Nükleer atıklara yeşil ışık

KHK ile nükleer enerji düzenlemesi: Nükleer atıklara yeşil ışık

Yayınlanan KHK ile Rusya’nın ‘alacağız’ dediği nükleer atıkların Türkiye’ye geri gönderilmesine yol açıldı. Kurulacak olan Nükleer Düzenleme Kurumu’nun tarafsız olmayacağı da açık

Özgür Gürbüz-BirGün/10 Temmuz 2018

Alelacele çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnamelerden nükleer enerji de nasibini aldı. Türkiye’de bir Nükleer Düzenleme Kurumu kurulmasını ve ilgili bazı kanunlarda değişiklik yapılmasını sağlayan KHK ile Rusya’nın alacağız dediği nükleer atıkların Türkiye’ye geri gönderilmesine de yeşil ışık yakıldı.

Mersin Akkuyu’da nükleer santral kurmak isteyen Rus şirketi, sürecinden başından beri atıkları (aslında sadece yüksek seviyeli atıkları, orta ve düşük seviyeli atıklar Mersin’de kalacak) Rusya’ya götüreceğini söylüyordu. Kararname’nin 6. maddesinin ilk iki fıkrası ise Rus şirketin nükleer atıkları Rusya’ya götürdükten sonra geri getirmesine izin veriyor. 6. maddenin ilk fıkrası, “Türkiye Cumhuriyeti egemenlik alanı dışında yürütülen bir faaliyet sonucu ortaya çıkmış olan radyoaktif atıklar, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisine sokulamaz” diyerek, nükleer atıkların Türkiye’ye getirilmesine karşı çıkıyormuş gibi görünse de takip eden ikinci fıkra bir istisna koyuyor. Aynı maddenin ikinci fıkrası, “Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde üretilmiş ve kullanım süresi dolduğunda menşei ülkeye iade şartı ile ihraç edilmiş radyoaktif kaynaklara ve radyoaktif atıkların transit geçişine birinci fıkra hükmü uygulanmaz” diyor.

Bu fıkranın anlamı şu. İçinde plütonyum gibi nükleer silah yapımında kullanılabilecek kullanılmış yakıt çubukları santraldan çıkarıldıktan sonra Akkkuyu’da soğutma havuzlarında bekletilecek, daha sonraysa Rusya’ya (Sinop için Japonya veya Fransa) götürülüp, silah yapımında kullanılabilecek maddelerden arındırıldıktan sonra yeniden Türkiye’ye gönderilecek ve radyoaktivitesi azalana kadar binlerce yıl Türkiye’de kalacak. Nükleer santral riskinin yanına nükleer atık riski de eklenecek.

Kurum bağımsız olamayacak 

Nükleer Düzenleme Kurumu (NDK), nükleer enerji ve iyonlaştırıcı radyasyonla ilgili faaliyetlerin yürütülmesi sırasında çalışanların, halkın, çevrenin ve gelecek nesillerin iyonlaştırıcı radyasyonun zararlı etkilerinden korunması için gerekli ilke ve esaslarla, tarafların sorumluluklarını belirlemek için düzenlemeler yapacak. Yurt dışında da benzerleri görülen kurumun görünen en temel sorunu Türkiye gibi tek adam tarafından yönetilen, denetleme mekanizmalarından yoksun bir ülkede nasıl bağımsız olacağı.

KHK’nin 7. maddesin 1. fıkrasında, “…kendisine verilen görev ve yetkileri bağımsız olarak yerine getirir ve kullanır” dese de,  aynı fıkrada kurumun ilgili bakanlığının, Cumhurbaşkanınca belirleneceği söylemi bağımsızlığına gölge düşürüyor. Kurumun karar organı olan Nükleer Denetleme Kurulu’nun üyeleri de Cumhurbaşkanınca atanıyor. Bakanlığa bağlı, üyeleri iktidarca belirlenmiş bu kurumun bağımsız kararlar alıp, şirketlerin veya devletin değil halkın sağlığını öne çıkaracağını düşünmek fazla iyimser olmayı gerektiriyor. Benzer kurumlar yabancı ülkelerde de var ama bağımsızlık için başka ilkeler de eklenmiş. Örneğin, ABD’deki benzer kuruluşun beş komisyon üyesi ABD Başkanı tarafından atansa da, Senato tarafından onaylanmak zorunda. Finlandiya’nın benzer kuruluşu STUK ise ülkede yapımı süren santralde bulduğu hataların üstünü örtmeyerek, belki de santralın 10 gecikmesine ve 5,5 milyar avro zarar edilmesine neden oldu. Türkiye’deki NDK’nin bu yapısıyla iktidarın ve şirketlerin hoşuna gitmeyecek benzer bir cesareti gösterebileceğini hiç düşünmüyorum. Umarım yanılırım.

NDK’ye verilen görevler arasında maruz kalınabilecek radyasyon dozlarını belirlemek de var. Bu da oldukça tartışmalı bir konu çünkü büyük nükleer kazalarda, sınır değerlerin artırılarak ortada bir risk yokmuş gibi davranılmasına yol açabilir. Fukuşima’da da bunun örneğini görmüştük. O yüzden kurumun bağımsız olmaması ve devletçe kontrol ediliyor olması sınır değerleri güvenilmez kılacak.

320 kişilik kadro ayrılan NDK’ye verilen yetkilerden biri de, ihtiyaç duyacağı konularda danışmanlık ve teknik destek alacağı, yüzde 51 hissesine sahip NÜTED adlı bir şirket kurmak. Bu şirketin yüzde 49 ortağının kim olacağı da önemli çünkü NÜTED’den istenen işin halk sağlığını tehdit eden ve nükleer firmaları rahatsız edebilecek bir konu olması durumunda, ortaklık yapısında bulunacak şirketin yapılacak araştırma veya denetim çalışmasını etkileyebilme gücü olabilir.