Evde enerji tasarrufu yapmanın ipuçları
Daha az doğalgaz ve elektrik harcamak için bazı küçük tedbirler almanız ve yaşam tarzınızı değiştirmeniz yeterli. 14 Temmuz 2012 tarihinde Kanal 24 televizyonunda yayımlanan Tıkırtı Gazetesi programına katılmış ve hem faturaları azaltmak hem de çevrenin korunmasına katkıda bulunmak için yapabileceklerimizden bazı örnekler vermeye çalışmıştım. Programın kaydını buradan izleyebilirsiniz:
Sol süpermarketler kurulsun
Üreten biziz ama yöneten olamadık. Tüketen de biziz ama yine yöneten değiliz. Demek ki bu iş yarım yarım olmuyor. Zincirin tamamında söz sahibi olmadıkça işimiz zor.
Özgür Gürbüz-BirGün/22 Temmuz 2012
Birleşik Krallık’taki sürdürülebilir tarım hareketinin öncülerinden Patrick Holden geçen hafta Türkiye’deydi. İstanbul’da bir konferans veren Holden, ekilebilir toprağın, minerallerin ve suyun azalması tehlikesinden bahsetti ve sürdürülebilir tarımın önemine vurgu yaptı. Holden’a göre gıda güvenliği sorunu giderek büyüyor ve 15-20 yıl sonra bütün uygarlık büyük bir tehditle karşı karşıya kalabilir.
Sürdürülebilir Gıda Birliği’nin (Sustainable Food Trust) kurucularından Patrick Holden’ın Galler’de bir mandırası var ve mandırada 70’in üzerinde ineği var. 1973 yılından beri pastörize edilmemiş sütten peynir yapıyorlar. Organik ürünler üreten bir mandırayı 38 yıldır ayakta tutabilme başarısına rağmen Holden kaygılı. Tüketilen gıdaların yüzde 2’sinin organik olduğu İngiltere’de bile rüzgar tersinden esiyormuş. 10-15 yıl önce organik ürünleri yere göğe sığdıramayan medya, şimdilerde organik ürün pazarını fahiş fiyata ürün satmak isteyenlerin ticaret alanı ve tüketicilerini de “seçkin” bir topluluk olarak niteliyormuş. Genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO) ve bunları üreten çok uluslu şirketlerin ellerini ovuşturduğunu tahmin etmek zor değil.
Sadece İngiltere değil, dünyada da işler kirletenlerin lehine gelişiyor. 2009 yılında dünyadaki tarım yapılabilir alanın sadece yüzde 0,85’i organik ürünlere ayrılmıştı. Halbuki dünyadaki ekilebilir alanın yüzde 2’sinde GDO’lu ürünler üretiliyor. Anlayacağınız, kimyasal gübrelere, sanayi atıklarına bulaşmamış toprağın iki katı kadar toprak GDO'lu ürünlere mahkum edilmiş. Geri kalan topraklarda da çok sağlıklı ürünler yetiştirildiğini iddia etmek zor. İngiltere’de ekonomik krizle birlikte organik ürün tüketimi yüzde 30’lara varan oranda düşmüş. Fiyatları aşağı çekemedikçe organik ürünler geniş kitlelere ulaşamayacak gibi gözüküyor. Tüm bu sorunlara çözüm bulacak yeni bir formüle ihtiyaç var. Holden’ın dediği gibi sistemin tümden değişmesi gerekli. Sadece organik ürün yetiştirmek yetmiyor. Dağıtım kanallarında da sizin olmanız lazım. İngiltere’de süpermarketler organik ürünlere sahip çıkmamışlar. Bizde de farklı değil. Süpermarketler artık ürünün fiyatından, çiftçinin tarlasına hangi ürünü ekeceğine kadar her şeyi belirliyor. Olarla anlaşmayan çiftçinin pazara çıkma şansı yok. Küçük çiftçinin dev süpermarketlerle masaya oturma ihtimali de yok. Aracılar bu işi yapıyor ve az bir emekle üreticiden çok kazanıyorlar. Küçük çiftçilerin emeklerinin hakkını alma şansı hiç kalmadı. Ya tarlalarını büyük şirketlere satıp oralarda işçi olacaklar ya da başka bir iş yapacaklar. Holden gibi Prens Charles’la sürdürülebilir tarım üzerine sohbetler yapan bir çiftçi bile geleceğinden kaygılı. Sekiz çocuk babası ve eski bir ‘çiçek çocuk’ olan Holden, “Gıda hareketini sadece küçük, benim gibi birkaç hippi çiftçinin ilgi alanı olmaktan çıkarmak ve bütün tarımın değişmesini sağlamak gerekli” diyor.
Her sorunun, çözüm önerilerini ve bazı fırsatları beraberinde getirdiğine inanırım. Bu karamsar tablo Türkiye’de emekten, işçiden yana duran hareketler için bir fırsat yaratıyor. Hep konuşuruz, “sokakları mı örgütleyelim yoksa fabrikaları mı” diye. Bence süpermarketleri örgütleyelim. Üreticinin pay sahibi olabildiği, ürünlerini raflarına taşıyabildiği bir marketler zinciri kuralım. Bugün, küçük ya da büyük, marketten alışveriş yapmıyorum diyebilen kaç kişi var aramızda? Madem gidiyor ve kullanıyoruz, sahibi de biz olalım. Çok ortaklı işletmeler olur, kooperatifler olur; fark etmez. Tüketiciyle aracısız buluşan, sattığı ürünleri yerel üreticiden tedarik eden, raflarında mümkün olduğunca adil ticaret ve organik ürünlere yer veren, istihdam edilecek kişileri kurulduğu mahalleden seçen “sol ve yeşil” bir süpermarketler zincirimiz neden olmasın? O marketlerden aldığınız ürünlerin ilk başta bir kısmının, daha sonra büyük çoğunluğunun adil bir ticari faaliyet sonucu raflara geldiğini düşünün. Çocuk işçilerin çalıştırılmadığı tarlalardan koparılan domatesler hayal edin. İçine koruyucu madde katılmamış meyve suları. Aldığınız ıspanak için çiftçiye alın terinin hakkının ödendiğini bilmek hoş olmaz mı? Kârın emeğe göre adil bir şekilde paylaşılması önemsiz olabilir mi? Üreten biziz ama yöneten olamadık. Tüketen de biziz ama yine yöneten değiliz. Demek ki bu iş yarım yarım olmuyor. Zincirin tamamında söz sahibi olmadıkça işimiz zor.
Süpermarket de ayakta kalmak için kâr edecek elbet ama üreticiyi sömürmeyecek, tüketiciyi kazıklamayacak. Kısa zamanda çok kar etmeyi değil, çok kişiye gelir sağlamayı hedefleyecek. Böyle bir model, kurucu ortak sayısı çok olacağı için düşük kâr marjına rağmen kısa zamanda ilk yatırım bedellerini geri ödeyebilir. Çeşitli derneklere, dar gelirlilere indirimli ürün satılabilir. Fotoğrafta gördüğünüz süpermarketler içerik olarak anlatmaya çalıştığım tanıma uymuyor olabilir ama İspanyolca’da “sol” güneş anlamına geldiği için benim bir değil, iki kez hoşuma gitti. Süperi bile var. Sizi daha da heyecanlandırmak ve harekete geçirmek için bu fotoğrafları kullanmak iyi olur diye düşündüm.
Böyle bir süpermarket zincirinin ekonomik ve sosyal getirilerini uzun uzadıya yazmama herhalde gerek yok. Üretim ve tüketimde söz sahibi olunan böyle bir modelin başka alanlarda da, örneğin enerji konusunda da gerçekleştirilebileceğine dikkat çekmek isterim. Lisans gerektirmeyen, 500 kilovat kurulu gücün altında mini bir rüzgar santrali (ya da 1 veya 2 türbin) kurarak işe başlanabilir. 1000 ortak, kişi başına düşen 4-5 bin TL’lik (hatta daha az) bir yatırımla ufak bir üretim üssü kurabilir. Avrupa'da özellikle Danimarka'da halkın sahip olduğu çok sayıda enerji santrali var. Almanya'da çiftçiler tarlalarına rüzgar türbinleri kurarak hem tarım yapıyor hem de elektrik satışından ek gelir elde ediyorlar. İleride elektrik tedarikçinizi seçme şansınız da olacak. O zaman bu küçük şirketleri seçerek hem temiz enerji kullanabilir hem de ortak olduğunuz şirketten elektrik satın alarak üreten ve tüketen olma şansına sahip olabilirsiniz. Kömürden, nükleerden veya HES’lerden elektrik üreten bir santrale beş kuruş ödemezsiniz. Türkiye’nin, enerji ve gıda gibi her alanda, halkın üretimden tüketime söz sahibi olduğu, büyük şirketlere mahkum olmadığı modellere ihtiyacı var. İnanın çok zor değil. Var mı 999 gönüllü?
Özgür Gürbüz-BirGün/22 Temmuz 2012
Birleşik Krallık’taki sürdürülebilir tarım hareketinin öncülerinden Patrick Holden geçen hafta Türkiye’deydi. İstanbul’da bir konferans veren Holden, ekilebilir toprağın, minerallerin ve suyun azalması tehlikesinden bahsetti ve sürdürülebilir tarımın önemine vurgu yaptı. Holden’a göre gıda güvenliği sorunu giderek büyüyor ve 15-20 yıl sonra bütün uygarlık büyük bir tehditle karşı karşıya kalabilir.
Sürdürülebilir Gıda Birliği’nin (Sustainable Food Trust) kurucularından Patrick Holden’ın Galler’de bir mandırası var ve mandırada 70’in üzerinde ineği var. 1973 yılından beri pastörize edilmemiş sütten peynir yapıyorlar. Organik ürünler üreten bir mandırayı 38 yıldır ayakta tutabilme başarısına rağmen Holden kaygılı. Tüketilen gıdaların yüzde 2’sinin organik olduğu İngiltere’de bile rüzgar tersinden esiyormuş. 10-15 yıl önce organik ürünleri yere göğe sığdıramayan medya, şimdilerde organik ürün pazarını fahiş fiyata ürün satmak isteyenlerin ticaret alanı ve tüketicilerini de “seçkin” bir topluluk olarak niteliyormuş. Genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO) ve bunları üreten çok uluslu şirketlerin ellerini ovuşturduğunu tahmin etmek zor değil.
Sadece İngiltere değil, dünyada da işler kirletenlerin lehine gelişiyor. 2009 yılında dünyadaki tarım yapılabilir alanın sadece yüzde 0,85’i organik ürünlere ayrılmıştı. Halbuki dünyadaki ekilebilir alanın yüzde 2’sinde GDO’lu ürünler üretiliyor. Anlayacağınız, kimyasal gübrelere, sanayi atıklarına bulaşmamış toprağın iki katı kadar toprak GDO'lu ürünlere mahkum edilmiş. Geri kalan topraklarda da çok sağlıklı ürünler yetiştirildiğini iddia etmek zor. İngiltere’de ekonomik krizle birlikte organik ürün tüketimi yüzde 30’lara varan oranda düşmüş. Fiyatları aşağı çekemedikçe organik ürünler geniş kitlelere ulaşamayacak gibi gözüküyor. Tüm bu sorunlara çözüm bulacak yeni bir formüle ihtiyaç var. Holden’ın dediği gibi sistemin tümden değişmesi gerekli. Sadece organik ürün yetiştirmek yetmiyor. Dağıtım kanallarında da sizin olmanız lazım. İngiltere’de süpermarketler organik ürünlere sahip çıkmamışlar. Bizde de farklı değil. Süpermarketler artık ürünün fiyatından, çiftçinin tarlasına hangi ürünü ekeceğine kadar her şeyi belirliyor. Olarla anlaşmayan çiftçinin pazara çıkma şansı yok. Küçük çiftçinin dev süpermarketlerle masaya oturma ihtimali de yok. Aracılar bu işi yapıyor ve az bir emekle üreticiden çok kazanıyorlar. Küçük çiftçilerin emeklerinin hakkını alma şansı hiç kalmadı. Ya tarlalarını büyük şirketlere satıp oralarda işçi olacaklar ya da başka bir iş yapacaklar. Holden gibi Prens Charles’la sürdürülebilir tarım üzerine sohbetler yapan bir çiftçi bile geleceğinden kaygılı. Sekiz çocuk babası ve eski bir ‘çiçek çocuk’ olan Holden, “Gıda hareketini sadece küçük, benim gibi birkaç hippi çiftçinin ilgi alanı olmaktan çıkarmak ve bütün tarımın değişmesini sağlamak gerekli” diyor.
 |
| İspanya'da "sol" adlı market. Fotoğraf: E. Aslan |
Süpermarket de ayakta kalmak için kâr edecek elbet ama üreticiyi sömürmeyecek, tüketiciyi kazıklamayacak. Kısa zamanda çok kar etmeyi değil, çok kişiye gelir sağlamayı hedefleyecek. Böyle bir model, kurucu ortak sayısı çok olacağı için düşük kâr marjına rağmen kısa zamanda ilk yatırım bedellerini geri ödeyebilir. Çeşitli derneklere, dar gelirlilere indirimli ürün satılabilir. Fotoğrafta gördüğünüz süpermarketler içerik olarak anlatmaya çalıştığım tanıma uymuyor olabilir ama İspanyolca’da “sol” güneş anlamına geldiği için benim bir değil, iki kez hoşuma gitti. Süperi bile var. Sizi daha da heyecanlandırmak ve harekete geçirmek için bu fotoğrafları kullanmak iyi olur diye düşündüm.
Böyle bir süpermarket zincirinin ekonomik ve sosyal getirilerini uzun uzadıya yazmama herhalde gerek yok. Üretim ve tüketimde söz sahibi olunan böyle bir modelin başka alanlarda da, örneğin enerji konusunda da gerçekleştirilebileceğine dikkat çekmek isterim. Lisans gerektirmeyen, 500 kilovat kurulu gücün altında mini bir rüzgar santrali (ya da 1 veya 2 türbin) kurarak işe başlanabilir. 1000 ortak, kişi başına düşen 4-5 bin TL’lik (hatta daha az) bir yatırımla ufak bir üretim üssü kurabilir. Avrupa'da özellikle Danimarka'da halkın sahip olduğu çok sayıda enerji santrali var. Almanya'da çiftçiler tarlalarına rüzgar türbinleri kurarak hem tarım yapıyor hem de elektrik satışından ek gelir elde ediyorlar. İleride elektrik tedarikçinizi seçme şansınız da olacak. O zaman bu küçük şirketleri seçerek hem temiz enerji kullanabilir hem de ortak olduğunuz şirketten elektrik satın alarak üreten ve tüketen olma şansına sahip olabilirsiniz. Kömürden, nükleerden veya HES’lerden elektrik üreten bir santrale beş kuruş ödemezsiniz. Türkiye’nin, enerji ve gıda gibi her alanda, halkın üretimden tüketime söz sahibi olduğu, büyük şirketlere mahkum olmadığı modellere ihtiyacı var. İnanın çok zor değil. Var mı 999 gönüllü?
Nükleer enerji tercihi Türkiye’ye pahalıya patlayacak
Nükleer santralin yapım maliyeti bir günde yüzde 25 arttı ama kimse oralı
olmadı. Peki, bu beş milyar dolar kimin cebinden çıkacak? Sormaya ne hacet,
tabi ki bizim cebimizden.
Özgür Gürbüz-BirGün gazetesi/15 Temmuz 2012
Rusya’nın Ankara Büyükelçisi Vladimir İvanovski,
Mersin’de yapılması planlanan nükleer santralin maliyetinin söylendiği gibi 20
değil 25 milyar doları bulabileceğini söyledi. Radyasyondan değil, hükümetin gazabından korkan gazetelerimizin
birçoğu haberin üzerine gidemedi. Nükleer santralin yapım maliyeti bir günde
yüzde 25 arttı ama nükleer enerjinin reklamını yapmaya gelince manşetten
ısmarlama haber yayımlayanlar oralı bile olmadı. Peki, bu beş milyar dolar
kimin cebinden çıkacak? Sormaya ne hacet, tabi ki bizim cebimizden.
Türkiye Cumhuriyeti’nin Rusya Federasyonu ile yaptığı
uluslararası anlaşma gereği, Türkiye nükleer santralden üretilecek elektriği
satın alma sözü verdi. Yatırımı Ruslar yapacak, santralin sahibi olacak,
paralarını da bize elektrik satarak çıkaracaklar. Mersin’in Akkuyu mahaline
kurulması düşünülen santralde her biri 1200 MW’lık (megavat) dört reaktör
olması planlanıyor. Türkiye, iki reaktörün üreteceği elektriğin yüzde 70’ini,
diğer iki reaktörün üreteceği elektriğin ise yüzde 30’unu 15 yıl boyunca Rus
şirketinden (Akkuyu NGS A.Ş.) satın alacak. Fiyatı da belli, kilovatsaat başına
12,35 dolar sent ödenecek. Türkiye’de birçok yenilenebilir enerji kaynağından
bu fiyatın altında elektrik üretmek mümkün. Kaynak var, fiyatı ucuz ve nükleer
atık, kaza gibi dertler yok. Tek sorunumuz, tüm bunlara rağmen nükleer
santralde ısrar eden bir hükümetin iş başında olması.
5 MİLYAR DOLARI HALK ÖDEYECEK
Bu beş milyar dolarlık farkı Ruslar Türkiye’den isteyebilir.
Türkiye’de, anlaşmada böyle bir şey yok deyip yatırıma ortak olmayı
reddedebilir. Ruslar, bu defa da alım garantisi için verilen fiyatın
yükseltilmesini isteyebilir. Üçüncü seçenek ise inşaata devam edip, bu artışı faturalara
yansıtmaları. Ruslar serbest piyasaya daha yüksek fiyattan elektrik satabilirler.
Başka türlü maliyeti çıkarmaları mümkün değil. Daha kabaca söylersek, nükleer
santral kurulursa elektrik ucuzlayacak diye ortalıkta dolaşanlar bir kez daha
havasını alacak. Türkiye beş milyar dolarlık fiyat artışını öyle ya da böyle
ödeyecek ve bu bizden tahsil edilecek.
Kötü haberi sona sakladım; bu daha bir başlangıç. Nükleer
enerjinin tüm dünyada giderek gözden düşmesinin nedenlerinden biri, belki de en
önemlisi yüksek maliyeti. En güncel örnek Litvanya. Merkez-sağ eğilimli
Başbakan Andrius Kubilius’un Rusya’ya bağımlılığı azaltma iddiasıyla yeşil ışık
yaktığı 1350 MW’lık reaktör için geçenlerde ABD-Japon ortaklığı Hitachi-General
Electric firmasıyla anlaşıldı. Anlaşıldı anlaşılmasına ama bu yılki seçimlerde
iktidara gelmesi beklenen sosyal demokratlar aynı fikirde değil. Nükleer
santral planını rafa kaldırabilir, nedeni de maliyeti. Litvanya Ekonomi
Bakanlığı 1350 MW’lık projenin 8 milyar 640 milyon dolara mal olacağını söylüyor.
Kilovat kurulu güç başına ilk yatırım maliyeti 6400 dolara geliyor. Böylesine
büyük bir ilk yatırım maliyeti nükleeri ekonomik olarak alternatif yapmaktan
çok uzak. Sekiz milyar dolarlık kredi bulacaksınız, inşaatın sürdüğü 5-10 yıl
boyunca faizlerini ödeyeceksiniz vs. Hâlbuki başka kaynaklarla yatırımın geri
dönüşü nükleerden çok hızlı.
RÜZGÂRA YATIRIM 3 KAT UCUZ
ABD Enerji Bakanlığı’na bağlı Enerji Bilgi İdaresi (EIA)
2010 yılında elektrik üreten farklı kaynakların ilk yatırım maliyetlerini
kıyaslayan bir araştırma yayımladı. EIA, karada kurulacak rüzgâr santralleri
için 1 kW kurulu güç bedelinin 2 bin 438, hidroelektrik için 3 bin 76, doğalgaz
santralleri için bin-2 bin (farklı tiplerine göre), güneş termal santralleri
için 4 bin 692 ve güneş fotovoltaikler için de 4 bin 755 dolar civarında
olduğunu söylüyor. Görüldüğü gibi nükleerin 6 bin doların üzerindeki ilk yatırım
maliyetine yaklaşan bile yok. Aynı güçte bir nükleer santralle rüzgâr santrali
eşit miktarda elektrik üretmez, kurduğunuz her 1 MW nükleer için 2-3 kat fazla rüzgâr
türbini kurmanız gerekebilir ancak ekonomi nükleer enerjinin o kadar aleyhine
ki, bu bile nükleere bir avantaj sağlamıyor. Sonuçta, işletme ve yakıt maliyeti
çok düşük olan rüzgâr enerjisi nükleeri alt ediyor. Kaza ve atık gibi sorunları
olmayan bir kaynaktan bahsettiğimizi de hatırlatayım. Çevre kaygınız yoksa
işiniz daha da kolay. Doğalgazın ilk yatırım maliyetinin nükleerden neredeyse 6
kat daha düşük. Doğalgaz fiyatlarında çok ciddi yükselişler olmadığı sürece
nükleerin bu mücadeleden de mağlup ayrılacağı ortada. Kısacası, ekonomi nükleer
santrallere, “siz ömrünüzü doldurdunuz” diyor.
İNŞAAT DA SORUNLU
Nükleer enerji bir müteahhitle anlaşıp apartman
yaptırmaya benzemez. Parayı verip, bir köşeye demir-çelik yığdığınızda o
apartmanın maliyetini aşağı yukarı bilirsiniz. Nükleerde siz müteahhitle parayı
verip el sıkışsanız bile, inşaat sırasında fiyatın artması ve müteahhidin
kapınızı daha fazla para için çalması sürpriz olmaz. Buyurun size iki güncel
örnek. Batı Avrupa’da yeni nükleer reaktör inşa eden iki ülke var; Finlandiya ve Fransa. Finlandiya’da inşaatına
2005’te başlanan reaktörün 2009’da devreye girmesi bekleniyordu. İnşaat hala
sürüyor, en erken 2014’te reaktör elektrik üretmeye başlayacak. Bu gecikme
sonucunda 3 milyar avroya mal olması beklenen reaktörün maliyeti 6 milyar avroyu
geçti. Fransa’da yapımı süren aynı tip reaktörün kaderi de aynı oldu. İnşaatına
Finlandiya’dan 2 yıl sonra başlanan reaktör de söylenildiği gibi 4 yılda
bitirilemedi. 2016 yılında biterse Fransızlar bayram edecek, maliyeti de yine
söylendiği gibi 3 milyar avroda kalmadı, şimdiden 6 milyarı gördü.
Hükümet olayın farkında ama iktidara geldikleri günden
beri nükleere övgüler yağdırdıkları için “U” dönüşü yapmakta zorlanıyorlar.
Yapmazlarsa da nükleer bataklığa iyiden iyiye gömülecekler. Politik
başarısızlık kaçınılmaz. İnşaat başlamadan planlar iptal edilirse en azından
millet bu yanlış tercihin bedelini ödemekten kurtulacak. Bakalım AKP sırtını
millete mi yoksa zengin etmeye çalıştığı Rus şirkete mi dönecek?
Organik Buluşma İstanbul'da
 |
| Patrick Holden |
Heinrich Böll
Stiftung Derneği ile Atlas Dergisi’nin birlikte düzenlediği ve “Organik Buluşma”
adı verilen konferans, bu yılki Yeşil Salon
toplantılarının ilki. İstanbul Teknik Üniversitesi, Gümüşsuyu Kampüsü, Orhan Öcalgiray Konferans Salonu'ndaki toplantıya katılım ücretsiz. İngilizce'den Türkçeye eş zamanlı çeviri yapılacak toplantı saat 19:30'da başlayacak.
Kayıt için: Banu Yayla – 0212 249 15 54 / banu.yayla@tr.boell.org
Kayıt için: Banu Yayla – 0212 249 15 54 / banu.yayla@tr.boell.org
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)