuzeye isyanı.

1,3 trilyon dolar da çokmuş demeyin. Para var. IMF bile 2022 yılında fosil yakıtlara verilen sübvansiyonların 7 trilyon doları aştığını söylemişti. Kömürü, petrolü sübvansiyonlarla destekleyenler, bunu enerji tasarrufu ya da yenilenebilir enerji için yapmıyor. Bütün mesele bu. Geçen yıl silahlanmaya harcanan para 2,4 trilyon dolar. Öldürmeye para harcamakta sorun görmeyenler, yaşamı kurtarmaya gelince yok diyor. Bütün mesele bu…

300 milyar doların yetersizliği ortada. Brezilya İklim Gözlemevi, Rio Grande do Sul eyaletinde bu yıl meydana gelen tarihi sel felaketinin maliyetinin 17 milyar doları bulabileceğini söylüyor. 300 milyar dolarla hangi selin, hangi kasırganın hasarını durduracaksınız? Hangi Afrika ülkesinde deniz seviyesinin yükselmesine karşı setler yapacaksınız? Asya ülkelerini kömürden güneşe geçirecek, enerji tasarrufu yaptıracak altyapıyı nasıl kuracaksınız?

Mesele sadece para da değil. Zengin ülkeler, 1994’te hayata geçen Çerçeve Sözleşmesi kapsamında tanımlanan sorumlu ülkelerin kapsamını da genişletmek, Çin, Güney Afrika gibi gelişen ülkelerin de finansmana katkıda bulunmasını istiyorlar. Bakü’de ilk adımı da attılar. Buna, gecikmelerinin bedelini de gelişen ülkelere ödetme çabası desek yeridir. Hesaplar değişiyor, sadece Çin değil Türkiye de güncel ve kişi başına düşen emisyonlarla başka bir klasmana doğru ilerliyor ancak önce ilk yemeğin hesabının kapatılması sonra ikincinin konuşulması daha doğru olur. 

Bakü’de seragazı emisyonlarının azaltımı için kesin çizgiler çizen bir karar çıkmadı. Fosil yakıtları kullanmayı bırakmak için küresel bir hedef hâlâ ortada yok. Başını Avrupa Birliği’nin çektiği yeni kömür santralı yapmayacağım taahhüdüne Birleşik Krallık, Yeni Zelanda ve Kolombiya gibi birkaç ülke daha katıldı ama bu konuda da daha geniş bir koalisyona henüz ulaşılamadı. Türkiye’nin 2026 yılındaki konferansa ev sahipliği yapma isteği de Haziran ayında karara bağlanacak gibi gözüküyor. Rakip Avustralya.

Şimdi gözler bir yıl sonra Brezilya’da yapılacak toplantıya çevrildi. Amazon bölgesindeki Belem kentinde hem ev sahibi ülkenin hem de sivil toplumun baskısı daha güçlü olacak. Bakalım iklim krizini körükleyen dev şirketler, oradan da arkalarına saklandıkları hükümetlerin marifetleriyle kurtulabilecek mi?

Merzifon seragazı emisyonlarını her yıl yüzde 4 azaltacak

Seragazı emisyonlarını her yıl yüzde 4 oranında azaltma hedefi koyan Merzifon Belediyesi, çalışmalarını hazırladığı iklim planlarının ışığında hayata geçiriyor.

Özgür Gürbüz-BirGün / 24 Kasım 2024

Atık su arıtma tesisi - Merzifon

Temmuz ayında Merzifon’daydım. Cumhuriyet Meydanı’nda belediyenin eskimiş, asbestli su borularını sergileyerek şebekenin durumunu göstermesine hem şaşırmış hem de üzülmüştüm. Dijital ilan panolarında da su tasarrufu çağrıları vardı. Azerbaycan’daki Birleşmiş Milletler İklim Konferansı’nda (COP 29) sohbet etme şansı bulduğum Merzifon Belediye Başkanı Alp Kargı’ya önce su sorununu sordum. Kargı, yaşanan kuraklıklarla beraber su sıkıntısının gözle görülür hale geldiğini, çözüm için kentteki eskimiş su şebekesini tamamıyla değiştireceklerini anlattı. Merzifon Belediyesi’nin atık sorunu ve güneş enerjisinden elektrik üretme gibi iklim krizine yanıt verebilecek planları da var. İlginç olan ise bu çalışmalara, birçok yerel yönetimde formalite gibi görülen strateji ve iklim eylem planlarının yol göstermesi.

SU ŞEBEKESİNE 15 MİLYON AVRO
Bir yıl ve beş yıl önce hiç görmedikleri şiddette kuraklıklara tanıklık ettiklerini belirten Alp Kargı, “İçme suyumuzun neredeyse tamamını yer altından karşılıyoruz. 2014 yılında göreve geldiğimizde 10 kuyumuz vardı. Ortalama 45 metreden su alıyorduk. Şimdi 22 kuyumuz var ve su çekme derinliği ortalama 95 metreye çıktı. Kullandığımız elektrik miktarı da artıyor” diyor.  Göreve geldiklerinde su şebekesindeki kaybın yüzde 50’lerde olduğunu belirten Kargı, “Biz bunu yüzde 40’lara düşürdük. Bununla övünmüyorum ama bu oran dünyanın kabul ettiği yüzde 8’lere, 10’lara düşmek zorunda” açıklamasını yapıyor. 2016 Temmuz ayında bitirilmesi planlanan bu çalışmanın 15 milyon avroluk maliyeti Dünya Bankası’ndan alınan krediyle karşılanacak. Hazırlanan raporların finansman konusunda yardımcı olduğunu da belirten Kargı, asıl amacın bu olmaması gerektiğinin de altını çiziyor.

VAHŞİ DEPOLAMAYA SON
Merzifon Belediyesi, Avrupa standartlarında olduğunu belirttiği üç ayrı rapor hazırlamış. Karbon Ayakizi Raporu, biyoçeşitliliği de içine alan sürdürülebilirlik raporu ve beş yıllık strateji planı. Karbon ayak izi raporu, kentte kişi başına düşen seragazı emisyonlarının Türkiye ortalamasının iki katı olduğunu gösterince sorunun nereden geldiğine bakmışlar. Emisyonların yarıya yakını vahşi çöp depolama kaynaklıymış. Alp Kargı Türkiye ortalamasının üzerinde çıkan bu rakamdan korkmamak lazım diyor ve ekliyor: “Özeleştiri yapmak ve samimi olmak zorundayız. O zamana kadar vahşi depolama yapıyorduk. O günden sonra tek bir sigara poşetini bile toprağa gömmedik. Toplamış olduğumuz atıkları artık Amasya'daki tesise götürüyoruz. Önce birkaç kamyonla yapıyorduk şimdi büyük bir tır alarak sefer sayısını ve yakıt tüketimini de düşürdük. O kadar iddialıyız ki her yıl seragazı emisyonlarımızı yüzde 4 oranında azaltmayı taahhüt ettik.”

ATIK SU TARLALARI SULAYACAK
Merzifon Belediyesi, ilçenin kuzeyindeki Önce Vatan Piknik Alanı’nın yakınında iki megavatlık güneş
enerjisi santralı kurmak için de gerekli izinleri almış. İleride santralın sahasını dört veya beş megavata çıkarmayı da düşünüyorlar. Göreve geldiklerinde ilçede atık su arıtma tesisi olmadığını belirten, kirli sularla tarımsal sulama bile yapılıyordu diyen Alp Kargı, Avrupa standartlarında arıtma tesisi kurduklarını şimdi bu tesisi ileri biyolojik arıtma tesisine çevirip, kapasitesini artıracaklarını söylüyor. Atık suyun, 8-10 bin dönümlük bir alanın sulanmasında kullanılacağını belirten Kargı, “tam döngüsel ekonomi örneği” yorumunu yapıyor. Projenin tarımsal su tüketimini de azaltarak su sorununa da çare olabileceğini belirten Kargı, “Şehrimizde yağmur suyu toplama kanalı da yoktu. Yoğun yağışların ardından şehirde istenmeyen görüntüler ortaya çıkıyordu. İller Bankası aracılığıyla yağmur suyu kanallarımızı da bitirdik” diyor.

“Sürdürülebilirlik kavramını hayatımızın tam merkezine koyacağız” diyen Merzifon Belediye Başkanı Alp Kargı şunları söylüyor: “Elimi yıkarken kullandığım sudan, soluduğum havaya şu anda sahip olduğum tüm haklarda benden 50 yıl sonra gelecek neslin de hakkı var diye düşünüyoruz. O yüzden kazanımlarımızı sürdürülebilir kılmalıyız”.

‘Marmara’da seragazı salımını azaltacağız’

Bakü’de gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı’nda Türkiye’den belediye başkanları da bir araya geldi. Çeşitli etkinliklerde konuşan başkanlar, iklim kriziyle başa çıkmak için yaptıklarını anlattı, finansman sorunu yaşadıklarını belirtti.

Özgür Gürbüz-BirGün / 23 Kasım 2024

Foto: O. Gurbuz

Azerbaycan’da devam eden Birleşmiş Milletler İklim Konferansı son haftasında Türkiye’den birçok belediye başkanını Bakü’de buluşturdu. Marmara Belediyeler Birliği ve Sürdürülebilirlik İçin Yerel Yönetimler Birliği’nin (ICLEI) düzenlediği toplantılara Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Mustafa Bozbey, Muğla Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Aras, Bilecik Belediye Başkanı Melek Mızrak Subaşı, Kartal Belediye Başkanı Gökhan Yüksel, Gebze Belediye Başkanı Zinnur Büyükgöz, Merzifon Belediye Başkanı Alp Kargı ve Yıldırım Belediye Başkanı Oktay Yılmaz katıldı.

Marmara Belediyeler Birliği’nin düzenlediği panelde iklim krizini durdurmak ve karşılaştıkları sorunları çözmek için hayata geçirdikleri projeleri anlatan belediye başkanları, finansman ihtiyacının da altını çizdi. Aynı zamanda Marmara Belediyeler Birliği Başkanı da olan Mustafa Bozbey, bölgenin tüm illerinde ortaklaştıracağımız çalışmalarla Marmara’nın en az seragazı salımı yapan bölgelerden biri haline getirmek istiyoruz dedi. Bu çalışmalara hükümetin ve çevre fonlarının da destek vermesini bekliyoruz diyen Bozbey, Bursa’da 2051 vizyonuyla yeni bir 1/100.000’lik plan hazırladıklarını, eko kent ve yenilenebilir enerjiyle ilgili çalışmaları olduğunu söyledi.

MUĞLA DENİZ SUYUNU ARITACAK
ICLE’in panelinde konuşma yapan Muğla Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Aras ise konuşmasına Muğla’nında yer aldığı Akdeniz’in iklim krizinden en çok etkilenen bölgelerden birisi olduğunu hatırlatarak başladı. Aras, atık su arıtma tesislerinde kullanılan enerjinin yüzde 10’unu güneşten sağladıklarını, kırsal bölgelerde hibrit güneş-rüzgar projelerini de hayata geçirmeye başladıklarını söyledi. Yenilenebilir enerjiyle atmosfere bırakılacak 1 milyon tondan fazla karbondioksit emisyonunun önüne geçtiklerini söyleyen Aras, deniz suyu arıtma sistemi üzerinde de çalıştıklarını söyledi. Muğla’nın 2030’a kadar seragazı emisyonlarını yüzde 40 azaltma hedefi olduğunu da hatırlatan Ahmet Aras, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’nın Yeşil Şehirler programına katılan altıncı kentin Muğla olduğunu da açıkladı.

FİDELER KADIN ÇİFTÇİLERE
Bilecik Belediye Başkanı Subaşı, COP 29 toplantısında dünyadaki diğer kentlerin neler yaptığını görme şansı elde ettiklerini söyledi. Subaşı, göreve başladıklarında âtıl durumda bulunan kentin arıtma tesisini çalışır hale getirdiklerini, ciddi bir borçlanmayla yağmur ve kanalizasyon sularını ayırdıklarını, bu sayede de Bileciklilere içilebilir su sağladıklarını anlattı. Subaşı, Bilecik’te İstanbul Büyükşehir Belediyesi desteği ile yılda iki kez dağıtılan fideleri öncelikle kadın çiftçilere verdiklerini belirtti. Kıyafetlerdeki deri ve plastik parçaların doğaya karışmaması için şehre kıyafet kumbaraları yerleştirdiklerini anlatan Subaşı, kullanılmış kıyafetleri belli noktalara gönderip karşılığında hijyen ürünleri alıp kadınlara dağıttıklarını söyledi. Bilecik’te rekreasyon alanlarında güneş enerjisi kullanmaya başladıklarını da açıklayan Bilecik Belediye başkanı daha büyük çaplı güneş enerjisi projeleri olduğunu da sözlerine ekledi.

***

KARTAL’DA AKILLI KENT KURULUYOR
Kartal Belediye Başkanı Gökhan Yüksel, Marmara Belediyeler Birliği’nin düzenlediği panelde kentsel dönüşüme odaklandıklarını bunu da iklim krizini gözeterek yaptıklarını anlattı. “Kentsel dönüşümü yaparken, binaları yenilerken mutlaka kendi enerjisini kendisinin karşıladığı binaları hayata geçirmek zorundayız” diyen Yüksel, Kartal’da 300 dönümlük sanayi alanlarının dönüşüme uğradığı bir bölgede, ruhsat şartlarını ağırlaştırılarak, atık politikasıyla, güneş enerjisiyle, enerji tasarrufu uygulamalarıyla bütün kriterlerin talep edildiği bir kent kurmayı planladıklarını söylüyor. İnşaatın birkaç ay içinde başlayacağını belirten Yüksel, müteahhitlerden kendi enerji tüketimini karşılayan binalar talep ettiklerini, bununla beraber elektrik ve su kullanımında tasarrufu önceliklerden şartları olduklarını da söylüyor.

Yüksel, “Barınma konusunda şu an faiz oranlarının çok yüksek olması maliyetleri çok yukarıya çekiyor. Girişimci standart bina yapmanın ötesine geçmiyor. Bu da bizim yaşadığımız en büyük handikap. Evet, güvenli binaya geçiş oluyor ama iklim kriziyle alakalı adım eksik kalıyor” diyor. Maliyetin yüksek olduğunu ancak ortak kullanım alanlarıyla ilgili aidat maliyetlerinin de arttığını belirten Kartal Belediye Başkanı, “Ülkemizde bu konuda devletimizin atmış olduğu kıymetli adımlar var fakat biraz daha hızlanmamız gerekiyor. Dolayısıyla kuralları katı hale getirmemiz gerekiyor. Bu, girişimcinin ya da ilgili belediye başkanının vizyonuna bırakılmayacak kadar önemli bir olay. Kanunlarla desteklenmesi yerinde olacaktır” dedi.

İklime değil savaş makinalarına çalışıyorlar

Bakü’deki iklim konferansı iklim kriziyle mücadele için gereken paraya odaklandı. Trilyon dolarları bulan finansman ihtiyacına sırtını çeviren ülkeler, 2023 yılında askeri harcamalara 2,4 trilyon dolar harcadı.

Özgür Gürbüz-BirGün / 16 Kasım 2024

Foto: O. Gurbuz

Azerbaycan’ın başkenti Bakü 2024 yılının İklim Konferansı’na ev sahipliği yapıyor. Bu yılki müzakerelerin odağı para, kibarca söylersek ‘iklim finansmanı’. Gelişen ve az gelişmiş ülkeler gerekli adımları atabilmek, oluşan hasarın bedelini ödeyebilmek için paraya ihtiyacımız var diyor ve zengin ülkelerden ellerini ceplerine atmasını istiyor. Yapılan hesaplar gerekli miktarın yılda 5 trilyon doları hatta 7 trilyonu bulacağını söylüyor. Zengin ülkeler ise hem miktar hem de bu parayı kimin, nasıl karşılayacağı konusunda bir karara varmış değil.

EN SICAK YILA DOĞRU
Kısa adıyla COP 29, uzun adıyla Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 29’uncu Taraflar Toplantısı’nın iki hafta sürecek görüşmeleri ağırlıklı olarak bu eksende devam edecek. Para tartışması büyük ve karmaşık. 40-50 bin kişinin katılması beklenen iki haftalık maratonun gündeminde elbette başka meseleler de var. Dünya Meteoroloji Örgütü’nün toplantının ilk günü açıkladığı veriler bize dünyanın 1,5 derece hedefini ıskalamak üzere olduğunu gösteriyor. Halbuki Paris Anlaşması’nın ilk hedefi buydu. Küresel sıcaklık ortalaması bu yılın ilk dokuz ayında sanayi öncesi dönemin 1,54 derece üzerinde gerçekleşti. Gezegenin gördüğü en sıcak 10 yılın hepsi son 10 yılda gerçekleşti. Tesadüf değil uyarı! 2024 yılı da en sıcak yıl olma yolunda ilerliyor.

Bütün bunlar olurken müzakerelere katılan resmi heyetlerin ilk işi uluslararası emisyon ticaretinin önünü açmak oldu. Bizi karbon ticareti mi kurtaracak? Elbette hayır ama şirketler emisyonlarını azaltmak yerine küresel güneyde daha az maliyetle toplayabilecekleri karbon kredileriyle günah çıkartmayı tercih ediyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan da burada yaptığı konuşmada İklim Kanunu ile Türkiye’de karbon ticaretini başlatacaklarını duyurmuştu.

Foto: O. Gurbuz

FİNANSMAN GÖRÜŞMELERİ NEREDE TIKANIYOR?
Karbon ticaretine gösterilen iyi niyetli yaklaşım, Yeni Toplu Sayısal Hedef (NCQG) ile ilgili metne gelince ortadan kayboldu ve taslak metin reddedildi ve yeni bir metin üzerinde çalışmalar başladı. Tartışma detaylı ama özeti şu. Gelişen ülkelere yılda 100 milyar doları bulan finansmanla bir yere varılmaz. G 77 ve Çin bu rakamın yılda en az 1,3 trilyon dolar olmasını istiyor. Yapılan hesaplar ise gerekenin 5-7 trilyon dolar olduğunu söylüyor. Öncelikle rakam üzerinde anlaşılması gerekecek. Trilyon dolarları gözünüzde büyütmeyin. Sözleşme’nin gözlemci gruplarından Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Bileşenleri sözcülerinden Gina Cortes ise dün sabah basın toplantısında yaptığı konuşmada bize dünyada geçen yıl silahlanmaya harcanan paranın 2,4 trilyon dolar olduğunu hatırlattı. Cortes, geçen yılki COP toplantısında kayıp ve zarar için taahhüt edilen fon miktarının 2,5 saatlik bir savaşta harcanan paraya, Yeşil İklim Fonu’na ayrılan paranın da iki günlük bir savaş masrafına eşit olduğunu söyledi. İsrail’in Gazza saldırısının iki aylık emisyonunun 75 kömür santralına eşit olduğunu da sözlerine ekledi. Crtes: “Küresel kuzey para yok diyor ama para orada ama iklim eylemine aktarılmıyor, öldürmek, vücutlarımızı yok etmek için kullanılıyor”.

İkinci mesele bu parayı kimin sağlayacağı kimin alacağı meselesi. Çerçeve Sözleşme’sinin imzalandığı 1994 yılında ülkeler gruplara ayrılmış, OECD ülkelerinin ağırlıklı olduğu grup finansman ve teknoloji konusunda sorumlu kılınmıştı. Başta ABD olmak üzere zenginler kulübündeki bazı ülkeler bu gruba yeni ülkelerin (Çin gibi) eklenmesini istiyorlar. Para verme işini hep beraber üstlenelim diyenler de var. Gelişen ülkeler ve Çin tahmin edebileceğiniz gibi itiraz ediyor. Avrupa Birliği tamam verelim ama hedefimiz az gelişmiş ülkelerle ada devletleri olsun diyerek paranın gideceği adresi tartışmaya açıyor. COP 29 sonunda anlaşma sağlanacaksa burada da bir orta yol bulunması gerekecek.

Üçüncü tartışma da bu finansmanın kredi mi yoksa hibe mi olacağı. Gelişen ülkeler hibe derken, Dünya Bankası gibi kuruluşların kredilerle bu ülkeleri bir başka soruna sürükleme ihtimali de hâlâ masada. Konferansın açılışında BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in söylediği gibi, iklim finansmanı yardım değil yatırım, seçenek değil zorunluluk. Halihazırda seller, orman yangınları ve kuraklıkla yakından tanıdığımız iklim krizinin faturası çok daha büyük.

TÜRKİYE NE YAPIYOR?

Foto: O. Gurbuz

Türkiye müzakerelere hızlı başladı. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum Türkiye’nin “2053 Uzun Dönemli İklim Değişikliği Stratejisi”ni açıklayan bir toplantı düzenledi. Strateji belgesinden kömürlü termik santralların kapatılmasına dair bir taahhüt çıkmadı. Böyle olunca da dillerden düşmeyen 2053 net sıfır hedefinin bir rapor süsü olduğu ortaya çıktı. Enerjide yenilenebilir enerjiden bahsediliyor ancak sorunun büyük parçası olan kömür ve gaz ne zaman bırakılacak bahsedilmiyor. Ulaşımda demiryolu örneği var ancak karayolu ve havayolu gibi emisyon kaynağı seçeneklere dair sorunların çözümüne dair somut, ölçülebilir hedefler yok. 

Strateji belgesi 2053’e geldiğimizde Türkiye’nin birincil enerji arzının (elektrik değil) yüzde 50’sinin yenilenebilir enerjiyle karşılanacağını söylüyor. Belgede yok ama nükleerin birincil enerjideki payının da yüzde 30 olacağını Murat Kurum’dan öğrendik. Belgede olmayan ancak telafuz edilen 20 bin megavatlık nükleer ile yüzde 30 birincil enerjinin sağlanması da teknik açıdan mümkün görünmüyor. Geriye kalan yüzde 20 fosil yakıtlardan mı gelecek, hidrojen mi devreye girecek o da belli değil. Strateji planının yaz saati raporuna benzerliği ‘gizemli’ olmaları. İnsan merak ediyor ama yanıtı yok. Ortada hesap var mı bilmiyorum ama bir hesap hatası olduğu kesin.

FOSİL YAKITLARDAN ÇIKMIŞ OLACAĞIZ

Murat Kurum çok sayıda gazetecinin olduğu toplantıdan soru almadan ayrıldı. Gazetecilerin ısrarlı takibiyle koridorda Murat Kurum’a iki soru sorulabildi. Murat Kurum, bu sorulardan birini yanıtlarken, “zaman içerisinde fosil yakıtlardan çıkmış olacağız”cümlesini sarf etti. Hükümetin ısrarla telaffuz etmekten kaçındığı bu cümlenin Bakan Kurum’un ağzından çıkması önemli ama bir düzeltme gelme ihtimali yüksek. Bu çıkış işi ne zaman olacak o ise belli değil. Herhalde üç vakte kadar…