Ahlat’ın Seyrantepe Köyü’nde kredi kartı, çek, senet yok; takas var... Ahlat’ın Seyrantepe ilçesinde 55 hane, 432 nüfus ve iki bakkal var ama para yok. Köydeki alışveriş hâlâ takas yoluyla yapılıyor. Yumurta getiren, salçayı götürüyor; buğday getiren makarnayı sırtlayıveriyor. Hayvancılık ve tarımla geçinmeye çalışan köyde zaman zaman bakkala koyununu getirip yıllık erzağının bir kısmını çıkarmaya çalışan bile var...
Özgür Gürbüz - Yeni Aktüel / 11-17 Eylül 2008
Fotoğraflar: Güven Polat
Van Gölü’nün kıyısındaki dünya güzeli Ahlat İlçesi’nin tarihi, milattan önce 3 bin yılına kadar dayanıyor. Ahlat, taş evleri, Selçuklu döneminden kalan kümbetleri, Urartulara uzanan tarihiyle değişen dünyaya karşı direnişin sembolü gibi. Ahlat’ın Seyrantepe köyüyse, biraz da zorunluluktan, bu direnişe parayı reddederek katılmışa benziyor. Bu köyde para kullanılmadığını, alışverişlerin hâlâ takas usulüyle yapıldığını duyunca, neredeyse duyduğumuza inanamayarak düştük yollara…
Ahlat’tan Seyrantepe köyüne yazın, ovanın içinde kıvrılan düz bir yoldan 20 dakikada ulaşıyorsunuz. 10 kilometre ya var ya yok. Yolda yer yer göçükler olmuş, bu yolculuğu sıkıntılı bir hâle soksa da yol şimdilik idare ediyor. Kışın ise yol yok çünkü kar yolu kapatıyor. Köyün meydanı caminin olduğu yerdir, diyerek minarenin yanına kadar sokuluyoruz. Hemen aşağıda bakkal, bakkalın önünde elleri kolları dolu, sıraya girmiş köylüler var. Oysa bizim bildiğimiz, bakkala boş girilir dolu çıkılır. Burada ise sanki bakkala giren “yük” atıyor. Sırtına bir çuval yünü yüklemiş olanı, buğdayı, yumurtayı, peyniri bir kaba koyup bakkalın yolunu tutmuşu var. Ellerinde tek yumurtayla sırada bekleyen çocuklar da...
İşin sırrı bakkaldadır, deyip içeri giriyoruz. Karanlık, sağı solu raflarla çevrili, uzun ama dar bir koridordayız sanki. Bakkal Yemen Kota’nın önünde çikolata ve gofretle kaplı bir tezgâh var. Çocukların gözü en çok bu tezgâhta. Kadınlar ise raflardaki salça, makarna ve yağ ile ilgileniyor. Kredi kartı, “Pos makinesi”, “bir alırsan öbürü bedava”sı yok. Çünkü köyde gerçekten de para yok! Tatil köylerindeki incik boncuk hikâyesiyle karıştırmayasınız diye “para yok” kelimelerinin altını çizmekte fayda var. Köy çıkışında boncuk değiştiren birileri yok burada; köylünün cebinde pa-ra-sı yok! Para olmayınca da köyde takas almış başını gitmiş. Veresiye devam ediyor ama, veresiye borcunu kapatmak isteyen de para yerine yine takas edilecek mal getirerek borcunu ödüyor.
“Ben bildim bileli alışveriş takasla”
Bakkal Kota’ya soruyoruz, “Ne zamandır bakkalda alışveriş takasla oluyor” diye; “Ben bildim bileli” diye yanıt veriyor. Yemen Kota’nın yaşı 32, daha eskiye bakmalı diyerek köyün en genç delikanlısı Nevzat Kotaz’a soruyoruz bu defa: “Ne zamandır köyde para geçmiyor?” Nevzat Amca 70’e merdiven dayamış, köyün ayaklı tarihi. Onun da yanıtı aynı: “Ben bildim bileli”.
Köyde kimse takasın ne zaman başladığını anımsamıyor ancak herkesin kurlardan haberi var. Bir yumurta getiren, “Paçimo” marka çikolatalı gofreti ya da top keki götürebiliyor.
Daha fiyakalı bir çikolata içinse en az beş yumurta gerekiyor. Yumurtanın büyüklüğü de sorun değil. Bakkal Kota kimseyi boş göndermiyor. Bize elinde tuttuğu ufacık yumurtayı gösteriyor. “Bu yumurtayı da bir tane mi saydın?” sorumuza, “Evet” yanıtını veriyor. “Zarar edersin” diyoruz, “Ne yapalım” diyor. Parası olmayanın gönlü geniş olurmuş ya, öyle biri Yemen Kota. Genelde bu tip “kaza”ları çocuklar yapıyor. Gofret ve kola için kümesi annelerinden izinsiz ziyaret edenler de var. Sekiz yaşındaki Halit de onlardan. Bir kere bisküvi için böyle bir ziyaret yaptığını utanarak anlatıyor. Asıl tercihiyse “buğday karşılığı kola” almak. Bakkal Kota, hınzırlık yaptığını bilse bile çocukları boş çevirmiyor, onlara kızmıyor; “Çocuktur” deyip geçiştiriyor.Üniversite mezunu bu hesabı yapamaz
Seyrantepe’deki takas sistemi aslında modern bir kooperatif çalışmasına benziyor. Köylüler, ürettikleri sütü, yumurtayı, tavuğu, buğdayı bakkala getiriyor karşılığında yağ, makarna, salça alıyor. Bakkal bu malları biriktikçe Ahlat’a götürüp orada paraya çeviriyor ve yeni mal alıp dönüyor. Köylüler mallarını tek tek satmaya götürse, kazançları yol parasına bile yetmediği gibi malları da ucuza gidiyor. Bakkalın toptan satış yaptığı için biraz daha fazla pazarlık payı oluyor. Köylüler, bu işten kârlı çıkanın kendileri olduğunu öne sürüyor. “Köylü bakkaldan daha rahattır” diyor biri, bir diğeri de ekliyor: “Üniversite mezunu bile bakkalın yaptığı hesabı yapamaz!”. Gerçekten de malın ederini hesaplamak kolay değil. Yumurtanın irisi, küçüğü akıl karıştırıyor, buğday, süt tartılıyor ama tavuk ve koyun geldiğinde hesap yapmak zorlaşıyor. Bazıları kiraz da dikmiş köyde. Bu, gelecek yıl bakkal Yemen’in aklının daha da karışacağı anlamına geliyor.
“İmamı bile takas ettik”
Takas öyle bir yaşam biçimi olmuş ki, sadece bakkalla sınırlı da değil. Müslim İnal, köyün en heyecanlı delikanlısı, yakında düğünü var. Başlık parası olarak 18 altında anlaşılmış. Müslim, geçtiğimiz günlerde traktörüne atlayıp kayınpederinin tarlasını biçmiş. Harcadığı emek ve mazotu 10 altın ile takas etmek geçiyor aklından ama son sözü kayınpeder söyleyecek. Bir başka bakkal dışı takas örneği ise köyün muhtarı Ali Rıza Çağlar’ın eseri. Köydeki minibüsü de kullanan muhtar, geçen yıllarda 1 ton süte karşılık 450 litre mazot aldıklarını söylüyor. Seyrantepeliler bu takas işine o kadar alışmışlar ki şakalarına bile konu olmaya başlamış. Köyde daha önce fahri imamlık yapan kişinin yerine devlet imam göndermiş. Köylüler, gencecik imama takılıp, “İmamı bile takas ettik, sakallısını verip sakalsızını aldık” diyorlar. Söylemeye gerek var mı bilmiyorum, önceki fahri imamın maaşını da yine ürettiklerini takas ederek ödüyorlarmış. Tüm bu takas fırtınası içinde takas etmeyecekleri bir tek şeyin olduğunu da öğreniyoruz. Ahlat içinde düzenlenen futbol turnuvasında birincilik kazanmışlar, kaldırdıkları kupanın takasına ise kimse müsaade etmiyor.
“Kimse para görmemiş ki!”
Şaka bir yana, takasın yıllardır köyde hüküm sürmesinin nedeni oldukça ciddi. Sorunu en iyi “Aslında 35 yaşındayım, beni yoksulluk böyle yaptı” diyen Nevzat “Amca” dillendiriyor. “Kimse para görmemiş ki, hep bu perişanlıkla kalmışık, büyümüşük. Sabah kalkıyoruz karnımız aç, başımız çıplak. Bugün ne yiyeceğiz. Yav, para yoh, yoh! Ağlaya ağlaya gözümüzde yaş kalmadı” diye özetliyor durumu. Parası yok ama yüreği, neşesi yerinde. İftara kalın diye ısrar ediyor, ardından da, “Biraz daha kalırsanız sizi de takas ederiz” diye takılıyor.
Parasızlık sadece köyle sınırlı değil, bu durum zaman zaman Ahlat’a bile yansıyor. Kentte yıllardır kumaş satan Mevlüt Gürbüz, arada sırada kendilerinin de canlı hayvan karşılığı kumaş takas etmek zorunda kaldıklarını söylüyor. Muhtar, ısrarla çektikleri sıkıntılardan bahsetmek istemese de, bu yıl yaşanan kuraklığın iyice bellerini büktüğü ortada. İmamın kaldığı ev yıkılmış, yenisini yapamıyorlar. Şimdi kaldığı yere su çıkmıyor, namaz aralarında köyün imamı kovalarla su taşıyor. Gübre alacak ya da takas edecek mal elde avuçta yok. Herkes kara kara tarlalar nasıl ekilecek diye düşünüyor. Ekilse, bu mazot fiyatlarıyla nasıl biçilecek o da ayrı bir dert. İlkokulda dört öğretmen beş sınıf var. Kaymakam tozun eksik olmadığı köy içindeki yollara taş döşeme sözü vermiş ama şimdilik bir hareket yok. Muhtar, “Yine hiç yoktan iyidir” diyor ama köylü dertlerinin de yazılmasından yana. Nevzat Amca da, “Dertlerimizi de yaz” diye ısrar edince başka seçeneğim kalmıyor. “Başım gözüm üstüne” diyorum ve insanlığın hüküm sürdüğü takas köyünden, paranın hüküm sürdüğü büyük şehre doğru yola çıkıyorum...
***
Seyrantepe Borsası *
1 yumurta = 1 çikolatalı gofret
10 yumurta = 1 kg. şeker
1 kg. peynir = 1 kg. çay
2 kg. peynir = 5 lt. yağ
1 teneke buğday = 5 kg. makarna
1 koyun = 400-500 yumurta
* 5 Eylül 2008 kapanışı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder