Enerji mi önce tükenecek, Türkiye mi?

Özgür Gürbüz-Perspectives/Temmuz 2013 

Türkiye’nin büyüme stratejisi bir ekolojist için “ürkütücü” rakamlardan oluşuyor. Ürün ve hizmetlerini satacak pazar arayanlarsa tüketim ve iç taleple beslenen Türkiye’deki ekonomik hareketlilikten memnun. Denetimlerin, hukukî süreçlerin işletilmediği, çok tartışılan sürdürülebilir kalkınmanın bile kabul görmediği, bireylerin görüş ve önerilerinin dikkate alınmadığı, sosyal maliyetlerin hiç konuşulmadığı Türkiye’de sürece olumlu bakanlar büyümeyi adeta tanrılaştırılıyor. Büyüme tanrısını mutlu etmek için ona her gün adaklar sunuluyor. Adaklar arasında nehirler, ormanlar, temiz hava ve insanlar var. İnşaatlarda işçiler ölüyor, nehirlerin üstü barajlarla örülüyor, kıyı şeritleri ve orman alanları yapılaşmaya açılıyor. Ekolojistler ile pazar odaklı büyümeyi destekleyenler, Türkiye’nin ekonomik değişimini yorumlarken farklı düşünseler de, bir noktada birleşiyor ve aynı soruyu soruyorlar: Bu ekonomik hareketliliği destekleyecek yeterli enerji kaynağı var mı? Ya da bir çevreci gibi soralım, “Bu hareketliliğin doğal varlıklar üzerindeki etkisi kabul edilebilir bir düzeyde mi?” Bu sorunun yanıtını verebilmek için, önce Türkiye’nin mevcut enerji durumuna sonra da büyüme ve enerji talebiyle ilgili tahminlere bakmalı.

ENERJİDE DIŞA BAĞIMLILIK

Türkiye, enerjisinin yüzde 70’den fazlasını ithal ediyor.I Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) iktidara geldiğinden bu yana, ekonomide yüksek oranda bir büyüme hedefleniyor. AKP aynı zamanda enerjide dışa bağımlılığı azaltmayı hedefliyor. Bu hedeflerden sadece yüksek oranda ekonomik büyümede kısmî bir başarıdan bahsedilebilir. AKP’nin iktidara geldiği 2002’de, enerjide dışa bağımlılık yüzde 69 civarındaydı, 2010’da bu oran yüzde 73’ü gördü. Türkiye doğalgazda yüzde 98, petrolde ise yüzde 92 oranlarında dışa bağımlı. Petrolde dışa bağımlılığı azaltmak için yeni sondajlar yapılıyor, ancak talep yönetimi konusunda kayda değer bir çalışma yok. Aksine, yeni otoyollar, köprüler ve bireysel araç sahipliğini destekleyen politikalarla motorlu taşıt bağımlılığı destekleniyor. Elektrik üretiminde doğalgazın payı azaltılmaya çalışılıyor. İthal doğalgaz yerine ithal kömür ve nükleer öneriliyor. Doğalgazın konutlarda kullanılması yaygınlaştırılıyor ve yeni konut stokunun yalıtım gibi temel konularda yetersiz kalması ithal edilen miktarı azaltmıyor aksine arttırıyor. 2002’de 17 milyar m3 doğalgaz ithal eden Türkiye, 2012’de 43 milyar m3 doğalgaz ithalatıyla rekor kırdı. Deloitte’in mütevazı tahminleri bile 2017’de bu rakamın 50 ila 60 milyar m3 arasında seyredeceğini gösteriyor.II

Dışa bağımlılığı azaltma konusunda hükümetin güvendiği bir başka kaynak da kömür. Yerli kömür denince akla gelen linyit yataklarının yüzde 44’ü hâlihazırda elektrik üretimi için kullanılıyor.III Bakanlığın hedefi tüm yerli kömür potansiyelinin 2023’e kadar ekonomiye kazandırılması.IV İşin ilginç tarafı, 2009’da yayımlanan Elektrik Enerjisi Piyasası Arz Güvenliği Strateji Belgesi’ne göre, sadece kömür değil, diğer birçok kaynağın tamamının 2023’e kadar kullanılması hedefleniyor. Bu hedeflerin en çarpıcılarını şöyle sıralayabiliriz:

• 2023 yılına kadar teknik ve ekonomik olarak değerlendirilebilecek hidroelektrik potansiyelimizin tamamının elektrik enerjisi üretiminde kullanılması.

• Rüzgâr enerjisi kurulu gücünün 2023’e kadar 20 bin MW’a (megavata) çıkarılması.

• Elektrik enerjisi üretimine uygun 600 MW’lık jeotermal potansiyelin tümünün kullanılması.

• Bu sayede doğalgazın elektrik üretimindeki payının yüzde 30’a (2012 Nisan ayı itibariyle bu oran yüzde 47,1)V düşürülmesi.

Stratejik belgede enerji ithalatını azaltacak iki önemli kaynakla (güneş enerjisi ve verimlilik) ilgili rakamsal hedefe rastlanmazken, bir başka ithal kaynağa, ithal kömüre yeşil ışık yakılmış. Dışa bağımlılığa karşı bir yandan ülkedeki her nehir üzerine hidroelektrik santral kurmayı planlayan hükümetin aynı zamanda ithal kömüre “evet” demesi strateji belgesinin çok da “stratejik” olmadığını düşündürüyor. Belgenin ağırlığını azaltan bir başka nokta da, 2023’e kadar neredeyse tüm yerli kaynakları kullanan Türkiye’nin bu tarihten sonra ister istemez enerji ithalatına yönelip yönelmeyeceği sorusunun yanıtlanmaması. Türkiye yerli kaynaklarını on yıl içinde sonuna kadar kullandıktan sonra (2023’e kadar yerli kömür ve hidroelektrik potansiyelinin tamamı değerlendiriliyor), enerji talep artışı durmazsa yine enerji açığı çekecek gibi gözüküyor. Hükümetin talep tahminleri ise artışın durmayacağını söylüyor. 

HEDEF ON YILDA YERLİ KANAKLARIN TAMAMINI TÜKETMEK

Türkiye’nin birincil enerji talebi 2011’de yaklaşık 115 milyon TEP (ton eşdeğer petrol) iken 2023’te birincil enerji talebinin yüzde 90 artarak 218 milyon TEP’i bulacağı öne sürülüyor. 2011’de birincil enerji içerisinde yüzde 32 olan doğalgazın payının yüzde 23’e geriletilmesi planlanırken, kömürün yüzde 31 olan payının 37’ye çıkarılması hedefleniyor. Bakanlığa göre, nükleer enerjinin birincil enerji içerisinde “sıfır” olan payı 2023’te yüzde 4 olacak. Ne gariptir ki, 2011’den 2023’e hidroelektrik ve diğer yenilenebilir enerji kaynaklarının birincil enerji içerisindeki payları (sırasıyla yüzde 4 ve 6) petrol gibi (2011’de yüzde 27 ve 2023’de yüzde 26) hiç değişmeyecek. Stratejik belgede belirtilen hedef tutturulup tüm hidroelektrik potansiyel kullanılsa bile, iki katına çıkan talep yüzünden bu oransal bir değişime neden olmayacak. “Stratejik” plan görüldüğü gibi, sürdürülebilirlik anlamında Türkiye’de radikal bir değişime neden olmuyor. 2023’te birincil enerji talebinin yüzde 90’ı sürdürülemez kaynaklardan sağlanacak: kömür, petrol ve nükleer. Hem de Türkiye’nin neredeyse tüm nehirlerine hidroelektrik santral kurulmasına, Enerji Bakanlığı’nca kabul edilmiş rüzgâr enerjisi potansiyelinin (48 bin MW)VI yarısının değerlendirilmesine rağmen. Bu tablo Türkiye’nin ekonomik büyümesinin yerli kaynaklarla sürdürülemeyeceğini hükümetin verileriyle ortaya koyuyor. On yıl sonra, “iktidarca kabul edilen yerli kaynakların” neredeyse tamamının tüketileceğini görüyoruz.

Bu kaynakların kullanılmasıyla yaşanabilecek çevre sorunlarını bir yana bıraksanız bile, bu “stratejik” hamle size dışa bağımlılık anlamında da ciddi bir avantaj sağlamıyor. 2023’te birincil enerji talebinin yüzde 53’ünü oluşturacak nükleer, petrol ve doğalgazın hemen hepsi dışarıdan ithal edilen kaynaklar. Kurulması planlanan nükleer santrallerin yakıtının ve işletmeci firmalarının yabancı olduğunu hatırlatalım. Yüzde 37’lik orana sahip olacak kömürün de tamamı yerli kömür değil. 2011’de Türkiye’de üretilen elektriğin yüzde 10’u ithal kömürle çalışan santrallerden üretildi. Bu santraller 2023’te de çalışmaya devam edecek ve ithal kömürle çalışan yeni santraller inşa edilecek. Bugün Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nda inceleme ve değerlendirme aşamasında ithal kömürle çalışan 6 bin MW’lık santral lisans almak için bekliyor. Lisans başvurusu yapan ithal kömür ve doğalgaz santrallerini de hesaba katarsak, Türkiye’nin yüzde 70’lerde seyreden dışa bağımlılık oranının 2023’te pek değişmeyeceğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Hem de yerli kömür ve hidroelektrik potansiyelinin tamamen kullanılmasına rağmen.

SÜREKLİ ARTAN ENERJİ TALEBİ

Stratejik hedef ve tahminlerin enerji ayağının çok sağlam olmadığını kısaca özetledikten sonra, bir de büyüme ayağına bakalım. Ekonomik büyüme ile enerji arasında yakın bir ilişki var. Bir ekonomide büyümenin ölçütü, mal ve hizmet üretimindeki artıştır. Daha çok mal üretmek, daha fazla hizmet sunmak daha fazla enerji tüketimini de beraberinde getirir. Enerji tüketiminin kendisinin büyümeyi desteklediği de unutulmamalı. Büyümenin yakıtı kabul edilen enerji kaynaklı hasarın sonuçları Türkiye’de de ortaya çıkmaya başladı. Madenler, enerji santralleri doğada geri dönüşü olmayan tahribata yol açıyor. Türkiye’nin küresel iklim değişikliğine katkısı artıyor. 1990’dan bu yana, seragazı emisyonu yüzde 124 arttı. Kişi başına düşen emisyon miktarı 5,7 ton; dünya ortalamasının üzerinde.VII Çevresel sorunları gözardı etsek bile Türkiye’nin enerji kaynaklarının umulan büyümeyi desteklemeye yetip yetmeyeceği gibi bir başka soruyla karşı karşıyayız. Türkiye ne kadar ve nasıl büyümek istiyor? Enerji kaynaklarının yeterliliği konusu biraz da bu soruya verdiğiniz yanıta bağlı.

2011’de ekonomisi yüzde 8,8 oranında büyüyen Türkiye, krizle yatıp krizle kalkan birçok ülke için örnek gösterilse de, büyümenin niteliği ve sürdürülebilirliğinin tartışmalı olduğu bir ülke. Sürdürülebilirlik kelimesi burada iki farklı anlam taşıyor. Birincisi, çevresel açıdan bir değerlendirme içeriyor ve Türkiye’de genelde ihmal ediliyor; ikincisi ise büyümenin sürekliliğini anlatıyor. Öncelikle sürdürülebilirliğin ikinci tanımına bakalım. Türkiye üst üste 13 çeyrektir büyüyor.VIII Büyüyor ama, büyüme oranları arasında yıllara göre farklılıklar var. Küresel ekonomik kriz Türkiye ekonomisinde ciddi bir darboğaza neden olmasa da, büyüme rakamlarının zikzaklar çizmesine neden oluyor. 2001’deki ekonomik krizden sonra yüzde 5,7 oranında daralan Türkiye ekonomisi, 2002’de yüzde 6,2 oranında büyüyebiliyor. 12 yılın rekor büyümesi yüzde 9,4’le 2004’te gerçekleşiyor. Ardından iniş başlıyor, 2008’deki yüzde 0,6’lık yerinde saymadan sonra, 2009’da yine “eksili” oranlarla (-4,8) büyüme değil, küçülme gerçekleşiyor. 2009’da yeniden yüzde 9’lara çıkılıyor ama bu eğilim sadece iki yıl sürüyor. 2012 büyüme oranı sadece yüzde 2,2. Türkiye ekonomisi iç ve dış nedenlerden dolayı 7-8 yılda bir ekonomik daralmayla karşılaşıyor. Basitçe söylersek, Türkiye sıkça kıyaslanan Çin gibi sürekli aynı oranlarda büyümüyor. Büyüme hızı inişli çıkışlı, ama ortalamada artan bir eğilime sahip.

İlk bakışta, enerji talebinin büyümedeki artışa paralel bir yükseliş gösterdiği söylenebilir. 2000-2011 yılları arasında, ekonomik büyüme ortalama yüzde 4,36 oranında artarken, elektrik talebi artışı yüzde 5,6 oldu. 2004, 2005 ve 2010’da ise bunun tersi gerçekleşti. Büyüme rakamlarının sırasıyla yüzde 9,3, 8,4 ve 9,2 olduğu bu yıllarda elektrik tüketimindeki artışlar yine sırasıyla, yüze 6,2, 7,1 ve 7,8’de kaldı. Büyümenin yüzde 4,7 olduğu 2007’de ise elektrik talebi yüzde 8,8 oranında arttı. Bir yıl sonra Türkiye ekonomisi neredeyse hiç büyümedi (0,7), ama elektrik talebi yüzde 4,2 oranında arttı. Burada bir korelasyondan bahsetmek yerine, bir “kontrolsüzlükten” bahsetmek daha doğru gibi görünüyor. Bu tespit, elektrik talebinin genel seyrinde bir artış olduğunu reddetmemekle birlikte, Türkiye’de, büyüme rakamlarına bakarak enerji veya elektrik için talep tahminleri yapmanın zor olduğuna dikkat çekiyor. Yanılgılar da buradan kaynaklanıyor. Elektrik talep öngörülerine bakarak tahminlerin nasıl yanıldığını görebiliriz.

Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ), 2005’te yaptığı talep tahmininde, 2011 yılında elektrik talebinin yüksek senaryoya göre 262 milyar kilovatsaat (kWs) olacağını söylemişti. 2011’de Türkiye’nin elektrik talebi 230 milyar kWs’te kaldı. TEİAŞ, 2005’teki tahmininde yüzde 12’lik bir sapmayla yanıldı. Böylesine hareketli bir elektrik piyasasında altı yıl sonrasını bilmek zor, yüzde 12 iyi bir sapma oranı diyenler çıkabilir. Bir başka örnek: TEİAŞ’ın Ekim 2010’da yayımladığı kapasite tahmini raporunda ise 2011’de elektrik talebinin yüksek talep senaryosuna göre 220 milyar kWs’in biraz altında kalması bekleniyordu. Yıllık artışın yüzde 5 olması hesaplanıyordu, ama artış yüzde 9’u buldu. Görüldüğü gibi, elektrik talep tahminlerinde tek sorun zaman aralığı değil. Türkiye’de talep yönetilmiyor, arz odaklı politikalarla enerji sorunu çözülmeye çalışılıyor. Sınırsız enerji kaynaklarınız yoksa bu sizi ekonomik ve politik anlamda çok zorlar.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın enerji ihtiyacına dair tahminleri sürekli ve yüksek oranlarda bir artışa işaret ediyor. Türkiye Elektrik İletim A.Ş.’nin (TEİAŞ) iki farklı senaryosu da geçmiş yıllardaki yanılgılara rağmen aynı yolda yürümekte ısrar ediyor. Elektrikte düşük talep senaryosunda yılda ortalama yüzde 6,5, yüksek talep senaryosunda ise yüzde 7,5 oranında artış bekleniyor. Bu da 2020’ye gelindiğinde, brüt talebin 400 ile 433 milyar kWs arasında değişeceği anlamına geliyor. 2012’de tüketimin 240 milyar kWs civarı olduğu düşünülürse, 8 yıl için ciddi bir talep artışının beklendiğini söyleyebiliriz. Enerji Bakanlığı’nın güneş enerjisi ve enerji verimliliği gibi konuları pek ciddiye almadığını görsek de herkes bakanlık gibi düşünmüyor. Muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi’nin Enerji Komisyonu Başkanı Necdet Pamir Türkiye’nin yüksek talep senaryosunu bile karşılayacak elektrik üretme potansiyeline sahip olduğunu söylüyor: “Türkiye geçen yıl 241 milyar kWh elektrik tüketmiş. Aslında, bizim kaynaklarımız ortalama yüzde 7’lik büyümeyi bile karşılayacak düzeyde. 100 milyar kWh HES, 120 milyar kWh rüzgâr, 16 milyar kWh jeotermal, 380 milyar kWh da güneş potansiyelimiz bulunuyor. Bunların yanı sıra, 116 milyar kWh linyit, 35 milyar m3 biyogaz var. Yani, toplamda 700 milyar kWh’ın üzerinde kaynak var.’’ Pamir Türkiye’deki elektrik tüketiminin 241 milyar kWh civarında olduğunu da belirtiyor.IX Pamir’in çizdiği tablo da çevrecileri mutlu etmez elbette. Kömür ve HES’ler Türkiye’deki birçok çevreci için kırmızı çizgilerin ihlâli demek. Burada asıl önemli olan, potansiyelin tamamını kullanmadan enerji sorununu çözebilmek olmalı. Bu da enerji verimliliği ve talebin sorgulanmasıyla gerçekleşebilir. Türkiye’yi bu kadar enerji kullanmaya iten büyümenin gerekliliği tartışılmalı. Enerji yoğun hangi sektörlerde faaliyet gösterileceği hangilerinden çıkılacağı belirlenmeli.

Kaynak: Almanya Federal İstatistik Ofisi

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın enerji ihtiyacına dair tahminleri sürekli ve yüksek oranlarda artışa işaret ediyor. Bu, sadece bu hükümete has bir beklenti değil. Türkiye’yi yakından tanımayanları çoğu zaman yanıltıyor; özellikle de yatırımcıları. Zira bu tahminler, enerji talebinin artacağına dair belirtilerden kaynaklanmaktan çok, bir isteğin ifadesi. Türkiye’nin kalkınması için klasik iktisadî teorileri destekleyenler Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’da (GSYH) büyük artış oranlarının hayalini kuruyor. Bu artış oranlarının gerçekleşeceğine inanan enerji konusundaki karar vericiler de, senaryolarını talebin devamlı artacağını temel alarak hazırlıyor. Belki de iki taraf da birbirinin yalancısı. Enerjiyi daha verimli kullanarak, düşük oranlarda veya azalan bir enerji talebiyle kalkınmak hiçbir zaman gündeme gelmiyor. Ya da enerji yoğun sektörlerden oluşan bir ekonomi yerine, katma değeri yüksek ürün üreterek daha az enerji tüketimiyle aynı GSYH’yı elde etmek konuşulmuyor; en azından, Türkiye’nin talep tahminlerine yansımıyor diyelim. Hâlbuki bunun örnekleri var. Almanya 1990’da, 100 birim enerji harcayarak 100 birim GSYH üretirken, 2010’da 94 birim enerji harcayarak 131 birim GSYH üretir hale gelebildi, bunda da enerjinin verimli kullanılması çok önemli rol oynadı.X

Enerji verimliliği konusunda Türkiye’nin yapacağı çok şey var. Türkiye GSYH’da 1000 avro değerinde artış sağlamak için 233 kilogram eşdeğeri petrol (kgep) harcıyor. Aynı ekonomik büyümeyi Yunanistan 147, İsviçre 80, Almanya 141, İtalya 123 ve İrlanda 92 kgep ile gerçekleştirebiliyor.XI Kabaca söylersek, aynı ürün veya hizmeti Türkiye’de üretmek için Avrupa’daki birçok ülkenin iki hatta 3 katı enerji harcamamız gerekiyor. İşin daha da kötüsü, tüm dünyada enerjiyi daha iyi kullanma yönünde bir eğilim gözlenirken Türkiye’nin 1990’dan bu yana neredeyse hiç ilerleme göstermemesi. Türkiye, 1990’da 1000 avroluk GSYH katkısı için 242 kgep harcıyordu. İlgili tablolarda ekonomisi Türkiye’ye benzerlik gösteren Avrupa ülkelerinde, enerjiyi akıllı kullanma yönündeki değişim daha iyi görülebiliyor.

 

Daha az enerjiyle daha çok iş yapmanın sırrı ulaşımdan üretime, konuttan sanayiye kadar yapılan tercihlerde yatıyor. Daha verimli makinalar, yalıtımlı binalar, toplu ulaşım gibi örnekler çoğaldıkça enerji talebi azalacak; bu sayede talep yönetimine de giriş yapmış olacağız. Talebi yönetebilir, enerjiyi verimli kullanabilirsek, birçok santral projesine gerek olmayabilir ve ekonomik büyüme daha az enerji tüketerek gerçekleştirilebilir.

TÜRKİYE'DE BÜYÜMENİN KAYNAĞI TÜKETİM

Türkiye’de büyümeye iç talebin büyük oranda katkı yaptığını biliyoruz.XII Bu nedenle de hükümet nüfus artışını hızlandırmaya çalışıyor. Bireysel tüketim azalırsa büyüme de durur. Nüfusun artması tüketilen mal ve hizmetin artmasıyla büyümeye katkıda bulunuyor. 75 milyonluk nüfusuna rağmen Türkiye Cumhuriyeti hükümeti ailelere çok çocuk yapmaları için teşvik paketi hazırlıyor. Bunun nedeni, 2050’den sonra nüfusun azalacağının öngörülmesi.

2013 itibariyle, Türkiye’de kadın başına ortalama çocuk doğurma sayısı iki. Aşağı yönlü mevcut eğilim devam ederse 2023’te Türkiye nüfusunun 84 milyon 247 bin kişiye ulaşması bekleniyor. 2050’de 93 milyona ulaşarak zirve noktasını bulacak nüfus daha sonra düşüşe geçecek. 2023’te yaşlı nüfusun (65 yaş ve üzeri) 8,3 milyon olması bekleniyor. Bu da toplam nüfusun yüzde 10’una denk düşüyor. 2075’te ise yaşlı nüfusun oranı yüzde 27’yi geçecek.XIII Başbakan Erdoğan’ın artık tavsiyenin de ötesine geçen en az üç çocuk yapılması söylemi, yaşlanan nüfusun iç talebi sürdürecek alımda bulunamamasından kaynaklandığı düşünülebilir. Erdoğan’ın endişe etmesi gereken, 2075’te Türkiye’deki yaşlı nüfus oranının Avrupa’daki ülkelerin bugünkü oranlarını yakalaması değil; aksine, Türkiye ekonomisinin yapısal bir değişiklik gösteremeyerek 60 yıl sonra bile hâlâ iç talebe dayalı bir büyümeden medet umması olmalıdır. Korkulan yüzde 27’lik oran bugün Avrupa’nın birçok ülkesinde (İsveç, Portekiz, İngiltere, Avusturya, Finlandiya) yakalanmıştır.XIV Türkiye’nin büyümesinin inşaat, ticaret ve ulaşım gibi kalemler üzerinde yükselmesi çok çocuk aşkının kaynağı olabilir, ama bu ekoloji açısından sürdürülemez. Türkiye’nin biyolojik kapasitesi ve ekolojik ayak izinin karşılaştırması bize bunu söylüyor. Türkiye’de kişi başına düşen tüketimin Ekolojik Ayak İzi 2,7 kha (küresel hektar) ile kişi başına küresel biyolojik kapasitenin yüzde 50 üzerinde. Bir başka ifadeyle, dünyadaki herkes ortalama bir Türkiye vatandaşı kadar tüketirse 1,5 gezegene ihtiyacımız olacak. WWF (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) ve Global Footprint Network (Küresel Ayak İzi Ağı) tarafından hazırlanan Türkiye’nin Ekolojik Ayak İzi raporundaki en çarpıcı veri ise şu: “Türkiye’de kişi başına düşen Ekolojik Ayak İzi’nin sabit seyrine karşın, tüketimin toplam ayak izi yüzde 150 büyümüştür. Bu büyümenin en temel nedeni, 1961-2007 yılları arasında Türkiye’nin nüfusunda olağanüstü artış yaşanmasıdır”.XV Türkiye’de uzun vadede bireysel tüketim miktarının çok değişmediğini, ama nüfus artışıyla tüketimin arttığını göz önünde bulundurduğumuzda (2000’lerde doğanların 1960’larda doğanlara göre daha çok tükettiğini de hesaba katmamız gerekiyor), tüketimle büyüyen Türkiye’nin çok çocuk ısrarını daha iyi anlıyoruz. Bunu anlamamız ekolojik yıkımı elbette azaltmayacak.

Rapordaki bir diğer veri ise daha da önemli. 1990’lara kadar ekolojik ayak izini biyolojik kapasitesine uygun bir seviyede tutmayı başaran Türkiye, 2002’den itibaren ekolojik ayak izini hızla arttırmaya başlarken biyolojik kapasitesi de 2006’dan sonra düşüşe geçiyor.XVI 2002’de iktidara gelen AKP’nin büyüme politikalarının hayata geçirilmesiyle ekolojik ayak izimizin büyümesini ve biyolojik kapasitenin düşmesini aynı çerçevede değerlendirmek gerekir. Görülen o ki, Türkiye’nin büyüme politikası enerji tüketimini arttırdığı gibi ekolojik sorunlara da zemin hazırlıyor. Üstelik, bu büyüme politikasının ve aşırı enerji tüketiminin sadece yerli kaynaklarla desteklenebileceği tezi de tartışmalı. Güney Kore gibi ithal enerjiyle ekonominizi yürütme şansınız her zaman var, ancak bu defa da ihracatı arttırmanız ve katma değeri yüksek ürünler üretmeniz gerekir. Bir başka yol daha var, sadece Türkiye için değil, diğer ülkeler için de çözüm olabilir. Sınırsız tüketimi sınırlı kaynaklarla karşılamaya çalışmak yerine, tüketimi sınırlayıp öncelikli ürünlerin üretimine izin vererek ya da silah sanayine sınırlar koyarak sorunu çözebiliriz. Çok mu radikal bir öneri? Dünyanın ortalama sıcaklığı 1,5-2,5 dereceden fazla artarsa, tüm bitki ve hayvanların yüzde 30’unun soyu tükenebilir. Şimdi bir daha soralım: Lüks arabalara, savaş uçaklarına kaynak ayırmamak çok mu radikal bir davranış olur?

Dipnotlar I. T. C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı’nda bu oran yüzde 73, s. 22. II. Türkiye Doğalgaz Piyasası Beklentiler, Gelişmeler 2012, Deloitte, s. 18. III. T. C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı, s. 24. IV. T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2013 yılı Bütçe Sunumu, s. 70. V. T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Dünyada ve Türkiye’de enerji görünümü sunumu, saydam 19. VI. En son 12 Mayıs 2013 tarihinde http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b =ruzgar&bn=231&hn=&nm=384&id =40696 adresinde görüldü. 48 bin MW, rüzgâr hızı 7 m/s’den fazla olan bölgelerde kurulabilecek kurulu güce işaret ediyor. VII. TÜİK, Seragazı Emisyon Envanteri, 1990-2011. VIII. En son 12 Mayıs 2013 tarihinde http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1329715-turkiye-2012de--2-2-buyudu adresinde görüldü. IX. “Yüzde 7 büyümeyi karşılayacak enerji potansiyeline sahibiz”. Dünya Gazetesi. En son 12 Mayıs 2013 tarihinde http://www.dunya.com/yuzde-7-buyumeyi-karsilayacak-enerji-potansiyeline-sahibiz-187752h-p2.htm adresinde görüldü. X. Climate Protection and Growth (İklimi Koruma ve Büyüme), Federal Ministry for the Environment, Nature Conservation and Nuclear Safety (Almanya Çevre, Doğa Koruma ve Nükleer Güvenlik Bakanlığı), s. 13. XI. Eurostat 2010 yılı verileri, 21 Mayıs 2013. XII. Türkiye Ekonomisinde Büyüme ve Yapısal Sorunlar, BETAM Araştırma Notları, Derleyen Prof. Dr. Seyfettin Gürsel. XIII. TÜİK, Nüfus Projeksiyonları 2013-2075, 14 Şubat 2013. XIV. Eurostat, Projected old-age dependency ratio (Tahmin edilen yaşlı nüfusa bağımlılık oranı). XV. Türkiye’nin Ekolojik Ayak İzi, WWF Türkiye ve Global Footprint Network (Küresel Ayak İzi Ağı), s. 7. XVI. Türkiye’nin Ekolojik Ayak İzi, WWF Türkiye ve Global Footprint Network (Küresel Ayak İzi Ağı), şekil 9.

Obama da anlamamış

Özgür Gürbüz-BirGün/30 Haziran 2013

Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Barack Obama, küresel iklim değişikliği konusunda programını geçen hafta açıkladı. İklim değişikliği konusu Obama’nın ilk seçim kampanyasında önemli bir yere sahipti. Bush’un Kyoto’yu askıya almasıyla ABD’nin küresel iklim politikalarına vurduğu darbeyi hafifletir umuduyla çevreciler tüm dünyada Obama’ya destek mesajları veriyordu. Obama seçildi ama iklim değişikliği konusunda ilk dört yıl dişe dokunur bir icraatı olmadı. Obama’nın ikinci döneminde ise tersi oldu. Seçim kampanyasında iklim meselesi ön planda değildi ama Obama iklim konusunu biraz da beklenmedik bir anda gündeme getirerek ABD’yi adeta yeniden sahneye çıkardı. ABD’nin bunca yıl aradan sonra küresel iklim değişikliğini konuşması önemli ama hedefler tatmin edici mi diye sorarsanız yanıtım net bir “hayır” olur.

ABD’NİN HEDEFİ GÖSTERMELİK
Obama’nın konuşmasının rakamsal özeti, 2009’da Kopenhag’da yapılan iklim zirvesinde verdiği taahhütten farklı değil. Obama, ABD’nin seragazı emisyonlarını 2020’de 2005 yılına göre yüzde 17 azaltmaktan bahsediyor. ABD, sanayileşme hamlesine 2005’de başlamış, seragazı emisyonlarını bu tarihten itibaren hızla arttırmış olsa bu hedef ciddiye alınabilirdi. Halbuki durum öyle değil ve iklim değişikliği müzakerelerinin en önemli ilkesi, “tarihsel sorumlulukla” bu hedef çelişiyor. Kyoto Protokolü’ndeki indirim hedefleri, sanayileşmenin hız kazandığı yılları kapsaması için 1990 yılı temel alınarak belirleniyor. ABD’nin 2005 yılını başlangıç noktası seçmesi neredeyse 15 yılı yükümlülük dışına çıkarıyor. Şimdiki politikalarla bile yakalanacak bir hedefi, büyük bir hedef gibi pazarlamaya çalışıyor. 2005’de ABD emisyonları zirve yaptı, o günden bugüne de zaten yüzde 8,6 oranında azaldı.

Uzmanlara göre Obama’nın açıkladığı yeni hedef ABD’nin 1990 yılından bu yana atmosfere bıraktığı emisyon miktarında sadece yüzde 4’lük bir indirime yol açacak. Halbuki, ABD’den beklenen yüzde 30 civarında bir indirim hedefiydi. Eğer ABD 2015’te imzalanması beklenen yeni iklim anlaşmasına bu hedeflerle gelirse, Çin, Rusya, Japonya ve AB’den de gerçekten işe yarayacak, küresel iklim değişikliğini yavaşlatacak yüksek oranları duymak zorlaşır. Sembolik bir mücadelenin iklim felaketlerini durduracağı günleri çoktan geride bıraktık.

KÖMÜRÜN YERİNE KAYA GAZI
Obama’nın “harekete geçmeliyiz” sloganıyla açıkladığı bu hareketin zayıflığı bir yana motivasyon kaynağı da beni düşündürüyor. Obama’nın kömür santrallerini hedef göstermesinden şikayetçi değilim; adres doğru. Ancak, bu hamlenin ardında ülkedeki kaya gazı ve kaya petrolü rezerv rakamları olabilir mi diye sormadan da edemiyorum. 10 Haziran 2013 tarihli Amerika Enerji Bilgi İdaresi (EIA) raporu, yapılan yeni araştırmalar sonucu dünyadaki kaya gazı rezervlerinin 2011 yılı hesaplarına göre yüzde 10 daha fazla olduğunu gösteriyor. ABD dünyada en çok kaya petrolüne sahip ikinci, en çok kaya gazına sahip dördüncü ülke. Kaya gazı ve petrolünün kısa zamanda ve ucuza piyasaya sürülmesi tüm dengeleri altüst ediyor. 2012 yılında ABD’nin doğalgaz üretiminin yüzde 40’ı kaya gazından, petrol üretiminin yüzde 29’u kaya petrolünden sağlandı. Doğalgazın kömüre göre daha az sera etkisi yarattığı doğru ancak ABD’nin düşük bir hedef belirleyerek yapmak istediği kömürden gaza geçmekse bu iklim felaketlerini önlemeye yetmez. Üstüne üstelik, ABD kaya gazı nedeniyle yakmadığı kömürü ihraç etmeye başladı. Avrupa, İngiltere ve Asya’ya satılan kömürün orada yakılmasıyla ABD’nin sembolik indirimi gezegen için bir anlam ifade etmeyecek.

SONUÇLARINA KATLANIRIZ

Aslında, “küresel iklim değişikliği” bizi bekleyen felaketi anlatmakta yetersiz kalıyor. Adına “küresel iklim felaketleri” desek çok daha iyi olacak. Atmosferdeki karbondioksit miktarı güvenli üst sınır denilen 350 ppm’i geçti, 400’ün üzerine çıktı. Dünyanın ortalama sıcaklığındaki artışı 2 derecenin altında tutma diye bir hedef vardı, artık 4 derece senaryoları konuşuluyor ki, bunlara sadece ve sadece felaket senaryoları. Bugünkü bilim, bırakın 4 dereceyi, 2 derecenin üzerindeki bir artışın sonuçlarını tahmin etmekte yetersiz kalıyor. Seller, fırtına ve kasırgalar, sıcak hava dalgaları ile kuraklıklar bizi bekliyor. Görünen o ki, nasıl bizi yönetenler Türkiye’de başlayan ayaklanmaları anlamadıysa, Obama da iklim değişikliği sorununu anlamamış. Türkiye ve Brezilya’dan başlayan mevcut kapitalist modele ve onun kentlerdeki uygulamalarına karşı çıkan hareketin, iklim değişikliğinin önlenememesiyle yoksul ülkelere yayılması an meselesi. İklim göçleri, savaşlar, küresel kıtlık bizleri bekliyor. Anlamazsak, ya da daha açık konuşmak gerekirse, dev şirketlere söz geçirecek cesarete sahip liderleri iş başına geçiremezsek sonuçlarına da hep birlikte katlanırız. Evet, harekete geçmeliyiz ama hedef mevcut kapitalist sistemi değiştirmek olmalı.

Erdoğan neden kaybediyor

Özgür Gürbüz-BirGün/23 Haziran 2013

Bizim insanlarımızın çoğu oldum olası güçlüyü sever. Güçlünün yanında durur, onu destekler. Ne zaman güçlü kaybetmeye başlar, etrafındakiler de pılı pırtıyı toplayıp başka kapıya gider. Politikada da böyle, futbolda da. Demirel, Menderes ve Özal’ı hatırlayın. İyi günde yanlarında olanlar kötü günde yok oldular. İstanbul’u hiç görmemiş bir kişinin İstanbul takımlarını desteklemesi de buna benzer. Şampiyonluk şansınız yoksa taraftarınız da yoktur. Hep yenenden, en büyükten yana oluruz. Ofsayttan gol atsak da galip geldiğimize seviniriz.

Başbakan Erdoğan iktidara geldiğinden beri bu “güçlülük stratejisi” faaliyette. Erdoğan’a verilen destek artık icraatlarından çok, “güçlü” duruşuyla ilgili. Orduya diz çöktüren, İsrail’e laf söyleyen Erdoğan portresi iktidarın temel dayanağı. Parti içinde bile bu hava hakim, eleştiri ondan yok. Kimsenin onu karşısında duramayacağı izlenimi gün geçtikçe pekiştirildi. Öyle ki, çok iyi hatip olduğu iddia edilen Erdoğan, televizyonlarda siyasi rakiplerinin karşısına bile çıkmaz oldu. Bun rağmen kimse onun korkup kaçtığını söyleyemedi, güçlü olduğuna muhalefet bile inanmıştı. Hep ve tek o konuştu. Medya gücü perçinlemenin parçasıydı, ele geçirildi. Bu sayede tek onu dinler, tek onun gündemini konuşur hale geldik. Bu da Erdoğan’ı daha güçlü gösterdi. Ta ki baş belası sosyal medyanın keşfine kadar. 3 Haziran 2012 tarihinde Birgün’de yazdığım, “Başbakanın gündeminden bize ne” başlıklı yazıda bu tehlikeye dikkat çekmeye çalışıp, başbakan bizi dinlemiyorsa biz de onu dinlememeliyiz demiştim. Gezi’den sonra işte bu oldu. Erdoğan dinlenmemeye başlandı ve toplumun büyük bir kesimi üzerindeki etkisini yitirdi.  

KENDİNE GÜVENİN YERİNİ KORKU ALDI

Erdoğan’ın gücüne güç katan medya değersizleşti. Gündemi belirleme gücü halkın eline geçti. Başbakan 10 yıl boyunca kullandığı polemik yaratan tüm sözcükleri bir konuşma metni içerisinde kullanmaya başladı. Kürtaj, alkol yasağı, Taksim’e cami, Atatürk Kültür Merkezi’ni yıkma hikâyeleri… Güçsüzleştikçe kendine güvenin yerini korku aldı. Bu yüzden de yandaşlarını sokağa davet etme gibi Türkiye için hiç hayırlı olmayacak çağrılar yaptı. Kendisinin de inanmadığına emin olduğum, “camide içki içtiler” türünden üçüncü sınıf yalanları bizzat dillendirdi. Yine de sonuç hüsran, tüm bunlar artık işlemiyor. Kürtaj diyorlar sokaktan “biber gazı oley” sesleri geliyor. Sokaktaki halkın derdi başka ve ısrarla aynı soruları soruyor. Parkımıza, kentimize ne olacak? Daha fazla özgürlük mü vaat ediyorsun yoksa yasak mı? Yanıt alamadıkça da muktediri dinlemeyi bırakıyorlar. Onlar dinlenmedikçe de muktedirin gücü azalıyor. Yapacağımız en önemli şey dinlememek.

Her şey dört dörtlük değil haliyle. Dizilerle beyin yıkayan kanalların yerine bir şey koymak zor. Yıllardır yeni bir fikir üretmeden sadece politik söz dalaşları yazan yazarların kendilerini değiştirmeleri kolay değil. Değişen politika yapma biçimini, sokağa çıkan insanları anlamak çaba istiyor. Kürt sorunun çözümünün ağaçların özgürlüğünden geçtiğini henüz anlatamadık. Yeşil politikanın esaslarını oluşturan bireysel özgürlüklerin ve tüm canlıların yaşam hakkı savunusu meydanlara inmişken onu yönlendirecek bir parti ortada yok. Tüm bunlara rağmen değişimi izlemek gibi bir şansımız var. Sokaktaki gençler bize yol gösterecek.

ÇEVRECİLER SINAVI GEÇTİ

Gezi Parkı eylemlerinin ilk gününden beri doğru bir söylem geliştiren ve direnişe destek veren çevre örgütlerine bir teşekkür borcum var. ÇEKÜL, Doğa Derneği, Greenpeace, WWF ve TEMA Vakfı gibi bilinenlerin yanı sıra kuş gözlemcilerden Ataköy Platformu’na kadar onlarca örgüt parklarına, doğal ve kültürel değerlerine sahip çıkmak için gece gündüz çalıştı. Bazen eleştiri oklarını yöneltsem de bu kuruluşlar geçen ay içinde başarılı bir sınav verdi. 27 tanesi bir araya gelip Perşembe günü bir bildiri yayımladı. İlk cümlesi durumu özetliyor: “Türkiye'de doğaya ve insana karşı uygulanan şiddetin, ivedilikle son bulmasını arzu ediyoruz”.

DURAN BABAM

Gezi Parkı direnişinin en önemli katkılarından biri, sivil itaatsizliğin özellikle de duran adam eylemleriyle yaygın bir biçimde kullanılması oldu. Sözlü ve fiziksel şiddetin hayatın her alanında görüldüğü Türkiye için şiddet içermeyen sivil itaatsizlik eylemlerinin önemli bir kazanım olduğunu düşünüyorum. Bir kısım medya, “bakışlarıyla 100 dükkânın camını kırdı” gibi yaratıcı haberlerle bu eylemlere de çamur atmak isteyebilir ama boşuna. Halk bu tarzı sevdi umarım bunu siyasi yelpazenin en ucundakiler de görüyordur. Sivil itaatsizlik bizim evde pratiğe geçti bile. Babam bana mesaj atmış, kendisini evde bırakıp konsere giden anneme karşı bir gün boyunca “evde duran adam” eylemi yapacakmış. Babama ve duran adamlara destek olmak için ben de Hindistan’ı İngilizlerden sivil itaatsizlik eylemleriyle kurtaran Gandhi’nin sözlerini hatırlatmak istiyorum. Gezi Parkı yorumuyla.

Seni önce yok sayarlar (penguen) / Sonra alay ederler (çapulcu) / Sonra seninle savaşırlar (gaz) / Sonra kazanırsın.

Devlet Habitat'tan da kaçtı

Türkiye sürpriz bir kararla, Birleşmiş Milletler kapsamında çalışan Habitat örgütü tarafından düzenlenen ve kentleşmeyle ilgili sorunların tartışıldığı Habitat toplantısına ev sahipliği yapmaktan vazgeçti. 2016 yılında İstanbul’da yapılacak konferansa ev sahipliği teklifi bizzat Türkiye’den gelmiş ve altı ay önce BM genel kurulunda kabul edilmişti. 

Özgür Gürbüz-BirGün/22 Haziran 2013

Foto: Halkevleri

Türkiye, insan yerleşimleri, kentleşme gibi konularda çözüm yolları üretmeyi amaçlayan ve Birleşmiş Milletler (BM) içinde yer alan Habitat örgütünün üçüncü büyük toplantısına ev sahipliği yapmaktan vazgeçti. Daha önce iki kez büyük toplantı düzenleyen BM örgütünün 2016 yılında yapacağı toplantıya ev sahipliği yapmayı bizzat Türkiye istemiş ve İstanbul aday gösterilmişti. 6 Aralık 2012 tarihinde, BM Genel Kurulu’nda Türkiye’nin teklifi kabul edilmiş, İstanbul’daki toplantıya katılım çağrısı yapılmıştı. Fakat, İstanbul’u kongre merkezi yapmak isteyen, olimpiyatlara aday Türkiye, Habitat toplantısına ev sahipliği yapma başvurusunu geri çekerek herkesi şaşırttı. Aldığımız duyumu teyit etmek için başvurduğumuz BM-Habitat yetkilileri geri çekilme kararını doğrularken, nedenleri konusunda kendilerine bir açıklama yapılmadığını belirtiyor. Bu nedensiz fikir değişikliğinin Türkiye’nin “imajını” nasıl etkileyeceği de ayrı bir tartışma konusu.

Hükümet kent örgütlenmelerinden rahatsız
BM-Habitat örgütü en son toplantısını 1996 yılında İstanbul’da yapmıştı. Bu son toplantıda, “Habitat Gündemi” ve “İstanbul Deklarasyonu” kabul edilmişti. Bu belgelerle hükümetler, tüm vatandaşlara uygun barınma olanakları sağlamayı ve sürdürülebilir insan yerleşimlerini geliştirmeyi taahhüt etti. Dünya nüfusunun yarıdan fazlasının kentlerde yaşamaya başlamasıyla önemi artan kentleşme sorunlarının da konuşulduğu toplantıya Türkiye’nin ev sahipliği yapmaktan neden vazgeçtiği ise bir muamma. Kararın çok yanlış olduğunu belirten TMMOB Mimarlar Odası Genel Başkanı Eyüp Muhcu, “Kentleşme ile ilgili önemli kararların alındığı bir dönemden geçiyoruz. Tarihi ve doğal çevre ile kültürel yaşamımız bu süreçten etkileniyor. Habitat, toplumun farklı kesimlerinin düşüncelerini, önerilerini ortaya koyabileceği özgür demokratik bir ortam sağlayabilirdi” diyor. Son yıllarda kentlerde sürdürülen operasyonların mağdurlarının platformlar kurduğu ve muhalefetin örgütlendiğine dikkat çeken Muhcu, “31 Mayıs’taki müdahaleden sonra bu demokratik tepkiler kendilerini bir şekilde ifade etti. Hükümet, bu kent örgütlenmelerinden rahatsız, bu düşüncelerin Habitat’a taşınmasından endişe etmiş olabilir ama ne açıdan bakılırsa bakılsın bu karar hükümet açısından ciddi bir yıpranmaya yol açar” yorumunu yapıyor.

İstanbul 15 yıl önceki siluetini kaybetti
Türkiye’nin Habitat’a ev sahipliği için yaptığı başvuru BM’nin 6 Aralık 2012 tarihli genel kurul toplantısının sonuçlarında yer almış, başvuru desteklenmiş ve tüm ülkelere katılım çağrısı yapılmıştı. Türkiye’nin altı ay önce yaptığı başvurusunu Gezi olayları sonucunda geri çekiyor olması, bu kararın ardında “Gezi Parkı olayları var” tahminini güçlendiriyor. İstanbul’da yapılacak bir toplantıda Türkiye’den katılımın çok olması, Gezi Parkı, Üçüncü Köprü, Kanal İstanbul ve Üçüncü Havalimanı projelerinin sıkça gündeme geleceği tahmin ediliyor. TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şube 2. Başkanı Mehmet Murat Çalık da bu konuya dikkat çekiyor. Kararı doğru bulmadıklarını söyleyen Çalık, “1996 sürecini hatırlıyoruz, ciddi kazanımları olan birçok konunun tartışıldığı bir ortamdı. Bugünlerde tartışmaya uygun bir ortam yok. İstanbul’un Habitat’ta ciddi tartışma yaratacak sorunları var. Sadece Gezi Parkı değil, yüksek yapı politikası, AVM’ler ve rantsal projeler var. İstanbul 15 yıl önceki siluetini kaybetti, yeni siluetler eklenmeye çalışıyor. 2016 yılının yerel yöneticiler tarafından sakin geçmesi isteniyor olabilir. Başvurunun geri çekilmesi talihsiz. Habitat, teknik adamların, yerel yöneticilerin çok faydalandığı bir buluşmaydı” açıklamasını yapıyor. Görüşlerine başvurduğumuz İstanbul Büyükşehir Belediyesi yetkilileriyse kendilerine konu hakkında bir bilgi gelmediğini belirtti.

***
Kadir Topbaş ne yapacak?
BM-Habitat Yerel Yönetimler Danışma Komitesi’nin (UNACLA) başkanlığını yürüten İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanı Kadir Topbaş’ın bu çekilme kararının ardından ne yapacağı da merak konusu. UNACLA, Habitat toplantılarının gündeminin belirlenmesi için yerel yöneticilerin katılımını arttırmayı amaçlayan bir kuruluş. Başkanlığa seçildiğinde Topbaş, “UNACLA Başkanlığı onurlu bir görev, ama tabii dünyaya karşı ciddi bir sorumluluk” açıklamasını yapmıştı.

1996’da ne olmuştu?
Son Habitat toplantısı 1996 yılında İstanbul’da yapılmıştı. 3-14 Haziran 1996 tarihleri boyunca İstanbul’da çeşitli protesto yürüyüşleri ve gösteriler düzenlenmiş, alternatif toplantılar gerçekleştirilmişti. Resmi toplantı sonucunda İstanbul Deklarasyonu ve Habitat Gündemi başlıklı iki belge yayımlanmıştı. Bu iki doküman, hükümetlerden tüm vatandaşlarına uygun ve sürdürülebilir yerleşim koşulları sağlamasını talep ediyordu.

Kazanırsın

Seni önce yok sayarlar (penguen)
Sonra seninle alay ederler (çapulcu)
Sonra seninle savaşırlar (gaz)
Sonra kazanırsın
Gandhi

Not: Sivil itaatsizlik deyince akla ilk gelen isimlerden Gandhi'nin bu sözünü Gezi Parkı eylemleriyle eşleştirince onun ileri görüşüne bir kez daha hayran oldum. Teşekkürler Gandhi, bize mücadele yolunu gösterdiğin için.

Zorda kalınca değil hep halka sormalısınız

Türkiye’de demokrasi yamalı bohça gibi. Bohçamız antidemokratik, yamalayarak durumu idare etmeye çalışıyoruz. Hükümet, 20 günü bulan ve tüm ülkeye yayılan Gezi Parkı direnişini korku ve şiddetle bastıramayacağını anlayınca halkoylaması (referandum) seçeneğini ortaya attı. Gezi Parkı’nda halkoylamasına sıcak bakan az kişi var. Bu yazıyı yazarken parktaki forumlar devam ediyordu. Karar parktan çıkacak ama ben de halkoylaması konusundaki düşüncelerimi paylaşmak istedim.

Demokrasilerde sürece halkın katılımını arttırmanın bir yolu da halkoylaması. Seçimden seçime değil, sorundan soruna halka danışmakta bir sakınca yok. Böyle düşünmekle birlikte, her konu için halk oylaması yapılması da pratikte zor. O yüzden öncelikle reformlara Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden başlamalı, Meclis’in herkesin sesi olmasını sağlamalıyız. Orada tüm siyasi görüşlere, her sınıftan insana yer verilmeli. Ülke sorunları Meclis’te tartışılırken yerel sorunları da mümkün olduğunca halka sormalıyız. O zaman bu “çapulcular” nereden çıktı diye merak etmezsiniz. Bugün Gezi Parkı için halkoylaması isteyen hükümetin ilk işi, vakit kaybetmeden seçim barajını indirmek olmalı.

Biz seçimlerde zaten halka sorduk argümanı ne yazık ki zayıf. İstanbul’la ilgili projeleri hatırlarsınız ilk kez Başbakan Erdoğan açıklamıştı. Ben konu İstanbul olunca belediye başkanlarını dinlerim başbakanı değil. O benim kentime karışamaz, seçimdeki beyanları hükümsüzdür. Kaldı ki, seçimlerde Taksim’in alışveriş merkezine çevrileceğine, miting alanı olmaktan çıkarılacağına dair bir açıklama duyduğumu da hatırlamıyorum.

HALKOYLAMASINA HALK KARAR VERİR
İkinci önerim halkoylamasının demokrasimizin kalıcı bir parçası olması. Sadece Gezi için ya da mecbur kaldığınız zamanlarda değil her zaman bu seçeneği kullanmaya hazır olmalıyız. Ancak propaganda süreci eşit şartlarda olmalı. Medya herkese eşit söz hakkı tanımalı. İki fikri savunanlar bugün olduğu gibi uzaktan uzağa değil, karşı karşıya tartışmalı. Bu da halkoylaması seçeneğini yasal süreçlerin içerisine katmak, kurallarını yasalarla belirlemek ve kalıcı olmasını sağlamakla olur. Beraberinde şeffaflık sorununun da çözülmesi gerekiyor. Avrupa Birliği’ne üye olma sürecinde imzalamamız gereken Aarhus Sözleşmesi’ne bir an önce imza atmak en kolay yol. Sözleşme, Gezi Parkı gibi projelerin verebileceği çevresel zararlar konusunda halkın bilgi edinmesinin yolunu açıyor, bunu hukuki garanti altına alıyor ve gerektiğinde yargıya gidebilmesine olanak sağlıyor. Türkiye bu anlaşmayı imzalamaktan özellikle kaçınıyor. Başta HES’ler olmak üzere birçok konuda yargı yolunun açılacak olmasından çekiniyorlar. Şeffaflık sorunu çözülmüş olsaydı, Gezi Parkı’nda ağaçlar sökülürken en azından yerine ne yapılacağını hem biz hem de hükümet bilirdi. Evet, hükümet de ne yapacağını bilmiyor aslında. Bir müze diyorlar, bir AVM ama yıkıyorlar.
Burada bir başka sorun da tek adamcılık. Halk oylamasına gidilmesine halkın kendisi karar vermeli. Bulgaristan 27 Ocak’ta yeni nükleer santral yapıp yapmama konusunu halka sordu. Bunun için de önce 770 bin imza toplandı. Bulgaristan yasaları, 500 bin imza toplandığında halkoylamasına gidilmesini zorunlu kılıyor. Bu hak, Bulgaristan’da bir kişinin keyfine kalmış değil, yasalarla garanti altına alınmış. Bilmem anlatabiliyor muyum?

FİDANLARI İSVEÇ’E Mİ DİKTİNİZ?
İşin doğa boyutu ise daha çetrefilli. İnsan merkezli politika yaptığınızda doğa hakkındaki kararları da insanlar alıyor. Gezi Parkı’na sandık koyduğunuzda ağaçlar, kuşlar oy atamayacak. Karar “yıkın” çıkarsa o ağaçlar sandık olacak. Oylamada sunulan seçeneklerin kıyaslanabilir olması, kamusal faydanın gasp edilmemesi gerekir. Kentlerde parklar, yeşil alanlar elzemdir. Halkoylamasında “parklı mı parksız mı yaşayacaksınız” demek, “hastaneli mi, hastanesiz mi bir kent istersiniz” demeye benzer. Özellikle de İstanbul’da kişi başına düşen yeşil alan miktarı 6 metrekare civarındayken. Bu rakam Beyoğlu gibi betonla örülü merkezlerde daha az, Avrupa’da ise ortalama 20 metrekare. Dış mihraklardan bir örnek vereyim de Gezi Parkı’nda insanlar neden “3-5 ağaç” için direniyor anlayın. İsveç’in başkenti Stockholm’de yaşayanların yüzde 85’i, bir park ya da yeşil alana gitmek isterse evlerinden çıkıp en fazla 300 metre yürüyor. Neredeyse herkesin evinin yanı başında bir yeşil alan var. Merak ediyorum, milyarca fidan dikenler, yollarını şaşırıp hepsini İsveç’e dikmiş olmasın? Camdan bakınca biz sadece beton görüyoruz da!

The Ones Who Don't Bow Down

Taksim Dayanışması'ndan Basın Açıklaması ve Çağrı

Taksim Gezi Parkı’na 14. Günde, Gezi Parkı için direnenlere yanıt yine polis panzeri ve gazla geldi! 10 gün önce sabah 05.00’te Gezi Parkına yapılan polis baskını ile bugün yapılan arasında sadece saat farkı bulunuyor. Bu kez 07.00’de yapılarak fark yaratılan polisin Taksim’in fethi harekatında yine onlarca yaralı ve toplumu endişeye sevk eden bir polis ablukası var. Polis ablukasının olduğu yerde demokrasiden, diyalogdan söz edilemez.

Taksim Dayanışması’nın yurttaşlarımızın ortak dileği haline gelen taleplerine hiçbir yanıt verilmemişken, İki haftadır omuz omuza her türlü dayanışmayı gösteren Gezi Parkı direnişçileri arasında parkçı-marjinal ayrımı yapılmasından medet umuluyor. Kimse parkına ve yaşamına sahip çıkanları ayrıştırmaktan medet ummasın. Biz bir arada durmaya ve haklı, meşru taleplerimizi dayanışma ile örmeye devam edeceğiz.

Oysa, Taksim Gezi Parkı’nı betonlaştıracak proje ortaya çıktığı günden bu yana kamuoyu oluşturma adına mücadele eden, parkına ve meydanına sahip çıkan, iş makinalarının önüne yatan, parkta sabahladığı için polis şiddetine maruz kalan; gece gündüz Taksim başta olmak üzere ülkenin her yanında parkı ve yaşam alanlarını savunanlara yönelik polis şiddetini kendisine yapılmış olarak kabul eden milyonlarca yurttaşımızın duygu ve taleplerini yansıtan TAKSİM DAYANIŞMASI olarak; mücadelemizin karalanmasına izin vermeyeceğimizi bir kez daha ilan ediyoruz.

Kamuoyunun yakından takip ettiği üzere, Taksim Dayanışması heyeti Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç’la görüşmüş ve taleplerini kendisi aracılığıyla hükümete iletmiştir. Bu görüşmenin ardından iletilmiş taleplere dair hiçbir açıklama yapılmamışken yeni ve nasıl oluşturulduğu belirsiz bir heyetle görüşmek, samimi bir diyalog çabasından ziyade kamuoyunu yanıltmaya ve milyonların günlerdir ülkenin dört bir yanında haykırdığı meşru ve demokratik taleplerin altını boşaltmaya yöneliktir. Bu gün yapılan polis çıkarması ise iktidarın niyetini ve halka karşı tutumunun en açık ifadesidir.

Talepler ortadadır. Muhatap Taksim Dayanışması'dır.
İki haftadır, şiirleri, şarkıları ve sloganlarıyla bir arada halay çeken, kadını genci, lgbt bireyi, emekçisi, inananı ve inanmayanıyla Taksim gezi parkı ve alanında demokratik tepkisini gösteren yüzbinlerin, başta Kızılay olmak üzere ülkenin 77 ilinde sokakta talepleri haykıran milyonlarca yurttaşımızın taleplerini reddeden, kendi yurttaşlarını tehdit eden, alternatif mitingler düzenleyerek toplumsal kutuplaşmayı arttırmaya çalışan AKP iktidarından endişeliyiz.
Parka karşı beton kışla, toplumsal barış talebine karşı polis saldırısı ve alternatif miting dışında somut adım atmayanların çok büyük bir vebal altına girdiklerini kamuoyu ile paylaşmak istiyoruz.
Bir kez daha yinelemek istiyoruz. Parkına ve yaşamına sahip çıkanlarla polisi karşı karşıya getirmekten vazgeçin. Gözaltına alınanları serbest bırakın, iki haftadır süren polis şiddetinin sorumlularını görevden alın ve ilk ve en temel talebimiz olan GEZİ PARKININ 1 METREKARE OLSUN BETONLAŞTIRILMAYACAĞINI, PARK OLARAK KALACAĞINI RESMİ OLARAK AÇIKLAYIN…

Ülkenin ve dünyanın dört bir yanında sahip çıkılarak meşruluğu tartışılmaz bir hal alan, açtığımız davalar ve uluslararası evrensel hukuk kriterleri açısından da en temel insan hakları ve demokrasi kriterleri açısında hukukiliği tartışılamayacak olan taleplerimizin takibinde ısrarcıyız.

Gezi Parkına, Taksime sahip çıkan gençlerin, meydanları dolduran kadınların, gece gündüz nöbet tutanların, evinden kalbiyle destekleyenlerin yani halkın talepleri karşılanana kadar, toplumsal barışa yönelik adımlar atılıncaya kadar buradayız. Taleplerimiz görülünceye, somut adım atılıncaya kadar parkımıza ve meydanlarımıza tüm yurttaşlarımızla birlikte büyük bir dayanışma ile sahip çıkmaya devam ediyoruz.

Saat 19.00’dan itibaren taleplere sahip çıkanları bekliyoruz.
Buradayız ve hiçbir yere gitmiyoruz.
TAKSİM DAYANIŞMASI

Sis atma Tayyip

Özgür Gürbüz-BirGün/9 Haziran 2013 

Taksim ve civarı duvar yazılarıyla dolu. Bir tanesi hepsinden ilginç, “sis atma Tayyip” diyor. Bu sloganın kaynağı bir bilgisayar oyunuymuş. Adı “Counter Strike”. Dünyanın en popüler oyunlarından biri, bir savaş oyunu. Elde çeşit çeşit silah düşman avlıyorsunuz. Konusu korkunç ama milyonlarca insan internet üzerinden karşılıklı bu oyunu oynuyor.

Oyundaki bir seçenek de rakip oyuncuya sis bombası atmak. Yalnız bu bombayı atarsanız bilgisayarların ekran kartları zorlanmaya başlıyor, göz gözü görmüyor. İyi bir bilgisayarınız yoksa donma, çökme ve sonucunda oyun dışı kalma şansınız var. İyi bilgisayar da para istiyor. Sis bombası oyunun keyfini de kaçırıyor. Bu yüzden de elinde zayıf bilgisayarı olanlar diğerlerini “sis atma” diye uyarıyor. Bu bir anlamda yoksulun zengine yaptığı bir adalet çağrısı. Taksim’deki duvar yazıları da bu yüzden çok anlamlı. Hem size meydanlarda kimlerin olduğunun ipuçlarını veriyor hem de silahsız eylemcileri gaza boğarak yaratılan adaletsizliğe karşı çıkışı anlatıyor. Gezi Parkı’yla başlayan bu hareketi değerlendirirken yeni bir neslin sokağa çıktığını fark ettik. Bizim bildiğimiz politik jargonu bilmeyebilirler, sokağa ilk kez çıkıyor olabilirler ama sanal dünyada geliştirdikleri bir adalet duygusunu, gelir dağılımına isyanı beraberlerinde getiriyorlar. Belki de bu yüzden adaleti, ezilenin hakkını, “tencere tava hep aynı hava” diyerek hiçe sayan Başbakan Erdoğan’a bu kadar kızgınlar. Onlar sana, “sis atma, şu oyunu dürüstçe oynayalım” diyor, sen onlara çapulcu diyorsun. Bu yüzden de artık seni oyun parklarında istemiyorlar. Feysbuk’ta seni arkadaşlıktan çıkardılar, Tivitır’da blokladılar.

Neyi anlatamadık?

Başbakan Erdoğan’ın Gezi Parkı’yla başlayan ve tüm Türkiye’ye yayılan olayların nedenini anlayamadığını biliyoruz. Kendisini çok iyi icraatlar yaptığına öylesine inandırmış ki, bana neden isyan ediyorlar diye kızıp, kontrolünü kaybediyor. Erdoğan’dan ümidi kestik ama Adalet ve Kalkınma Partisi’ne oy veren ve bizi dinlemek isteyenlere durumu açıklamaya devam etmeliyiz. Hükümetin bireysel özgürlükleri kısıtlayan anti demokratik uygulamalarını bir başka yazıya bırakıp, anlatamadığımız, bu direnişin özündeki yeşil isyana odaklanalım. Bakın biz neyi anlatamadık…

Fidanla ağacın aynı şey olmadığını, bir fidanın ağaç, ağaçların orman olması için yıllar gerektiğini anlatamadık.

Otoyol kenarına dikilen binlerce ağaç betondan geçilmeyen bir kentin merkezindeki parkın yerini tutamaz. Modern kentler şehrin içindeki parklarla var olur. Bunu da anlatamadık. İşte bu yüzden Gezi Parkı’na ne yapacağın önemli değil, ister kışla ister AVM. Biz hiçbir şey yapılmasın, orası park kalsın istiyoruz. Nokta!

Türkiye’de insanların kent içinde doğayla baş başa kalacağı bir yer kalmadı. Olan yerler de parası olana. Tüm sahiller çay bahçeleri, meydanlar “lüks kahvehanelerle” doldu. Temiz hava, doğayla baş başa kalmak her insanın en temel hakkıdır. Bizler ayaklı kredi kartı değiliz, sokakta yürümek, denizi seyretmek, ağaç gölgesinde oturmak için bizden para alamazsınız, bize kentin merkezinde, araçsız erişilebilecek parklar yapmak, sahilleri, mesire yerlerini halka ücretsiz açmak zorundasınız.

AĞAÇLAR SANDIĞA GİDEMEZ

Birkaç ağaç dediğinizin yaşamın kendisi olduğunu, yeşil politikanın insanla beraber diğer tüm canlıların yaşam hakkını savunduğunu da anlatamadık. Ağaçlar sizin demokrasinizde sandığa gidemez en fazla sandık olurlar. O yüzden onların sesini size duyurmak bize düşer. Demokrasiyi sandıktan ibaret sanmanız oy kullanamayan ama sizin politikalarınızdan etkilenen diğer canlıları hiçe saymak demektir. İşi sandığa bağlarsanız seçim yaşını doldurmayanların, doğmamış bebeklerin söz hakkını gasp etmiş olursunuz. Yeşil politikanın diğer siyasi hareketlerden en belirgin farklarından biri de bu; konuşamayanların sesi olmak. İşinize gelmediği için bunu hiç anlamak istemediniz.

Biz bu ülkede parasız, polissiz bal gibi yaşanır diyorduk. Taksim’de günlerdir polis yok, devlet yok ama suç oranının en düşük olduğu günler yaşanıyor. Taksim’de yemek içmek hiç bu kadar ucuz olmamıştı. İnsanlar hükümetin sözcülüğünü yapan gazetecilerle ve sahte hikayelerle dolu televizyonlarınızı, iftiralarla dolu gazetelerinizi unuttu, gerçeği görmeye meydanlara iniyor. Birbirlerini tanımaya başladı. Solcusundan sağcısına herkesin, “bir araya gelseler kavga çıkar” dediği gruplar aynı parkta yatıp kalkıyor. Apolitik dediklerimiz bize politika yapmayı öğretiyor. Ezber bozuldu. Merak etmeyin, bu durumu sadece başbakan değil bizler de kavramakta zorlanıyoruz ama bizim anlama olasılığımız başbakandan yüksek. Çünkü dinlemesini biliyoruz. Biz parktayız o ise artık halktan çok uzakta. AKP’ye oy veren dostlara en çok da bunu anlatmak lazım. O tek başına sis atıyor, biz ise hep birlikte oynamak istiyoruz.

Noyan Özkan'ı anıyoruz

Türkiye'de doğa için mücadele edenlerin hiç unutmayacakları bir isim Noyan Özkan. İzmir Çevre Hareketi Avukatları'nın kurucularından Özkan, Bergama'dan Akkuyu'ya, Yatağan'dan İzmir-Konak Meydanı'ndaki Galleria mücadelesine kadar Türkiye Cumhuriyeti'nin gördüğü tüm önemli çevre mücadelelerinde hukukçu ve yurttaş kimlikleriyle yer almış bir isim. 5 Haziran Dünya Çevre Günü'nde (yarın) iki ay önce aramızdan ayrılan Noyan Özkan adına İzmir Barosu tarafından bir anma programı düzenleniyor.

Yeri doldurulamayacak bir insanı, ağabeyimi kaybettim. Hasretle anıyoruz. 

Ağaçların direnişi

Özgür Gürbüz-BirGün/2 Haziran 2013

Bundan böyle 31 Mayıs 2013 tarihi zorbaların halka savaş açtığı gün
olarak hatırlanacak. İstanbul'un kent merkezinde kalan son yeşil alanı
yok etme operasyonlarına verilen barışçıl tepkiye gösterilen sert ve
şiddet dolu saldırı hiç unutulmayacak.

Gezi Parkı bu ülkenin acı dolu hafızasına kazındı. Çadır yakıcıların
saldırısından önce çoğumuz için orada sadece ağaçlar vardı. Artık Gezi
Parkı'nda sadece ağaçlar yok. Üzerine HES kurulmak istenen dereler
var. Talana açılan ovalar, betona teslim edilen koylar ve onlara sahip
çıkan güzel insanlar var orada. İnsanın doğaya tahakkümüne karşı çıkan
ekolojistler, sermayeye esir olmuş inançlı kişileri uyaran
Müslümanlar, greve giden işçiler, hayvan hakları için mücadele
edenler, kadın cinayetlerine dur diyenler, ırkçılığa hayır diyen
futbolseverler artık Gezi Parkı'nın ev sahipleri. O insanlar, parkın
ağaçları gibi kök saldılar bu topraklara. Ekosistem dediğimiz de bu
aslında. Herkesin bir arada, dayanışma içinde yaşadığı bir dünya.
Parkı büyüteceğiz başka yolu yok. Köklerimizi Taksim'den Beşiktaş'a,
Şişli'ye uzatacağız. Oradan Anadolu'ya ve dünyaya...

RÜYALAR ÇATIŞTI
Peki, neydi kavga? Gezi Parkı'nda aslında rüyalar çarpıştı. Parka
alışveriş merkezi yapmak, içine allı pullu kafeler kondurmak akşamları
başını yastığa değil, deste deste paraların üzerine koyanların
rüyasıydı. Adalet ve Kalkınma Partisi de onların partisiydi. Gezi'den
sonra gördük ki, adalet dedikleri şey rantı aralarında "hakça"
bölüşmek, kalkınma dedikleri de eşi-dostu kalkındırmaktan başka bir
şey değilmiş. Saldırıya uğrayanların rüyası ise başkaydı. Bir ağacın
gölgesinden faydalanmak, sevdiğiyle çimenlere uzanmak, ağaç
dallarından sızan renkli ışıkların altında uyuya kalmak ve termosunda
getirdiği çayı içmek. Park ile kafe arasındaki en büyük fark da budur
zaten. Parklar ücretsizdir, yoksul zengin ayırt etmeden buyur eder
insanları. Kafeler ise sadece parası olanlara hizmet eder. Paranız
yoksa size ağaç gölgesi bile yoktur. AKP temiz havanın, denizlerin,
sokak ve parkların halkın en temel hakkı olduğunu unutturmuştu.
Korkuları bu yüzden, bundan sonra bizim olanı bize satamayız diye
korkuyorlar.

ÇÖZÜM SÜRECİNE BİBER GAZI
Korkmakta haklılar. Gezi Parkı'nın ağaçları beş benzemezi yan yana
getirdi. Kürt, Türk, Müslüman, ateist, Kemalist, liberal, Beşiktaşlı,
Cimbomlu, Fenerli herkes birleşti. Ağaçlar insanları birleştirdi.
"Memleketi yeşil hareket kurtaracak" diyorduk; inanmıyordunuz. Gezi
Parkı "çözüm sürecinin" ta kendisi oldu ama AKP destek vereceğine
biber gazı sıktı bu sürece. Gördük ki toplumsal barışı istemeyen biri
varsa o da hükümetmiş.

Gezi Parkı direnişi İstanbul'da başladı. Polisin sivil itaatsizlikten
başka bir şey yapmayan göstericilere saldırmasıyla tüm Türkiye'ye
yayıldı. Hükümetin aylardır, içki yasağıyla, 4+4+4'le, sünni radikal
islam dayatmasıyla üzerlerine gittiği insanlar bardaktaki bu son
damlaya sert tepki verdi. Hayatında ilk kez sokağa çıkan binlerce
insan vardı meydanlarda. Gece saat ikide tenceresini tavasını alıp
çalanlar, biber gazına rağmen yürüyenler, tazyikli suya rağmen evine
dönmeyenler vardı. Hükümet yoktu ortada. Medya yerin dibine batmıştı.
Belli ki emir almışlar, günlerce süren ve devam edecek protestoyu bir
saat bile yayınlamadılar. Onun yerine saçmalık desek kimsenin itiraz
etmeyeceği "yetkililerin" açıklamalarına yer verdiler.

İstanbul Valisi zorlansa da klasik "marjinal gruplar" çıkışıyla olayın
üstünü örtmeye çalıştı. Dünyanın dört bir yanında eylemler izledim.
İngiltere'de 1 Mayıs'ta polise tekme atan eylemciler, buna rağmen
tepki vermeyen polisler gördüm. Marjinal gruplar masalına kimse
inanmıyor artık.

FİDAN ALDATMACASI
Orman Bakanı Gezi Parkı'nda sınırlı sayıda ağaç var diyerek
kesilmelerinin sorun olmayacağını işaret etti. İyi ya! Biz de sınırlı
sayıda ağaç olduğu için onları korumak istiyoruz. Tüm kentte sınırlı
sayıda ağaç, halkın ücretsiz kullanımına açık sınırlı sayıda park ve
yeşil alan olduğu için Gezi Parkı çok önemli diyoruz. Bakan olayı
kavrayamamış henüz, o kesin. Bir de şu fidan dikme meselesi var.
Başbakan'a bakarsanız çok ağaç dikmişler. Kesilen ağacın yerine 100
katını dikseniz ne olur? O fidanlar ağaç oluncaya kadar yıllar gerek,
yetişmiş bir ağacı kestiğinizde üzerinde yaşamaya başlamış onlarca
hayatı da öldürürsünüz; ikisi aynı şey değil. Kaldı ki, bizim
kentlerin merkezleri çorak, kentin dışına ağaç diksen ne olur dikmesen
ne olur? Mesele kentin içindeki yeşil alanları korumak.

Orman Bakanı Veysel Eroğlu, Başbakan Tayyip Erdoğan. Bilin ki, altında
kan döktürttüğünüz Gezi Parkı'ndaki yaşlı çınar ağacının bir yaprağı
kadar faydanız olmadı şu dünyaya, memlekete. Ağaçlar temiz havamızın
kaynağı oldular, kesmeye çalıştığınız o ağaçlar şu an bile size
oksijen üretiyor. Sizin tek yaptığınız ise temiz havayı biber gazıyla
kirletmek, insanları zehirlemek oldu. Ben devlet adamı olsaydım ve
biri bana bunu söyleseydi üzülürdüm. Polislerinizi, elinde
tencere-tava sokağa çıkan insanların üzerine gönderdiğinizi gördüm. O
yüzden üzüleceğinizi sanmıyorum. Vicdan kaybolunca zor bulunurmuş.
Gezi Parkı sizin "Sırat Köprü"nüzdü. Geçemediniz, diğer tarafı bilemem
ama bu dünyada cennet size artık çok uzak.

Yıkım değil park istiyoruz

Taksim Gezi Parkı’nda günlerdir, binlerce insan, ağaçları ve İstanbul’un canlılarını korumaya
çalışıyor. Türkiye’nin hemen her yerinde milyonlarca insan bu coşkunun farkında... Ağaçlarla birlikte yaşamlarımız yok ediliyor. Biz aşağıda imzası bulunan yapılar, İstanbul Gezi Parkı’nda devam eden kıyımın bir an önce durmasını istiyoruz. Tarihsel mirası gelecek kuşaklara taşımak hepimizin görevi ve sorumluluğudur. Yıkım değil Park İstiyoruz.

1. Çevre ve Ekoloji Hareketi Avukatları
2. Yalova Platformu
3. Ekoloji Kolektifi
4. Loç Vadisi Koruma Platformu
5. Solaklı vadisi
6. Artvin Çevre Platformu
7. Yeşil Artvin Derneği
8. Yeşil Gerze Çevre Platformu
9. Karadeniz İsyandadır Platformu
10. İzmir Barosu Kent ve Çevre Komisyonu
11. Yeşilırmak Tozanlı Çevre Platformu
12. EGEÇEP Ege Çevre ve Kültür Platformu
13. Ergene Platformu
14. Alakır Nehri Kardeşliği
15. Ege Sanat Atölyesi
16. Yeşil ve Sol Çalışma Grubu
17. Çevre İçin Hekimler Derneği
18. EKODER Ekolojik Yaşam Derneği
19. DOĞADER Doğayı ve Çevreyi Koruma Derneği
20. YADEM Çevre Derneği
21. Yağcılar ve Demircili Köylerin Çevresini Koruma ve Güzelleştirme Derneği
22. Çağdaş Hukukçular Derneği
23. YAYED Yerel Yönetim Araştırma Yardım ve Eğitim Derneği
24. Allianoi Girişim Grubu
25. Nükleer Karşıtı Platform
26. Atina’nın Deniz’i ve balıkları ile direnen Navarinou parkının kedileri
27. Sulukule Platformu
28. GDO’ya Hayır Platformu
29. Tonya Çevre Platformu
30. Bolkar Dağlarını koruma Platformu
31. Porsuk Köy Meclisi Derneği
32. Maden Köyü Çevre Platformu
33. Hayvanların Yaşam Haklarını Koruma Derneği – HYHKD
34. Seda Meşeli Allard
35. İnci Akalp
36. Türkiye Tabiatını Koruma Derneği Hatay Şubesi
37. EÜD Ekolojik Üreticiler Derneği
38. Ordu Doğa ve Yaşam Alanlarını Koruma Platformu
39. Gökova Sürekli Eylem Kurulu
40. Fethiye Saklıkent Koruma platformunu
41. Muğla Barosu Kent ve Çevre Komisyonu
42. Bayramiç Yeniköy Kaz Dağları Ekolojik Yaşam ve Tohum Derneği
43. Toprak Ana Platformu
44. Bartın Platformu
45. Munzur Platformu
46. Gördes Çevre Kültür ve Tarih Derneği (GÖRÇEV)
47. Foça Çevre Platformu (FOÇEP)
48. Fırtına Ekoloji Gurubu,
49. Fırtına Vadisi Girişimi,
50. Palovit Vadisi Koruma Platformu
51. Papart Deresi Platformu
52. Vardiya Bizde İzmir Platformu
53. Merih Şenözlüler
54. Belgrad Ormanı Koruma Gönüllüleri Derneği
55. Ege Su Platformu
56. Lambdaistanbul LGBT Dayanışma Derneği'
57. Cevahir Özgüler
58. Ersel Bedir Sezer
59. Yeni İnsan Yayınevi
60. Yeryüzü Derneği
61. Fatma Doğu
62. Mete Güneş
63. Sarıyer Kent Konseyi Hayvan Hakları Komisyonu
64. Levent Öztunc
65. Gevne Vadisinde HES'lere hayır platformu
66. Nesrin Algan
67. Slow Food Fikir Sahibi Damaklar
68. Kültürlerarası Araştırmalar Derneği
69. Peri Suyuy Koruma Platformu
70. Su Hakkı Kampanyası,
71. Küresel Eylem Grubu
72. Hasankeyf'i Yaşatma Girişimi
73. ZMO İstanbul Şubesi
74. Şavşat Derelerin Kardeşliği Platformu
75. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Klubü
76. Bergama, Eşme, Sivrihisar Havran/Küçükdere ELELE
77. Küresel Denge Derneği
78. Ece Aysal
79. Bartın Çevre Meclisi
80. Yavuz Aksoy
81. İstanbul Ardahan İli Sosyal Kültür ve Dayanışma Derneği


Çağrı metnine imza atmak isteyenler cehav.sekreterya@gmail.com adresine mail atabilirler ya da 532 456 94 18 no.lu telefondan Çehav'a ulaşabilirler.

Gezi parkına yazdığımız telgrafı mail gruplarınızda ve sosyal medyada paylaşmanızı, twitterdan #geziparkinatelgraf başlığı ile yaymanızı rica ediyoruz.

Atomik bilim insanları Türkiye’yi uyarıyor

Özgür Gürbüz-BirGün/26 Mayıs 2013

Nükleer enerji ve nükleer silah konusunda uzman bilim insanlarının çıkardığı Atomik Bilim İnsanları Bülteni’nde (The Bulletin of Atomic Scientists), geçenlerde Türkiye’nin nükleer enerji programını değerlendiren bir makale yayımlandı. Atomik Bilim İnsanları Bülteni, ilk atom bombasını yapan bilim insanları, mühendis ve diğer uzmanlar tarafından halkı nükleer silahların tehlikesi konusunda uyarmak için 1945’te çıkarılmaya başlandı. Herkes onları “Kıyamet Saati”yle tanıdı. Bu saat, nükleer savaş, biyoçeşitliliğin azalması ve iklim değişikliği gibi tehlikeler nedeniyle dünyanın sonuna ne kadar yaklaştığımızı gösteriyor. 1947’de Kıyamet Saati ilk kez tanıtıldığında gece yarısına (kıyamete) 7 dakika vardı, şimdi 5 dakika var. Saatin kıyamete en uzak olduğu zaman (17 dakika) soğuk savaşın bittiği 1991 yılıydı. Kıyamete en yakın olduğumuz zaman (2 dakika) ise ABD ve Sovyetler Birliği’nin hidrojen bombasını bulup denedikleri 1953’tü.

Bülten’deki makalenin yazarları Aaron Stein ve Chen Kane, Türkiye’nin nükleer enerji programının silah üretme amaçlı olmadığına inanıyor ve bu alanda bir tehlike görmüyor. Ancak aynı yazarlar, Ankara’nın sınırlı finansal kaynaklarla bu işe girmesini ve santrallerin yapımını çok kısa bir sürede gerçekleştirmek istemesini riskli buluyor. Türkiye’nin Sinop ve Mersin için izlediği model “yap-sahip ol-işlet”. Bu modelin nükleer santrallerin yapımında hiç kullanılmadığını söyleyen yazarlar, Türkiye’nin tüm kontrolü yabancı şirketlere devrettiğine dikkat çekiyor. Makalede aynen şu ifade var: “Türkiyeli yetkililer santral tedarikçilerinin maliyetleri aşağıda tutmak için kestirme yollara sapıp sapmadığını denetlemenin bir yolunu bulmak zorundalar”. Şimdi soru şu, bu denetimi kim yapacak? Hayatı boyunca bürokratik işlerle uğraşan, nükleer santrallerde hiç çalışmamış Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) çalışanları mı yoksa Rusya’ya gönderilen mühendis adayı öğrenciler mi? TAEK’in nükleer enerji konusundaki becerilerini Gaziemir’deki nükleer atık meselesinde daha yeni sınamadık mı?

Atomik Bilim İnsanları, Erdoğan’ın 2023’ten önce en az bir reaktörü çalıştırma arzusunu da tehlikeli buluyor ve Uluslararası Atom Enerji Ajansı’nın (UAEA), nükleer enerjiye yeni geçecek ülkelere 10-15 yıllık bir hazırlık süresi tavsiye ettiğini anımsatıyor. Bu da ikinci uyarı. Üçüncü uyarının hedefinde ise Enerji Bakanlığı ve TAEK var. UAEA, nükleer enerji konusunda kontrolü ve denetlemeyi sağlayan düzenleyici kurumların, TAEK gibi nükleer enerjinin promosyonunu yapan kurumlardan ayrı ve bağımsız olmasını istiyor. Türkiye’de TAEK’in hem lisans veren, hem denetleyen hem de nükleer enerjiyi özendiren kurum olmasını bu yüzden tehlikeli buluyorlar. TAEK’in finansal ve idari açıdan Başbakanlık tarafından kontrol altında tutulması da ayrı bir dert. Özetle; şeffaflık, denetim eksikliği ve güvenliğin ikinci plana atılıp, işin aceleye getirildiği yönünde kaygıları var. Nobel ödüllü 18 bilim insanının desteklediği bu örgüte Başbakan acilen bir telefon açmalı. İnşa ettiğimizin nükleer santral değil “tüpgaz” olduğunu anlatmalı ve kaygılarını azaltmalı.

Murat Boz ve Greenpeace
Greenpeace kampanyalarında ünlü yüzler kullanmaya devam ediyor. Sonuncusu da Murat Boz oldu. BirGün yazarlarından Bedia Ceylan Güzelce eleştiri işini bana havale edince boynumuzun borcu deyip bir kelam etmek zorunda kaldım. Boz, Kuzey Kutbu’nu kurtarmak için Greenpeace’in yeni yüzü olmuş. Hatırlarsınız, bir önceki yüzü Ayşe Arman’dı. Greenpeace Arman’ı “dört çeker cipiyle” Kuzey Kutbu’na götürmüştü. Arman durumun umutsuz olduğunu görmüş olmalı ki dönünce bir inşaat firmasının reklamlarında oynamaya başladı. Boz’da herhalde yakında otomobil reklamlarına çıkar. Merak edenler için söyleyelim. Kutbu kurtarmak için yapmanız gereken sosyal medyada Greenpeace’i takip etmek, imza vermek. Siz imza veriyorsunuz onlar da size bir sanal ayı veriyorlar. Mesajı yaydıkça da ayı büyüyor sizin de sertifika, bileklik ve tişörtünüz oluyor. Vapurlarda kalem aldığınızda yanında tarak verirlerdi ya, o hesap. Sonra Kuzey Kutbu kurtuluyor, yerinizden kalkmanıza bile gerek yok.

Kimse yanlış anlamasın, Greenpeace’i severim. İki yıl çalışanıydım, gönüllülük yaptım ama son 5-6 yıldır örgüt çok kötü yönetiliyor. Tek dertleri daha fazla bağış almak, sanal alemde takipçi sayısını arttırmak. Facebook’ta binlerce takipçi olunca sanki dünya kurtulacak. Oyuncak ve promosyonla takipçi edinmek kolay ancak eylemci bulmak, bu iş için hayatını veren insanları harekete katmak zor. Kampanya başarıları azaldı, mesajlar yanlış. Enerji Bakanı Taner Yıldız’a “Nükleere hazır mısınız” yazılı tişört verdiklerinde bakanın kendilerine, “hazırız” dediği anı hiç unutmuyorum. Kampanya o an yerle bir olmuştu. En güçlü olduğu yanı kampanya yapmaktı artık en zayıf yönü. Sanal alemde destekçiler çoğaldı ama sokakta yalnızlar. Güncel bir örnek daha: 11 Mayıs’ta iklim değişikliğine dikkat çekmek için yazdıkları yazıda, “Türkiye sera gazı salımlarını 1990'dan beri %95 artırdı” yazmışlar. Halbuki artış yüzde 124. İki yıl önce bile yüzde 98’di. Aynı yazıda, “Türkiye'de 57 kömürlü termik santral planı var” diyor, bir satır aşağıda ise bu rakam 50 oluyor. Böyle yaparsanız size kim inanır? Greenpeace şirketlerden bağış almıyor iyi ama bireylerin verdikleri paralar da boşa gidiyor.

Yaşam ve Çevre Politikaları
TMMOB Çevre Mühendisleri Odası, 1-2 Haziran’da Levent Kültür Merkezi’nde “Yaşam ve Çevre Politikaları” başlıklı bir çalıştay düzenliyor. Çalıştayda çok değerli konuşmacılar var. Sanayi ve enerji politikalarından halk sağlığına kadar birçok ilginç konu başlığı var. Ayrıntılar Oda’nın internet sayfasında. www.cmo.org.tr