Karacasöğüt Koyu’nda skandallar bitmiyor

Marmaris’te, kapasitesi artırılmak istenen marina projesinin ÇED süreci Bodrum Müzesi’nin uyarısına rağmen sürüyor. Bölgedeki tarihi eserlerin varlığının ise çok önceden bilindiği ortaya çıktı.

Özgür Gürbüz-BirGün / 21 Nisan 2023

Alandaki arkeolojik eserlere rağmen yapımında ısrar edilen Muğla’nın Marmaris ilçesi Karacasöğüt Koyu’ndaki marina projesi, skandal kararlarla gündeme gelmeye devam ediyor. Tarihi buluntuların olduğu alanda inceleme yapan Bodrum Müzesi, çalışmalar sonuçlanıncaya kadar “inşai ve fiziki uygulamaya gidilmemesi” için ilgili kuruluşlara yazı gönderirken, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ise Danıştay kararına rağmen söz konusu proje için Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) gerekli değildir kararı almaya devam ediyor.

Mevcut yat yanaşma tesislerinin kapasitesini üç kat artırmayı planlayan proje, Muğla Çevre Platformu, Marmaris Kent Konseyi ve Karacasöğüt Mahallesi sakinlerinin itirazlarıyla gündeme gelmişti. 2022 yılında Sualtı Araştırmaları Derneği (SAD), bölgenin ekolojik ve arkeolojik değerini gösteren bir rapor hazırladı. Rapor Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü’ne iletildi, Müze de bölgeye ekiplerini gönderdi. Müze ekiplerince yapılan inceleme SAD’ın raporunu ve itirazları doğruladı. Müze Müdürlüğü de Muğla Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü’ne inşa faaliyetlerine gidilmemesi, Sahil Güvenlik Güney Ege Grup Komutanlığı’na da bölgenin korunması için yazı gönderdi. Çevre Bakanlığı Muğla İl Müdürlüğü ise arkeolojik eserlere ve ekolojik açıdan büyük önem taşıyan deniz çayırlarının varlığına rağmen, Karacasöğüt Koyu’ndaki yat yanaşma tesisinin kapasitesini artırmak isteyen Global Marin şirketinin talebine “ÇED gerekli değildir” kararı vererek adeta talana yeşil ışık yaktı.

2013’deki yazışma ortaya çıktı
Projeyle ilgili ikinci skandal ise Muğla Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’na ait 2013 tarihli bir yazışmayla ortaya çıktı. SAD’ın uzman ekibinin Marmaris Kent Konseyi’nin talebi üzerine yaptığı araştırmayla raporlanan, fotoğrafları çekilen ve yeri belirlenen arkeolojik buluntuların aslında daha önceden de bilindiği ortaya çıktı. 2013 yılında Muğla Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’nun Global Sailing şirketine ait marinanın hemen yanındaki kıyıda arkeolojik buluntuların taşınmasıyla ilgili karar aldığı, dolayısıyla deniz altındaki eserlerden de haberdar olduğu anlaşıldı. 2022’deki dalıştan çok önce oradaki tarihi eserler biliniyormuş.    

Muğla Çevre İl Müdürlüğü’nün “ÇED gerekli değildir” kararı da üçüncü bir skandala yol açtı. Çünkü aynı koyda işletmesi olan ve kapasitesi artırılmak isteyen Muğla Turizm Çevre Vakfı’nın (MUÇEV) talebine de daha önce ÇED gerekli değildir kararı verilmiş, itirazlar sonucunda bu karar, bilirkişinin verdiği raporun da etkisiyle Danıştay’da iptal edilmişti. Çevre İl Müdürlüğü, bu örnek karara rağmen aynı koydaki komşu işletmeyi yine ÇED sürecinden muaf tuttu. Koydaki ekolojik hassasiyet ve arkeolojik önem değişmemesine rağmen Danıştay’ın aldığı karar görmezden gelindi.

Kirlenme potansiyeli fazla
Kıyı ve deniz alanlarındaki inşaatlar konusunda uzman olan Dr. Işıkhan Güler, koydaki yaşam için hayati öneme sahip deniz çayırları ve kirlilik tehlikesi nedeniyle kapasite artırımına karşı çıkıyor. Güler, “Oraya yat limanının yapılmasını veya tekne sayısının artırılmasını doğru bulmuyorum. Kapalı bir koy, su değişimi az. Kirlenme potansiyeli fazla. Mevcut durumda da koyu kullanan tekne sayısının kontrol edilmesi gerekiyor, oranın doğal güzelliğini korumalıyız” diyor. Güler, bu tip projelerde ÇED gerekli değildir kararı vermenin sakıncalı olduğunu aksine detaylı, halkın ve bağımsız uzmanların katılabileceği bir ÇED sürecinin yapılması gerektiğini vurguluyor.

Foto: Sualtı Araştırmaları Derneği

Marmaris Kent Konseyi Çevreden Sorumlu Yürütme Kurulu Üyesi Halime Şaman ise “Tarihi önemi olan bir bölgeyi 2. derece sit alanı yapıyorlar, orayı bir ticari işletmeye çeviriyorlar ve şimdi de arkeolojik ve doğal güzellikleri hiçe sayıp kamuya kapatmak istiyorlar” diyerek tepkisini dile getiriyor. Artık bir ahlak arayışı mücadelesi verdiklerini söyleyen Şaman, “Ortak değerlerimizi korumakla sorumlu kurumlara rağmen, kamunun yararını korumaya çalışıyoruz. Yanımızda olması gereken kurumları karşımızda buluyoruz. Bunu değiştirmek istiyoruz. Karacasöğütlüler yaşadıkları cennetin değerini biliyor. O yüzden de halkı karşılarına alan, doğayı yıkacak bir projeyi gerçekleştirmelerine izin vermeyeceğiz” diyor.

Ton balığında cıva ve arsenik uyarısı

36 ülkeden alınan 222 ton balığı konservesi analiz sonuçları haftada 120 gramdan fazla tüketilen ton balığının sağlık sorunlarına yol açabileceğini gösteriyor. Araştırmayı yapan Dr. Şafak Ulusoy, dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi Türkiye’de de izleme çalışmalarının başlatılması gerektiğini söylüyor.

Özgür Gürbüz-BirGün / 14 Nisan 2023

İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Şafak Ulusoy’un, 36 ülkeden alınan 222 ton balığı (orkinos) konservesiyle yaptığı araştırma sonucunda ton balığında cıva ve arsenik tespit edildi. Çalışmanın sonuçları, haftada 120 gramdan fazla tüketilen ton balığının, içerdiği arsenik nedeniyle kanser riskini artıracağını ortaya koyuyor. Yetişken bir bireyin haftada 120 gramlık bir veya iki kutudan fazla ton balığı yememesi önerilirken, hamileler ve çocuklar için ton balığı tüketiminin doktor kontrolünde yapılması öneriliyor.

Balığın çok faydalı bir ürün ve protein kaynağı olduğunu belirten Dr. Şafak Ulusoy, “Tüketicilerin sağlığını kontrol etmek adına yetkililerin alacağı önlemler var. Örneğin Avrupa’nın en çok su ürünü tüketimi yapan ülkesi İspanya’da yetkili kişilerce dönem dönem hangi ürünün ne kadar ve hangi gruplar tarafından tüketebileceği düzenli izleme programlarıyla duyuruluyor. Düzenli izleme programlarının olması şart” diyor. Şafak Ulusoy, “Bugün denizden avlanan bir su ürününün tehlike arz etmesi, onun sürekli bu içeriği aynı oranda içereceği anlamına gelmiyor. Bu ancak ay ay raporlanarak çevresel ekolojik şartları da içine alan bir düzenleme programıyla mümkün olabilir” diye de ekliyor.

Çocuklar ve hamileler için uyarı şart
2017 ila 2019 yılları arasında gelişmiş ve gelişen ülkelerden alınan 222 farklı ton balığı konservesi analizleri, cıva miktarının bazı ülkelerde gramda 0,95 mikrograma kadar çıktığını gösteriyor. Cıva için belirlenen uluslararası sınır ise 0,30 mikrogram. Alınan örneklerde inorganik arsenik miktarının ise gramda 0,07 mikrogramı bulduğu görülüyor. Bu konuda bir sınır değer olmasa da uzun süre inorganik arsenik alınması kronik arsenik zehirlenmesine yol açabiliyor, maruz olma düzeyine göre de çeşitli hastalıklara ve kansere neden olabiliyor. Cıvada en yüksek rakama Tunus’tan alınan örnekte, inorganik arsenikte ise en yüksek değere Letonya ve Avustralya’da rastlanmış. Türkiye’den alınan örneklerde ise cıva değeri 0,06’da, inorganik arsenik değeri ise 0,01’de kalmış.

Ulusoy araştırmasının sonuçlarını şöyle değerlendiriyor: “Bu iki metali baz alırsak haftada 120 gramlık bir kutu ton balığından fazlasını tüketmek güvenli değil. Çocuklar ve hamileler için bu rakam geçerli değil. Onların bu tüketimi yapması güvenli olması için kurumların ve doktorların izninde olmalı. Ağır metalden kaçışın yolu yok ancak izlenebilir ve gerekli uyarılar yapılabilir. Benim araştırmam çocuklar hamileler ve kanser hastası gibi riskli tüketici grubundaki insanlar için ülkelerin veya bölgesel kurumların ne kadar tüketim yapması gerektiğiyle ilgili bilgi vermesi, halk sağlığı adına açıklama yapılması ve bu bilgi akışının düzenli olması gerektiğini vurguluyor”.

İskenderun’da İzleme Yapılmalı
Analizde rastlanan değerlerin herhangi bir ülkede yüksek veya düşük olması uzun zamanlı bir güvence sağlamıyor çünkü orkinos (ton balığı) avcılığının yapıldığı hatta işlendiği yerler aynı. Denizlerdeki kirlilik seviyesi o bölgedeki bir endüstriyel kazaya, petrol sızıntısına, maden kazasına veya başka bir kaynaktan gelen kirliliğe göre değişebiliyor. Bu yüzden de Dr. Ulusoy, ton balığı konservesi gibi tüm dünyada çok fazla tüketilen önemli bir gıda ürününün risk taşıyıp taşımadığının, avlanan bölgeden satışa sunulan ülkedeki su ürünü tüketim miktarına, bireylerin yaşından risk durumuna kadar farklı faktörlere bakılarak belirlenmesi gerektiğini söylüyor. Ulusoy, İskenderun’da deprem kaynaklı suda kirlenme olabileceğini, o nedenle bölgede mutlaka düzenli analizlerle izleme yapılması gerektiğini de vurguluyor.

***
Neden Ton Balığı?
Besin zincirinin en üst basamağında yer alan ton balıkları (orkinos) yaşam döngüsü uzun balıklardır. Diğer balıkları yiyerek beslenirler ve uzun yaşam süreleri nedeniyle daha fazla ağır metal biriktirebilirler. Aynı şekilde kılıç balığı, köpek balığı gibi diğer balıkları avlayan, kalkan gibi derin sularda gezebilen balıkları tüketirken de dikkatli olmak gerekir. Mideye gibi kabuklu deniz canlıları da sınırlı tüketilmesi gereken su ürünleri arasında yer alıyor.

***
“Erken yaşta ölümlere neden olabilir”
Prof. Dr. Kayıhan Pala, Halk Sağlığı Doktoru
Su ve gıda ile uzun süreli arseniğe maruz kalınması kronik arsenik zehirlenmesine yol açabilir. Deri lezyonları ve deri kanseri bu zehirlenmenin en tipik özelliklerini oluşturur. Arsenik deri kanseri yanında mesane ve akciğerlerde de kansere neden olabilir. Anne karnındaki bebekler de arsenikten etkilenebilir ve gelişim bozuklukları ortaya çıkabilir. Ayrıca anne karnında ya da erken çocukluk döneminde arsenik etkilenimi, kanserler, akciğer hastalıkları, kalp krizleri ve böbrek yetmezliği nedeniyle erken yaşta ölümlere neden olabilmektedir.

Muhalefetin seçim iletişimi ne olmalı

Özgür Gürbüz-BirGün / 7 Nisan 2023

14 Mayıs’taki önemli seçime neredeyse bir ay kaldı. İttifakların ve cumhurbaşkanı adaylarının
yarışacağı seçim öncesinde adaylar belirlenmek üzere. Gözler elbette cumhurbaşkanı adaylarının üzerinde. Dört aday içinde Kemal Kılıçdaroğlu ile Recep Tayyip Erdoğan öne çıkıyor. Milletvekillerinin ittifaklar arasında nasıl dağılacağı kadar, Sosyalist Güç Birliği ile Emek ve Özgürlük İttifakı’nın alacağı sonucu da herhalde benim gibi herkes merak ediyor.

Cumhur İttifakı koalisyonları kötülemeye çalışsa da aslında siyasi yelpazenin ‘aşırı sağında’ yer alan partilerin yan yana gelmesinden oluşan bir koalisyon artık. MHP ve BBP’nin yanına eklenen Hüdapar ile Yeniden Refah Partisi, Cumhur İttifakı’nın özgürlüklere, yeniliklere ve ilerlemeye kapalı olduğunu adeta perçinledi. Ana muhalefet bloğunu oluşturan Millet İttifakı’nın seçim stratejisinin en önemli ayaklarından biri, değişim isteyen genç seçmene karşı Cumhur İttifakı’nın bu değişime ne kadar kapalı olduğunu örnekleriyle göstermek olmalı. Konser yasaklarından sosyal medyadaki sansüre, kadın haklarından barış, huzur ve çevre karşıtı politikalara kadar onlarca örnekle Cumhur İttifakı’nın çağın ne kadar gerisinde kaldığı anlatılabilir.

Yine de seçimin odağında Cumhurbaşkanı adaylarının olduğu unutulmamalı. Açık söylemek gerekirse muhalefet adayları şu ana kadar seçim stratejilerinden çok bulundukları ittifakların içindeki sorunlarla uğraştılar. Öyle ya da böyle bu kısım geride kaldı. Artık kimse aday tartışmalarını dinlemek istemiyor. Adaylardan, yurttaşların içinde bulundukları zor koşulları nasıl düzelteceklerini dinlemek istiyor. İktidarın adayı Erdoğan’ın eli bu konuda çok zayıf. Heba edilen koskoca bir 20 yıl var geride. Ülke borç içinde, yoksulluk arttı, ekonomik kriz derinleşti ve uluslararası ilişkiler bir sorunlar yumağına döndü.

Övünülen işlerin çoğu da Türkiye’ye ekonomik ve politik zarar verdi. Alım garantileri ülkeyi borca soktu, eşe dosta verilen görevler liyakatı bitirdi. Koronavirüs salgınından depremlere kadar her büyük sorunda halka güven veremeyen, sorunları çözemeyen, birleştirmek yerine ayrıştırmayı seçen iktidar, halkın isyanını bastırmak için tehditler savuran bir despotizme savruldu. Yeni ortakları Cumhur İttifakı’na çeken de bu aslında. Meydanlardaki iletişimin elbette bir bölümü bu başarısızlıklara ayrılacak ancak sadece yanlışları anlatmanın yetmediğini, doğru politikaların nasıl hayata geçirileceğini de beraberinde anlatmak gerek. Çözüm öneriniz yoksa siz de yoksunuz.

Muhalefetin, özellikle de sosyal medya ayağının Muharrem İnce konusundaki tavrı da oldukça sıkıntılı. Muharrem İnce ile atışmak, arka plandaki tartışmalara odaklanmak zaman kaybı. İnce’nin bir önceki seçimde aldığı oy değişim isteyen CHP’li seçmenden gelmişti.   Muhalefetteki bölünmüşlük ve ikinci tur hesapları seçimi kaybettirdi. Muhalefet hatasını anladı ve bu defa bir aday etrafında birleşti. Muhalefet adayının iktidar şansının yüksek olması ve farklı kesimlerce desteklenmesi de onu daha güçlü hale getirdi. Değişim isteyenlerin adresi artık Kılıçdaroğlu çünkü mesele yukarıda da belirttiğim gibi çoğumuz için aday değil rejim tercihi. İnce’yi konuşmayı muhalefet unutmayı başarırsa, seçime düşünülenin tam tersi bir etkisi olabilir.

Seçimin aslında iki aday arasında olduğu açık ancak yaptığımız tercih Kılıçdaroğlu ile Erdoğan’dan birini seçmekten öte anlam taşıyor. Cumhur İttifakı iki adayı yarıştırmaya ve icraatları unutturmaya çalışacak. Millet İttifakı bu tuzağa düşmemeli. Yarış Bay Kemal ile Bay Erdoğan arasında değil. Yarış, demokrasi ile otokrasinin yarışı. Yarış yoksulluğu körükleyenle, zenginliği paylaşmak isteyenin yarışı. Özgürlükle yasakların, birleştirenle ötekileştirenin, dinleyenle susturanın, gelecekle geçmişin ve tutumluyla israf edenin yarışı bu. Liyakatı seçenlerle işini bilen memurların, cenazesini sırtında taşıyanlarla makam arabasından inmeyenlerin mücadelesi bu seçim.

Millet İttifakı, Kemal Kılıçdaroğlu’nun kişiliğinde bu özellikler olduğu için halkın özlediği bu vasıfları adayıyla birleştirip anlatmayı tercih ediyor. Bu kurgu çok doğru olmayabilir. Yapacağımız tercih ülkeyi yönetecek kişiyi değil ülkenin yönetileceği ilkeleri belirleyecek. Neyi seçeceğimiz yukarıdaki ilkeler üzerinden anlatılırsa daha başarılı olur. Millet İttifakı’nın elinde bu işi çok iyi yapacak, vaat edilen değişimi gösterebilecek Ekrem İmamoğlu ve Mansur Yavaş gibi çok iyi iki isim de var.

Akkuyu’nun açılışı seçime yetişmedi

Özgür Gürbüz-BirGün / 31 Mart 2023

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Akkuyu Nükleer Santralı’nı seçim öncesi açarak, “nükleer güç olduk” sloganı üzerinden oy toplama projesi suya düşmüşe benziyor. Elbette AKP’de pes etmek yok! Çelik karyola üzerine beton dökerek hastane temeli atan üstün iletişim zekası, bu gecikmeye de bir kılıf uydurdu. 29 Mart’ta Enerji Bakanı Fatih Dönmez santrala nükleer yakıtın 27 Nisan’da geleceğini duyurdu. Cumhurbaşkanı Erdoğan ise dün aynı haberi santral açılışı 27 Nisan’da yapılacakmış gibi anlattı. Niyet santralı seçim öncesi açmaktı ama 19 yıldır bitmeyen Akkuyu Nükleer Santralı aslında itiraf edilmeyen bir gecikme daha yaşadı.

Foto: Akkuyu Nükleer

Erdoğan, yaptığı açıklamada nükleer santralla nükleer reaktörü de birbirine karıştırdı. "Burada bizim dört tane nükleer enerji santrali var. 27 Nisan'da bir tanesinin açılışını yapıyoruz. Ardından diğer üçünün de açılışını yapacağız. Bunlarla ciddi manada bir enerji depolayacağız. Bunun ardından da üç tane daha planlıyoruz. Bu üç taneyi de inşallah önümüzdeki beş senede halletmemiz gerekiyor. Türkiye enerjide bir sıkıntıya girmesin, bunu yapmaya mecburuz" dedi. Doğrusu ise şöyle olacaktı: “Akkuyu’daki nükleer santralda dört tane nükleer reaktör var, onlardan birine yakıt 27 Nisan’da geliyor ama reaktöre yüklenmesine daha var. Akkuyu’yu bitirirsek, Türkiye’nin üç yerinde daha nükleer santral yapmak istiyoruz” olmalıydı. Metni Fahrettin Bey mi yazmış, ‘prompter’ mı arıza yapmış orasını ben bilmem. Cümlenin düzeltilmiş hali bu ama işin doğrusu bu değil. Onu da anlatalım...

AKP Hükümeti, eski başbakan Bülent Ecevit’in, “nükleer santral içime sinmiyor” diyerek verdiği iptal kararından dört yıl sonra, 7 Mayıs 2004 tarihinde, eski Enerji Bakanı Hilmi Güler’in açıklamasıyla Akkuyu’da nükleer santral yapacaklarını açıklamıştı. Evet, nükleer santral bitme aşamasına geldi ancak ilk açıklamadan bu yana 19 yıl geçti. Açılışı da nükleer yakıtın sahaya gelmesiyle olmayacak. Santralın yüzde 75’lik oranla en büyük hissedarı Rosatom’un Genel Müdürü Aleksey Likhaçev’in 1 Mart 2023’te WNN haber portalına açıkladığı gibi, ilk reaktörün inşaatının tamamlanması yılın üçüncü çeyreğini bulacak.

19 yıllık sürede “nükleersiz elektriksiz kalırız” bahanesinin doğru olmadığı görüldü. Ucuza elektrik üretecek diye pazarlanan nükleer enerjinin bugün güneş ve rüzgara kıyasla 5-6 kat daha pahalıya elektrik ürettiği sözle değil, hükümetin bizzat yaptığı rüzgar ve güneş ihalelerinde ortaya çıkan fiyatlarla defalarca ispatlandı. Santrali yapan Rusya ile anlaşma imzalandığında 1 dolar 1,52 TL’ye denk geliyordu. Rusya’ya verilen alım garantisi dolara endeksli olduğu için santral 1 kilovatsaat elektrik dahi üretmedi ama satacağı elektrik aslında 12 kat zamlandı. Türk Lirası değer kaybettikçe Akkuyu’nun sahibi Rusya’dan alacağımız elektriğe daha çok para ödeyeceğiz ve bu bedel elektrik faturalarına öyle ya da böyle yansıyacak. TL kazanan insanlar dolara endeksli elektrik faturalarıyla baş etmek zorunda kalacak. Nükleer santral ‘yap-işlet’ yöntemiyle yapıldığı ve Rusya ile yapılan uluslararası anlaşmanın 5. maddesinin dördüncü fıkrasına, Rus yetkili kuruluşlarının Akkuyu Nükleer A.Ş.’ deki toplam paylarının hiçbir zaman yüzde 51’den az olamayacağı şartı konduğu için de Akkuyu hiçbir zaman Türkiye’nin nükleer ‘yerli ve milli’ santralı olamayacak.

Akkuyu’da deprem riski var

WWF-Türkiye’nin düzenlediği Yeşil İyileşme Forumu’nda Prof. Dr. Naci Görür’e bölgenin deprem riskini sordum. Kıbrıs’ın güneyinde çok büyük depremler tarih boyunca olmuştur, olabilir diyen Görür, “Bu depremlerden her yer etkilendiği gibi bizim santralda etkilenir ama bunlar düşünülmüştür” diyor. Aktif olup olmadığını sorduğum Ecemiş fayı konusunda da Görür’ün yanıtı kısa ve net oldu: “Kayseri üzerinden gelir, santrala 30 km kadar yaklaşır. Aktif olmasına aktif de geniş zaman aralığı içerisinde depremler oluyor ama 6,5’a kadar ürettiğini biliyoruz” diye ekliyor. Kıbrıs’taki gibi dalma batma zonlarında Tsunami görülebileceğini de belirten Görür özetle nükleer reaktör binalarının depreme dayanıklı yapılması halinde sorun yaşanmaması gerektiğini düşünüyor. Nükleer santrala karşı olsam da Naci Görür’ün bu temennisine katılmamak mümkün değil. Ancak, nükleer santrallarda reaktör binalarının depreme dayanıklı yapılmasının sorunu çözmediğini de hatırlatmalıyım. Fukuşima’da da nükleer reaktörlerin olduğu binalar depremde yıkılmadı ancak elektrik kesintisi sonrası reaktörlere soğutma suyu pompalanamadığı için üç reaktör de kontrolden çıktı ve çekirdek erimesine kadar gitti. Olası bir depremin Akkuyu’yu nasıl etkileyeceği sorusunun basit bir yanıtı olmadığını unutmamak gerek.