Gaz etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Gaz etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

Türkiye’ye kış gelmeyecek mi

Özgür Gürbüz-BirGün/16 Eylül 2022

Foto: Kwon Junha - Unsplash
Avrupa kışa hazırlanıyor. Kömür, petrol ve doğalgaz gibi fosil yakıtlardaki fiyat artışıyla başlayan enerji krizi, Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle AB için “enerjide dışa bağımlılık” krizine de dönüştü. Doğalgaz gereksiniminin yüzde 83’ünü birlik dışı ülkelerden karşılayan AB, başta Rusya olmak üzere enerjide dışa bağımlılığı azaltmaya çalışıyor.

2020 yılında AB’nin ithal ettiği kömürün yüzde 54’ü, doğalgazın yüzde 43’ü, petrolün ise yüzde 29’u Rusya’dan geliyordu. Bir de Türkiye’deki duruma bakalım. Kömürün yüzde 39’unu, doğalgazın yüzde 44’ünü, petrolün ise yüzde 24’ünü Rusya’dan ithal etmişiz. Rakamlar birbirine çok yakın ancak Avrupa’daki “panik havası” Türkiye’de yok. Halbuki doğalgazda Avrupa’dan daha büyük bir oranda (yüzde 99) dışa bağımlıyız. Petrol ve kömürde de durum çok benzer olmasına rağmen Türkiye’de bir panik havası yok. Ne artan fiyatlara karşı bir tasarruf tedbiri ne de Rusya ile ilişkilerin kırılganlığı konusunda bir şüphemiz var. Rusya’nın da dış etkenler kaynaklı bir sorun yaşamayacağını ve bize gaz, kömür ve petrol göndermeye devam edeceğini varsayıyor olmalıyız. Sizce de bu rahatlık biraz fazla değil mi?

Rusya’nın bize gönderdiği gazı kesmeyeceğini, petrol ve kömür satışına devam edeceğini varsaysak bile bugün Avrupa’nın aldığı tedbirleri alarak dışa ve fosil yakıtlara bağımlılığımızı azaltsak fena mı olur? Hem enerji ithalatının ekonomiye getirdiği yükten bahsediyoruz hem de enerjiyi daha az ve verimli kullanmak için hiçbir şey yapmıyoruz. Hükümet, tedbir alması gereken onlar olduğu halde elektrik ve doğalgaza zam yaparak halkı cezalandırıyor. Kış yaklaşıyor, Türkiye ağustos böceğinin kaderini paylaşabilir.

DOĞALGAZ DEPOLARI YETERSİZ
Bakın Avrupa’daki karıncalar neler yapıyor. Birlikteki doğalgaz depolama tesislerinin doluluk oranı şimdiden yüzde 80’e ulaştı. Türkiye de Silivri ve Tuz Gölü’ndeki depoları doldurdu ancak depolama kapasitemiz çok düşük. Tuz Gölü’nde 1,2 milyar metreküp gaz depolanabiliyor ve günde 28 milyon metreküp gaz şebekeye verilebiliyor. 2021’in Ocak ayında Türkiye’nin günlük gaz tüketimi 288 milyon metreküpü görmüştü.

AVRUPA’DA DESTEK TÜRKİYE’DE ZAM
İtalya, İspanya ve Polonya’da doğalgaz veya elektrikte KDV oranları indirildi. Birleşik Krallık Ekim ayından itibaren enerji faturalarında indirime gidiyor. İspanya, Avusturya ve Almanya toplu taşımayı teşvik eden, ücretsiz veya indirimli kullanım seçenekleri yarattı. Türkiye’de ise doğalgaz 9 ayda yüzde 119 zamlandı. Devletin enerji fiyatlarını düşük tutmak için uzun zamandır desteklediğini (sübvansiyon) biliyoruz. Ancak, paranın bol olduğu zamanda kesilmeyen bu desteklerin insanların yüksek enflasyon, düşük ücret ve işsizlik nedeniyle geçim derdine düştüğü bu günlerde kesilmesi, destek için ayrılabilecek 128 milyar doları aşan maddi kaynakların kötü yönetim nedeniyle eritilmesi anlaşılır gibi değil. Yunanistan hem gaz hem de elektrikte tersini yaptı destekleri artırdı örneğin. Fransa ve Yunanistan toptan elektrik fiyatına sınırlama getirirken Ege’deki komşumuz yıllık ücreti 45 bin avronun altında kalan tüketicilerin ek ödemelerin yüzde 60’ını karşılama kararı aldı.

KLİMALAR 27 DERECEDE
Bir de Türkiye’nin hiç sevmediği enerji tüketimini azaltan önlemler var. İspanya, Ağustos başında aldığı bir dizi kararla, işyerlerinde klimaların 27 derecenin altında, kışın da 19 derecenin üstünde çalışmasını yasakladı. İtalya ve Yunanistan 27 derece kuralını kamuda zorunlu kıldı, Fransızlar klima açıkken cam açana 150 avro ceza kesti. Mağazaların gece 10’dan sonra ışıklarını açması, anıtların ışıklandırılması da yasaklar arasında yer alıyor. Benzer örnekler Avrupa’daki birçok ülkede hayata geçirildi. Elektrik üretimi kapasitesinin tüketimin çok üstünde olduğu Türkiye ise yeni santrallar kurmaya devam ediyor. Bu hatasını da insanları adeta elektrik tüketmeye özendirerek kapatmaya çalışıyor. Yalıtımsız binalar, çatılarda göremediğimiz güneş panelleri, ışıkları hiç sönmeyen reklam tabelaları, ısıtma ve soğutmada sınır derecelerin olmaması Türkiye’yi Avrupa’nın enerjiyi en kötü kullanan ülkelerinden biri yapıyor.

Enerji dönüşümüyle birlikte petrol, kömür, uranyum ve doğalgaz gibi sınırlı kaynaklar açısından zengin olmayan Türkiye gibi ülkeler için bir fırsat belirdi. Enerjiyi daha verimli ve akıllı kullanmayı en başa koyarak yenilenebilir enerji temelli bir dönüşüm artık mümkün. Vazgeçilmez sanılan doğalgazı bile ikame edebilecek ısı pompası gibi çözümler önümüzde duruyor. Bizden daha zengin ülkeler tasarruf tedbirleri alırken, yoksulluğun bizim kadar derin olmadığı ülkelerde halkın artan faturalara karşı desteklendiğini görüyoruz. Türkiye ise kendini fırtınaya doğru kürek çekiyor. Acil önlem almazsak geleceğimizi biz değil fırtınanın şiddeti belirleyecek.   

Gazın kokusunun güzelliğini anlayamazsınız

Özgür Gürbüz-BirGün/14 Ekim 2016

Bu sabah içim öyle ferah kalktım ki anlatamam. Rusya ile Türkiye yeni doğalgaz boru hattı projesine imza attıklarından beri böyle. Borudan boruya geçip kombi yakan gaz gibiyim. İnsanın taze döşenmiş boru hattı olmaya görsün, gözü başka bir şey görmüyor.

Borusu, projesi ve gazı Rusya’dan gelse de ‘Türk Akımı’ adı verilen bu yeni doğalgaz boru hattıyla Rusya’dan gelen gaz, Türkiye üzerinden geçip Avrupa’ya satılacak. Böylece Rusya Ukrayna ile boğuşmadan doğalgazını daha emin ellerden (Türkiye) Avrupa’ya götürebilecek. Bize geçiş bedeli falan öderler herhalde. Boru hattının Trakya’daki inşaatı için dozer ve işçi de kiralarız. Sonuçta harçlığımız çıkar; fena mı?

Yılda 63 milyar metreküp gaz iletme kapasitesine sahip hattan Türkiye’nin 14 milyar metreküp gaz alacağı söyleniyor. Bu rakam Türkiye’nin 2015 yılında tükettiği gaz miktarının (48 milyar metreküp) yaklaşık yüzde 30’u. Olur da Ukrayna’dan gelen hattan aldığımız gaz kesilirse buradan devam edelim hatta fazlasını bile alabilelim diye. Bu hamle Rusya’ya doğalgazda bağımlılığımızı ‘garantiler’ elbette ama kimin umurunda ki dışa bağımlılık? Hükümetin enerjide dışa bağımlılık karşıtı attığı sloganlara inanan var mı? O sloganlar, Türkiye’nin en pahalı elektriğini halka satacak Rusya’nın sahibi olduğu Akkuyu Nükleer Santrali’ni ve kirli kömür santrallerini haklı çıkarmak için danışmanlar tarafından yazılmış metinlerden ibaret. Millet gaza gelsin diye konuşmaların arasına serpiştiriliyor. Nitekim millet gaza geliyor da. İşte, yeni bir gaz hattımız daha olacak. İçi mis gibi Rus gazı dolu. Enerjide en çok dışa bağımlı olduğumuz ülkenin gazı. ‘Yanlışlıkla’ uçaklarını düşürmediğimiz sürece kesilme sorunu yok. Yak, yak ısın.

Bu boru hattı zaten bir tutku. Döşemedikçe anlayamazsınız. BTC (Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı) macerasını hatırlayanlar bu tutkuyu iyi bilir. Türlü strateji hesaplarıyla pazarlanan bu projenin Türkiye’ye getirisi yılda 200 milyon dolar. Az ya da çok; siz buna takılmayın. Koskoca enerji uzmanlarından daha mı iyi bileceksiniz? BTC sadece para demek değil. Türkiye’nin ‘enerji habı’ (hub/enerji merkezi) olması için atılmış bir adım. ‘Hab’ demek ülkeden bir sürü boru hattı geçmesi, sizin de bu boru hatlarını seyretmeniz demek. Bunun ülkeye büyük bir maddi getirisi olmayabilir; takılmayın. Birkaç şirket, iklim değişikliğine yol açtığı için sonunuzu getirecek petrol ve gaz gibi fosil yakıtların daha çok kullanılmasına yarayacak bu hatlardan cebini doldurabilir; aldırmayın. Siz bunu da anlayamazsınız; yormayın kendinizi. Borulara bakın, köyünüzden geçmiyorsa Ankara’ya dilekçe yazın, geçirtin. Boru demek medeniyet demek.

Boru hatlarının faydaları saymakla bitmez. BTC’nin İstanbul Boğazı’ndan tanker geçişini azaltarak kaza riskini düşüreceği söylenmişti, onu unuttunuz mu? Merak etmeyin, boru hattı bitti herkes o vaatleri unuttu. BTC 10 yıldır çalışıyor, İstanbul Boğazı’ndan geçen petrol miktarı azalmadı. BTC tam kapasite çalışmaya başlamadan bir yıl önce, 2005’te Boğaz’dan geçen tankerlerce taşınan tehlikeli yük miktarı 143 milyon tondu. BTC açıldıktan sonra 2010’da bu miktar 146’ya kadar çıktı. Şimdi ise ekonomik durgunluğa rağmen sadece 133 milyon tona (2014) geriledi[1]. Yılda 30-34 milyon ton petrol taşıyan (kapasite 50) BTC, bu yükü İstanbul Boğazı’ndan alsaydı şu anda İstanbul’un ortasından geçen tehlikeli madde yükü 110 milyon tonlara inerdi. İnmedi çünkü başından beri amaç farklıydı. Boğaz’a girmek için 10-15 gün sıra bekleyen tankerlerin geçişini hızlandırmak böylece şirketlerin masraflarını azaltmak istiyorlardı. Daha fazla petrol taşımak için Boğaz’a yüklenemeyeceklerini biliyorlardı. Kafkasya petrolünü Rusya’sız bir formülle Akdeniz’e getirmek de stratejik hedeflerden biriydi. Bize de petrol boru hattını çevreci bir proje gibi yutturdular ama siz iyisi mi bunu da boş verin. Biz anlayamayız sonuçta.

Siz boru hatlarını sevin. Gazın güzel kokusuna alışın. Petrolün rengine vurulun, boru hatları gördünüz mü sarılın. Cüzdanınıza, sağlığınıza, ikliminize bir katkısı olmasa da olur. Enerji habı olmak kolay mı? Fedakarlık gerektirir. Birileri zengin olabilir siz de ‘hab olursunuz’. Kötü mü?   

15 Ekim Cumartesi, “Nefes Alamıyoruz: Hava Kirliliği, İklim Değişikliği ve Sağlık başlıklı sempozyumda hava kirliliği ve enerji politikaları üzerine konuşacağım, beklerim. Bilgi için: nefesalamiyoruz.org 


[1] Deniz Ticareti 2014 yılı istatistikleri, Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı.

Yenilenebilir enerji dünyanın ilk tercihi

Bozcaada Santrali - Foto: O. Gurbuz
İzninizle birkaç basit rakamla dünyada yenilenebilir (temiz) enerjinin gelişimini anlatmak istiyorum. Kıyaslama yapmanız için de ufak bir ön bilgi vereceğim. Türkiye'nin elektrik üreten tüm santrallerinin kurulu gücü 73 bin megavat (MW). Bunu aklınızda tutun lütfen.

2015'te dünyada toplam 134 bin MW gücünde yenilenebilir enerji santrali kuruldu. Yani, Türkiye'nin kurulu gücünün iki katı kadar yeni yenilenebilir enerji santrali kuruldu. Bunların içinde hidroelektrik yok, ağırlık güneş ve rüzgarda. Yatırımın maddi tutarı 286 milyar doları buluyor. Buna karşılık aynı yıl 15 bin MW'lık nükleer, 42 bin MW'lık kömür, 40 bin MW'lık da yeni gaz santrali kuruldu. Bu oldukça önemli bir gelişme çünkü yenilenebilir enerjinin artık bir numaralı tercih olmaya başladığını gösteriyor. İlginç bir nokta da, genelde kömüre yönelen gelişen ülkelerde de yenilenebilir enerji yatırımlarının ilk defa gelişmiş ülkelerden fazla olması. 
 
Kaynak: UNEP

Cehennem Çukuru Tartarus

Özgür Gürbüz-BirGün/5 Mayıs 2013

Yunan mitolojisinde Tartarus yerin yedi kat altındaki çukurun adıdır. Bu çukura ağır bir demir parçasının yeryüzünden düşmesi dokuz gün sürer; o kadar derindedir. Mitolojideki ölüler diyarının bir parçası kabul edilse de farklıdır, buraya tanrıların yeryüzünde görmek istemedikleri kişileri kapattıkları söylenir.

Tartarus’a gitmek için Hades’ten, Yunan mitolojisindeki ölüler diyarından geçmek gerekir. Buna cesaret edebilenlerin sayısı çok azdır. Orfe bunlardan biridir. Sevgilisi Evridiki’yi Hades’ten çıkarabilmek için bütün bu tehlikeleri göze alır. İnsanı “en cesur insan” yapan onun bir başkasına duyduğu aşktır. Orfe’nin tek silahı elindeki çalgısı “lir”dir. Orfe’nin direnci tanrıları dize getirir. Ona, yeryüzüne çıkana kadar Evridiki’ye bakmama şartıyla sevgilisini alabileceği söylenir. Çukurun tam ucuna geldiklerinde Orfe daha fazla dayanamaz ve sevgilisine bakar. Evridiki ölüler diyarına geri döner, Orfe ise bu acı yüzünden kısa sürede ölür.

Taksim’de 1 Mayıs kutlamalarını engellemek için bahane edilen çukur aslında Tartarus’tur. Hükümetin kaygısı elbette “işçiler Tartarus’a düşmesin” kaygısı değildir. Çünkü bizim memlekette işçiler zaten her gün Tartarus’u aratmayan şantiyelerde çalışır. AVM inşaatlarında yanarak can verenlerin ülkesinde cehennem ateşi nedir ki? İşçiler her gün zaten ölüler diyarının bir santim ötesinde çivi çakar, kaynak yapar, moloz taşır.

Türkiye’de sadece 2012 yılında 878 işçi öldü, hükümetin bir kez olsun kaygılandığını gördünüz mü? Tersanelerden peşi sıra ölüm haberleri gelirken ciddi önlemler alındı mı? AVM ve HES inşaatlarında iş kazalarından sonra ne değişti? Tersine sendikalaşmanın önüne geçen kanunlar çıkarıldı. Taşeronlaşmaya yeşil ışık yakıldı. Hükümetin derdi işçilerin canı, sağlığı değil. Hükümetin tek derdi, 1977’de tanrılara başkaldırdıkları için Taksim’deki o çukura hapsedilen işçilerin ruhunun özgür kalmasıdır. Korku, Taksim alanını dolduran işçilerin Orfe gibi sevdiklerini karanlığın elinden kurtarmasıdır. O ruhu, emekçi arkadaşları kentin dört bir yanında biber gazı yerken meydanda davul zurnalı kutlama yapan sözde sendikacılar anlayamaz. Taksim’i alışveriş merkezi yapmaya niyetlenenler, 17 yaşındaki Dilan’a yapılanı “örgüt üyesi” deyip iftirayla geçiştirmeye çalışanlar hiç anlayamaz. Tanrıların hissettiği ise sadece korkudur. Tanrılar korkar çünkü insanlar onlara inanmazsa, güvenmezse yok olurlar. İnsanların onlara itaat etmeleri için de zaman zaman ölüler diyarının tanrısı Hades’in yeryüzüne çıkmasına izin verirler. Hades bugün Türkiye’dedir. İşçileri örgüt üyesi, ona başkaldıranları marjinal ilan eder. Gazetecileri hapseder, üniversite öğrencilerini hapse atar. Yeraltından getirdiği gaz bombalarını sağa sola fırlatır. Taksim’de gördüğünüz cehenneme giden değil, cehennemden Hades’in çıkışına izin veren bir çukurdur. Hades evine giden yolun yanında park, ağaç, başkaldıran işçiler ve daha da önemlisi umut görmek istemez.