Rosatom’a iklim konferansında yolsuzluk sorusu

Foto: O. Gurbuz

BirGün, BM İklim Konferansı'na katılan Akkuya’da nükleer santral kuran Rosatom Sürdürülebilirlik Yöneticisi Polina Lion'a şirketin eski Yönetim Kurulu Üyesi Gennady Sakharov’un rüşvet suçlamasıyla Akkuyu arasında bir ilişki olup olmadığını sordu. Lion, "Sayın Sakharov'un özel durumu hakkında maalesef yorum yapamam. Ancak elbette projenin finansman şirketi olarak, gerekli verilerle mevzuat sürecini tam olarak destekleyeceğiz" dedi.

Özgür Gürbüz-BirGün / 15 Kasım 2024 

Bakü’de devam eden BM İklim Konferansı’nda (COP 29) Türkiye’nin nükleer enerjiyi öne çıkaran etkinlikleri devam ediyor.

Türkiye Pavyonu’nda düzenlenen “Net sıfıra geçişte nükleer enerjinin rolü” başlıklı panele de Akkuya’da nükleer santral kuran Rusya Federasyonu devlet şirketi Rosatom ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’ndan temsilciler katıldı.

BirGün, Panelistlerden Rosatom Sürdürülebilirlik Yöneticisi Polina Lion’a, görevden alınan Akkuyu Nükleer A.Ş. eski Yönetim Kurulu Üyesi Gennady Sakharov’un rüşvet suçlamasıyla Akkuyu arasında bir ilişki olup olmadığını sordu.

Polina Lion soruya şöyle yanıt verdi:

"Sorunuz için çok teşekkür ederim çünkü yolsuzlukla mücadele konusu nükleer projeler için çok önemli. Bildiğiniz gibi Akkuyu projesi tamamen Rosatom tarafından, bizim paramızla finanse ediliyor. Sayın Sakharov'un özel durumu hakkında maalesef yorum yapamam. Ancak elbette projenin finansman şirketi olarak gerekli verilerle mevzuat sürecini tam olarak destekleyeceğiz. Yasal süreci desteklemek için elimizden geldiğince açık olmaya çalışacağız."

Akkuyu Nükleer Santralı, nükleer kaza riski ve atık sorunu dışında, tüm hisselerinin Rusya’nın elinde olması ve pahalı elektrik alım garantisi anlaşması nedeniyle de eleştiriliyor.

Öte yandan Türkiye bu yılki iklim konferansında uzun vadeli stratejisini açıklamıştı. Söz konusu stratejide 2030 yılına kadar Akkuyu’nun dört reaktörle faaliyete geçeceğini, 2035’e kadar da 2400 megavatlık ek nükleer kapasitenin ekleneceğini açıklanmıştı.

AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise Bakü’de yaptığı konuşmada Türkiye’nin 2023 yılına kadar 20 bin megavatlık nükleer kurulu güce ulaşmayı hedeflediğini açıklamıştı. Erdoğan’ın açıkladığı rakamın "2053 Uzun Vadeli İklim Stratejisi" içinde yer almaması da dikkat çekmişti.

***

BirGün'ün kamuoyunun gündemine taşıdığı, “Akkuyu’nun üst düzey yöneticisi rüşvetten tutuklandı” başlıklı haberimiz 4 Temmuz 2024 tarihinde yayımlanmıştı. 

Hedeflerde ilerleme yavaş

İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu Bakü’de İstanbul’un yeşil planlarını anlattı.

Özgür Gürbüz-BirGün / 14 Kasım 2024

Foto: Berkan Özyer

İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de devam eden Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 29’uncu Taraflar Toplantısı’na katıldı. Yerel Yönetimler Yönetim Birliği odak noktası Sürdürülebilirlik için Yerel Yönetimler Birliği’nin düzenlediği toplantıya katılan İmamoğlu, İstanbul’un 2050 yılı için belirlediği net sıfır emisyon hedefini ve bugüne kadar İstanbul’da yaptıkları iklimle ilgili çalışmaları anlattı. İmamoğlu toplantı sonrası BirGün’ün sorularını da yanıtladı.

İstanbul için 2050 yılında net sıfır emisyon olma hedefi koyduklarını belirten İmamoğlu konuşmasına, “İstanbul şimdiye kadarki en yüksek sıcaklıkları kaydetti ve hem kuraklık hem de sellerle karşı karşıya. Tüm bunlar birkaç gün önce yayımlanan ve iklim hedeflerimizde yavaş ilerleme kaydedildiğini gösteren raporda yer alıyor. Ne yazık ki bu yavaş ilerlemenin bedelini en yoksul ve en savunmasız olanlar ödüyor. 16 milyon kişinin yaşadığı bir kentin başkanı olarak kimseyi arkada bırakmamak benim misyonum” sözleriyle başladı.

90 KİLOMETRELİK METRO
Adil, yeşil ve yaratıcı İstanbul vizyonunun Yeşil Şehir Eylem Planı ve Sürdürülebilir Enerji ve İklim Eylem Planı gibi stratejik eylemler içerdiğini belirten İmamoğlu, her iki plan da iklim krizine karşı direncimizi artırırken karbon ayak izimizi de küçültmeyi amaçlıyor dedi. Ekrem İmamoğlu, iki temel başarı örneği olarak da son beş yılda yapılan 90 kilometrelik yeni metro hattını ve göreve geldikleri 2019’dan bu yana kamu kullanımı için yaratılan 13 milyon metrekarelik yeşil alanı gösterdi.  

İKLİM ADALETİ MESAJI
İmamoğlu konuşmasının son bölümünü finansman ihtiyacına ayırdı. Yerel yönetimlerde bir ilke imza atarak, yeşil tahvil ihracıyla 750 milyon dolar topladıklarını ve bu sayede dönüştürücü projeleri desteklediklerini anlatan İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı, “Buradaki ortak tutumumuzda da vurguladığımız üzere, dünya genelinde kentlerin daha fazla yenilikçi kaynağa doğrudan erişime ihtiyacı var. Küresel hedeflerin karşılanması, sürdürülebilir altyapı için yıllık yaklaşık 7 trilyon dolarlık bir yatırım gerekiyor. Bu maliyetli ancak iklim eyleminde geride kalmak daha maliyetli” dedi. İklim eyleminin sosyal adalet olmadan tamamlanamayacağını belirten İmamoğlu sözlerini şöyle tamamladı: “Eğer ekolojik adalet sosyal adalet ve demokratik siyasetle yakından bağlantılıysa, yurttaşları da bu sürece dahil etmemiz gerekir”.

***

Ekrem İmamoğlu toplantı sonrası BirGün’ün sorularını da yanıtladı.

“Ortak karar alma mekanizmalarını zorlarız”
Türkiye’de yerel yönetimler başka ülkelerdeki gibi özgür değil. Örneğin İstanbul'da bir kömür santrali kurulmak istense siz buna müdahale edemiyorsunuz. Bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Tabi burada ortak olmalı. Ortak masalara yeni yeni Türkiye Belediyeler Birliği Başkanı olarak katılmaya başladık ve orada ortaklaştırma çabasını daha yoğun gösteriyoruz. Sonuçta daha öncesinde, aynı siyasi parti veya oluşum olunca, bunlar müzakereden ziyade sadece bir onay alanına dönüyordu. Şimdi biraz daha müzakere alanı oluşturuyoruz. Bu konuda muhtelif toplantılara da katılıyoruz. Hem Şehircilik Bakanlığı hem Tarım Orman Bakanlığı ve Enerji Bakanlığı gibi. Türkiye Belediyeler Birliği'ni temsilen bu toplantılara katılıyor ve orada şehirlerin bu hukukunu savunuyor pozisyondayız. Bu dönem biraz daha etkili iyileşmeleri sağlarız diye düşünüyorum. Daha tartışmalı, daha ortak karar alma mekanizmalarını zorlarız diye düşünüyorum.

Toplantıda Tokyo'da güneş enerjisiyle ilgili ilginç bir örnek verildi. İstanbul’da yeni yapılan binalarda çatılara güneş enerjisi koyulmasıyla ilgili sivil toplumun da talepleri var. Bu konuda bir plan var mı?

Biz bir kere güneş enerjisiyle ilgili yatırım yapan bir belediyeyiz. Güçlü de yatırım yapıyoruz. İSKİ'nin havza alanlarında bunu yaparak ki İSKİ çok yüksek oranda enerji tüketen bir kurumumuz. Çünkü suyu çok uzaklardan İstanbul'a taşıyoruz. Dolayısıyla güneş enerjisiyle ilgili yatırımlarımız var ama bunu konuta indirgemek kolay bir aksiyon değil. Sonuçta Türkiye'deki ekonomik koşullar, küçük yapılara dair insanların yatırım bütçeleri kolay yönetilebilir bir alan değil. Tabii mimari anlamda da alınması gereken birtakım tedbirler, prensipler var. Bu konuda biraz gerideyiz diyebilirim ama çalışmamız gereken bir saha. Ama enerjiyle ilgili hem güneş enerjisinden faydalanma konusunda hem de katı atıkla ilgili ciddi adımlar atıyoruz. Belli bir süre için atık yakma ile enerji üretme konusunda, her ne kadar tartışmalı da olsa, bunu yürütmeyle ilgili adımlarımız var. Ciddi bir yatırım yaptık. Şimdi ikinci yatırımın çalışmasını yürütüyoruz. Ama bunu belli bir döneme kadar yürüterek 2050'ye doğru giderken artık şehrin tümden sıfır atığa doğru ilerlemesi için kalıcı adımlar atmanın peşindeyiz.

Yani artık yakmada ısrar etmeyeceksiniz?

Yok değil, bir geçiş dönemi için ihtiyacımız olduğu net ama.

Türkiye net sıfır hedefine ulaşmak üzere!

Özgür Gürbüz-BirGün / 7 Kasım 2024

Türkiye Paris Anlaşması’nı imzalarken, 2053 yılında net sıfır emisyon hedefine ulaşma hedefini de açıklamıştı. Belki inanmayacaksınız ama Türkiye bu hedefe, ‘biraz farklı bir yorumla’ 30 yıl önce ulaşmak üzere. AKP-MHP koalisyon hükümetini ve elbette bitmek tükenmez bilmeyen kararnameleriyle bu başarıya destek veren Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı da kutlamak gerek.

Net sıfır emisyon, atmosfere bıraktığınız seragazı kadarını tutmak demek. Termik santraldan, araçlardan çıkan karbondioksiti tutmanın en kolay yolu da fidan dikmek. Ağaçlar fotosentez yoluyla karbondioksiti içlerine hapsedebiliyor, böylece gezegenin daha çok ısınmasına yol açacak seragazları atmosferde birikmiyor. Ülkeler net sıfır hesabı yaparken ellerindeki ormanları karbon tutan yutak alanlar olarak gösterip (aslında hepsinin yeni ağaçlandırılmış orman alanı olması isteniyor) hesaplamada eksi değer olarak kaydediyor. Basitçe söylersek, termik santraldan çıkan karbondioksiti tutacak kadar ormanınız varsa “net sıfır” oluyorsunuz.

Bizim net sıfır öykümüz ise biraz farklı. Güncel bir örnekle anlatalım. Çanakkale’nin Bayramiç ilçesine bağlı Hacıbekirler köyünde Cengiz Holding bir bakır madeni açmak istiyor. Cengiz Holding Kazdağları’nın bu önemli doğal alanında maen açması için alanın üzerindeki ağaçları kesmesi gerek. Madenin yakınında CVK Madencilik’e, Terziler köyünde Koza Altın’a ve Yukarışapçı köyünde Ciner Holding’e ait altın madeni projeleri de var. Bu şirketler hep birlikte Kazdağları’nı maden sahasına çevirip, Türkiye’nin temiz hava deposunu sıfırlamak istiyorlar.

Çevreciler, Cengiz Holding’in madeni için bir milyon ağacın kesileceğini belirtiyor. Halbuki Türkiye’nin iddialı net sıfır emisyon hedefine ulaşması için bu ağaçların her birini koruması lazım. Cengiz Holding ise net sıfır hedefini, sıfır ağaç diye anlamış olacak ki itirazlara aldırmadan ağaç kesimine başladı.

Sadece ağaçlar sıfırlanmıyor, net olmak gerek. Cengiz’in maden işletme izin alanı ile Çevre Bakanlığı’nın onayladığı son ÇED (Çevre Etki Değerlendirme) raporundaki alan birbirini tutmuyor. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile ÇED süreci de bu maden projesiyle sıfırlanıyor.

ÇED raporuna uygun olmayan işletme izni var ama maden ağaçları keserek çalıştırma yolunda ilerliyor. Cengiz Holding, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na da sıfırlıyor.

Kazdağı Doğal ve Kültürel Varlıkları Koruma Derneği, 94 davacı ile madene karşı dava açmış. Dava Danıştay’da ama kepçeler, testereler sahada. Danıştay’ın yürütmeyi durdurma kararı geciktikçe geride kurtarılacak bir şey kalmayacak ancak Danıştay’dan da ses yok. Belli ki o da sıfırlanmış.

Cengiz ve diğer şirketlere ait maden sahalarının etrafında insanlar yaşıyor, köyler var, tarım yapılıyor. Dinamitler patlayacak, toz toprak bölgeyi saracak, ormanda yaşayan binlerce canlı ölecek. Amaç insan hayatını, tarımı, yaban hayatı net bir şekilde sıfırlamak olmalı. Türkiye’nin Birleşmiş Milletler’e verdiği son seragazı envanter raporundaki veriler de bunu gösteriyor.

2017 yılında Türkiye’deki ormanlar ve diğer yutak alanlar toplam 75 milyon ton seragazını tutma potansiyeline sahipti. Elimizdeki son veri olan 2021 yılına baktığımızda bu rakamın 41 milyon tona gerilediğini görüyoruz. Raporda da açıkça belirtildiği gibi, son üç yıldaki yoğun ağaç kesimi Türkiye’nin yutak alanlarının neredeyse yarısını götürmüş. Gizlenemeyecek korkunç bir kayıptan bahsediyoruz. Önümüzde Bakü’de yapılacak iklim konferansı (COP29) var. Umarım toplantıya Türkiye’den katılacak çevre örgütleri, konferansta tüm dünyaya Türkiye’nin bu başarısını Çanakkale örneği üzerinden anlatır.  

Net sıfır emisyon hedefi hayal oldu ama net sıfır ağaç politikası neredeyse tutturulmak üzere. Bu gidişe bir dur demek için 9 Kasım Cumartesi günü Çanakkale Bayramiç’te olmak çok önemli. Sıfırı tüketmeden…

Google nükleerci mi oldu?

Özgür Gürbüz-BirGün / 31 Ekim 2024

Foto: adaderena.lk

Haftalardır nükleer lobinin yeni bir pazarlama atağına maruz kalıyoruz. Microsoft, Amazon ve Google gibi teknoloji devlerinin yapay zeka nedeniyle artan elektrik talebinin bir bölümünü nükleer enerjiden sağlayacağı haberlerini okuyoruz. Etkili bir halkla ilişkiler kampanyası çünkü teknoloji ve bilimle ilgilenenlerin örnek aldıkları şirketlerin nükleer enerjiye ilgisi nükleer enerji karşıtlığını çürütmede önemli rol oynayabilir. Ekonomi gazeteleri çoktan bu haberleri köpürte köpürte verdi bile. Türkiye’de yabancı basından alıntılar görmeye başladık. Peki, gerçekte neler oluyor?

Ukrayna-Rusya savaşıyla birlikte başta ABD, Fransa ve Birleşik Krallık’ın olduğu Batı ülkeleri Rusya’nın enerji kaynaklı gelirlerini ve bu yolla ülkeler üzerinde kurduğu hakimiyeti kırmak için harekete geçti. Öyle ki çevre örgütleri bile bu boykot çağrılarına alet edildi. İsrail söz konusu olunca aynı örgütlerden bir başka boykot kampanyası çıkmadı tabii. Önce Rusya’nın gaz satışına darbe vurdular. Sonra ABD, Avrupa’yı kendi gazıyla ihya etti ve böylece yepyeni bir pazara da kavuştu. Özetle ABD bir taşla iki kutu* vurdu.

Ardından sıra nükleere geldi. Uzun süredir bu alanda bizim de yakından tanıdığımız Rus devlet şirketi Rosatom tek başına at koşturuyordu. Çin dışında neredeyse dünyadaki tüm ihaleleri alıyor, eski Doğu Bloku ülkelerindeki Rus yapımı reaktörler de dahil olmak üzere bütün bu tesislere nükleer yakıt sağlıyordu. Ukrayna bile nükleer santrallarının yakıtını Rusya’dan almak zorundaydı. ABD ve müttefikleri bu oyunu bozmak için önce Westinghouse daha sonra da Fransız Framatom ile Rus tipi nükleer reaktörlere yakıt üretmeye başladılar. Yavaş yavaş nükleer yakıtta Rusya’ya bağımlılığı azaltmaya çalışıyorlar. Framatome üç gün önce Macaristan’ın Rus yapımı reaktörleri için anlaşma imzaladı örneğin. 2027 ilk yakıtın teslim tarihi.

Bu sürecin son adımı da Rusya’nın nükleer santral satışını durdurmak. ABD yetkilileri aylardır Avrupa’da ülke ülke gezip küçük modüler reaktör satmaya çalışıyorlar. Türkiye de bu ziyaretlerden sıkça nasibini alıyor ve hükümet de oltadaki bu yemi yutmuşa benziyor. Neden küçük nükleer? Çünkü büyük nükleer santrallar güneş ve rüzgar gibi yenilenebilir enerji santrallarıyla maliyet konusunda rekabet edemedi. En iyi teklifleri sunan Rusya’nın verdiği fiyatlar bile Akkuyu örneğinde görüldüğü gibi güneş ve rüzgardan 3-4 kat daha pahalı. Aynı elektriği daha pahalıya almak için garip sebepleriniz olmalı. O yüzden de nükleer pazarlamacıların yeni bir slogana ihtiyacı vardı. Ortada kocaman bir soru var haliyle. Küçük nükleer reaktörler, ölçek ekonomisinin aksine daha ucuz olabilir mi?

Bir yıl önce ABD’li Nuscale şirketinin küçük modüler reaktör projesinin yatma nedeni tam da buydu. 6 adet 77 megavatlık reaktörlerinin 2021’de bir kilovatsaat elektriği 5,8 sente (ABD Doları) üreteceği iddia edildi. İki yıl sonra, hadi yap denildiğinde, bu maliyetin 12 sentlere dayandığı (devlet destekleriyle 8,9) görüldü. İnşaatla beraber muhtemelen daha da artacaktı. Bu yüzden de küçük nükleer projesi kağıt üstünde kaldı. Bugün dünyaya nükleer santral pazarlamak isteyen Fransa’da yapımı 17 yıldır süren ve milyarlarca avro zarar eden sadece bir reaktör var. ABD de ise yapımı süren bir reaktör bile yok. Buna rağmen herkese nükleer öneriyorlar.

Gelelim teknoloji devlerine. Microsoft’un yeniden çalıştırılması için 20 yıllık anlaşma yaptığı Üç Mil Adası reaktörü dünyanın ilk büyük nükleer kazasına ev sahipliği yapmış santral sahasında ve 2019 yılında kâr etmediği için kapatılmıştı. Bill Gates’in yeniden açılması için anlaşma yaptığı reaktörün gücü sadece 835 megavat. Aşağı yukarı bizdeki bir termik santral kadar. Google’ın nükleer yatırımı 500 megavat, Yatağan termik santralından küçük. Amazon’un anlaşması 320 megavat için. Yatağan’ın yarısı kadar. Eğer siz nükleer enerjinin geri geldiğini bu üç örneğe bakarak iddia ediyorsanız işiniz hayli zor. Ancak, hepsini toplasanız Türkiye’nin bir yılda kurduğu güneş enerjisi gücünden az olan bu rakam, dünya kamuoyunu etkilemeyi başardı, ABD de muhtemelen bu niyetle firmaları arka arkaya bu anlaşmaları yapmaya ikna etti. Böylece önümüze, çalışan bir örneği olmayan, maliyeti, güvenliği, atık sorunu çözülmemiş küçük modüler reaktör efsanesi kondu. Satıcıların işi kolaylaştı. İşte bütün hikaye bu. Bakalım hangi ülkeler bu tuzağa düşmeyecek.

Yapay zekanın enerji talebi konusunda da atlanan birçok unsur var. O da bir başka yazının konusu olsun.

* Kötü örnek oluşturduğu için bir taşla iki kutu diyorum, yanlışlıkla yazılmadı.