Çernobil'i unutmamızı neden istiyorlar?

Özgür Gürbüz-Birgün/29 Nisan 2012

26 Nisan 2012 Taksim. Foto: O. Gurbuz

ABD'deki Üç Mil Adası santralindeki nükleer kazadan sonra bir daha böyle bir kaza olmayacağını söylemişlerdi; yıl 1979. Yedi yıl sonra sonuçları başka bir endüstriyel kazayla kıyaslanamayacak derecede büyük, dünya tarihinde görülmemiş bir başka nükleer santral kazası yaşandı. Bundan tam 26 yıl, üç gün önce; 26 Nisan 1986'da Çernobil nükleer santralindeki dört numaralı reaktör patladı. Nükleeri savunanlar ‘patlama’ kelimesini sevmiyorlar ama işin doğrusu bu. Reaktör kontrolden çıktı ve büyük bir patlama sonrasında doğaya çok ciddi miktarda radyasyon sızdı. Sayılarının 600 ile 800 bin arasında olduğu belirtilen tasfiyeciler (temizlik işçileri) günlerce yangını ve sızıntıyı kontrol altına almaya çalıştılar. Binlerce işçi hâlâ Çernobil'de çalışıyor. 400 bin kişi evlerini bir daha geri dönmemek üzere terk etti. Ölü sayısının neden olacağı kanser vakaları nedeniyle 1 milyonu bulacağını iddia eden araştırmalar bile var. Nükleer endüstri bu kazadan sonra da aynı masalı anlattı. Bunun bir daha tekrarlanmayacağını, insan hatasından kaynaklandığını söyleyip durdu. Hatta daha da ileri giderek, kazadan ölenlerin sadece 37 itfaiyeci olduğunu uzun süre iddia ettiler. Çernobil kazası ister istemez yeni santral siparişlerinin azalmasına, birçok ülkede nükleer enerji karşıtı politikaların kuvvetlenmesine neden oldu. Nükleer santral pazarlayıcıları bir süre ortadan kaybolmaya karar verdiler. Kazayı unutturmanın bir yolu nükleer enerji özendirmelerine ve lobi faaliyetlerine ara vermekti.

DOĞALGAZ VE RÜZGAR NÜKLEERİ ZORLUYOR

2011 yılında ise Japonya'daki büyük depremden sonra Fukuşima Nükleer Santrali’ndeki dört reaktörde aynı anda kaza oldu. Kullanılmış yakıtların geçici bir süre bekletildiği atık havuzunda da soğutma suyunun azalması nedeniyle ciddi sorunlar yaşandı. Nükleer endüstrinin bu kazadan sonra artık uyduracak bahanesi kalmadı ancak Çernobil sonrası yaptıklarını yapıp bir başka kış uykusuna yatma şansları da yok. Hiçbir şey olmamış gibi yola devam etmek zorundalar fakat kimse sandıkları kadar aptal değil. Nükleer endüstrinin ya da lobinin bu acelesi ve çaresizliğinin nedeni var. Enerji pazarında artık eskisinden çok daha fazla oyuncu yer alıyor. Nükleerin en büyük rakibi yenilenebilir enerji kaynakları ucuz ve sorunsuz elektrik üretebiliyor. Bunu yaparken halkın tepkisiyle karşılaşmıyor, istihdam yaratıyor ve gelişme yönündeki ülkeler için teknoloji transferine daha fazla fırsat sağlıyor. Yenilenebilir enerjilerin yerli kaynak olmaları ve petrol fiyatlarından etkilenmemeleri de bir başka avantaj. Doğalgaz da nükleere karşı avantajlı. Yenilenebilir enerji kaynakları gibi çevreci bir üretim yöntemi değil ancak nükleeri birçok alanda alt edebilecek özelliklere sahip. Güvenlik ve nükleer atık gibi sorunları yok. Yapımı hızlı ve sorunsuz, fiyat ve sürekli elektrik üretebilme konularında da nükleerle çok rahat rekabet edebiliyorlar. Birçok ülkede fosil ve nükleer yakıtlardan temiz enerjilere geçişte doğalgazın köprü görevini üstlenmesi planlanıyor. Doğalgazın önünde iki ciddi engel var; dışa bağımlılık ve varsa, ülkelerin ciddi iklim politikaları. Türkiye’de bu iki konuda da edilen laf çok ama icraat yok. O yüzden doğalgaz santrallerinin sayısı giderek artıyor ve artmaya da devam edecek. Bakanlık doğalgazdan yakınıyormuş gibi gözüküyor ama bir yandan da yeni santrallere lisans dağıtıyor. Şu anda Türkiye’de 14 bin megavatın üstünde lisans almış doğalgaz santrali var. Yeni başvurularla bu rakam 19 bine yaklaşıyor. Mevcut kurulun gücün üçte birinden biraz fazla! Rüzgarda bu rakam 8 bin 500, güneşte ise 'sıfır'.

NÜKLEER ENDÜSTRİ NEDEN TÜRKİYE'DE ISRARCI?

26 Nisan 2012 Taksim. Foto: O. Gurbuz

Enerji talebinin hızla arttığı dünyamızda, nükleer santrallere ayrılacak milyarlarca doların diğer enerji kaynaklarına özellikle de yenilenebilir kaynaklara (rüzgar, güneş ve hidrojen gibi) gitmesi nükleer endüstriyi bir daha geri dönemeyeceği bir bataklığa gönderebilir. Bütün kavga da bu zaten. Nükleer enerjinin Çernobil sonrası gözden düşmesi genç mühendisleri başka konularda çalışmaya itti. Şu anda ABD’deki nükleer santrallerde çalışanların üçte biri dört yıl sonra emekliliğe hak kazanacak. Almanya’da yıllardır nükleer enerji alanında çalışan Siemens firması bu bölümünü kapattı. Türkiye’de olduğu gibi birçok ülkede nükleer mühendislik bölümlerinin sayısı azaldı. Sadece bu da değil. 2011 yılında Avrupa’da yeni kurulan santrallerin yüzde 47’si güneş fotovoltaik, yüzde 22’si doğalgaz ve yüzde 21’i de rüzgardı. Nükleerin payı ise yüzde 1’de kaldı. Nükleer enerji ayakta kalabilmek istiyorsa yeni santraller inşa etmek ve yeni çalışanlar yetiştirmek zorunda. O nedenle Çernobil sonrasında olduğu gibi 10-15 yılı boş geçirme şansları yok. Fukuşima’yı unutturmak, Batı’daki nükleer karşıtlığın Doğu’ya yayılmasını önlemek zorundalar. Türkiye'de hükümetin nükleer enerji konusundaki ısrarcı tavrını, endüstrinin hırsından ayrı düşünmek işte bu yüzden mümkün değil. Türkiye pazarı sadece buradaki siparişler açısından değil, Türkiye’yi yakından izleyen diğer gelişme yönündeki ülkelere yön gösterme açısından da önemli. İran’da Almanya’nın yarım bıraktığı reaktörü tamamlayan Ruslar, bunun Ortadoğu’da bir nükleer yarışa neden olacağını eminim hesaplamışlardı. Nükleer santral sahibi olmanın, kısmen yanlış bir algı da olsa, nükleer silah ve güce sahip olma anlamına geldiğini düşünenler Ortadoğu’da çok. Ürdün, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ve Mısır gibi ülkelerin son yıllarda nükleer santral kurmayı dillendirmesi bu planın işlediğini gösteriyor.

Nükleer endüstri ateşle oynama pahasına kendisine yeni bir pazar açmak için ilk adımı attı. Şimdi, Türkiye pazarına girerek ikinci adımı atmak istiyor. Temiz enerji cenneti bu ülkeyi de ele geçirirlerse yeni pazarların önü açılacak, yenilenebilir enerji kaynaklarının gelişimine sekte vurulacak. Enerji verimliliği gibi bir kavram hiç gündeme gelmeyecek. Böylece kendi kalemize gol atmış olacağız. Halk elektrik zamlarından yakınacak ama kendi elektriğini üretemediği için dev nükleer firmalarla göbek bağını bir türlü kesemeyecek. Şirketlerin oyuncağı olacak. Tüm bunlar hükümetin umurunda değil. Kamuoyu araştırmaları halkın büyük bir bölümünün nükleere karşı olduğunu gösteriyor ama hükümet artık kendisine oy verenleri bile dinlemiyor. Hal böyle olunca tek seçenek deneyerek öğrenmek. Daha önceki santral kurma girişimleri gibi bu nükleer macera da AKP hükümetine ciddi bir ders vereceğe benziyor. Olan halkın sağlığına ve parasına olmasa dert değil ama... Uyarması bizden!

***

Gerzeliler ilçelerine yapılması istenen termik santralin 30 Nisan sabahı gerçekleşecek ÇED toplantısına katılmak için günlerdir yollarda. Sinop'tan Ankara'daki İller Bankası'na kadar yürüyecekler. Ankaralı doğa dostlarına duyurulur.