Stratejik maden bahanesi

Zeytinlik, mera ve ormanları tehdit eden torba yasa teklifi ilgili komisyondan geçti. Meclis Genel Kurulu’nda görüşülecek teklif, muğlak gerekçelerle Limak ve Bereket Enerji’ye Muğla’daki zeytin sahalarında kömür çıkartma izni veriyor. 

Özgür Gürbüz-BirGün / 22 Haziran 2025

Türkiye’deki doğal alanları talan etmeyi kolaylaştıracak torba yasa teklifi TBMM Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu’nda kabul edildi. Teklifin önümüzdeki günlerde Meclis Genel Kurul’una gelmesi bekleniyor. İtirazlar sonuç vermezse AKP, MHP ve Hüdapar koalisyonuna biat eden milletvekillerinin oylarıyla teklif yasalaşacak. Zeytinlikler, ormanlar ve meralar enerji ile maden projelerine ciddi bir kontrol olmadan açılacak.

HANGİSİ STRATEJİK
Tartışmalar sırasında maden lobisi, talan teklifini kamuoyuna kabul ettirebilmek için stratejik maden diye neye işaret ettiği belli olmayan bir kavram ortaya attı. Teklifte, sıkça tekrar edilmesine rağmen ‘stratejik ve kritik madenler’in hangileri olduğu yazılmamış. Kömür mü, uranyum mu, altın mı stratejik belli değil. Maden Yasası’na eklenmek istenen madde 8’de “ulusal güvenlik ve ekonomik refah için yüksek öneme sahip olan ve iç veya dış etkenler nedeniyle arzı kısıtlanabilecek madenler, stratejik maden olarak kabul edilir” denmiş. Bu tanıma dahil edilmeyecek maden var mı sizce? Her gün kahvaltıda yediğimiz zeytin bulaşık deterjanı yaptığımız bordan daha mı az stratejik? Et fiyatlarının uçup gittiği ve dışa bağımlı hale geldiğimiz hayvancılığın kalbi meralar stratejik ve kritik değil mi? Arzı kısıtlanmadı mı?

Asıl dertleri kalitesiz linyit kömürü, çok kâr getiren altın madenleri ve aslında çıkarıp satabildikleri her şeyi bu kılıfa sokup, mahkeme ve ÇED’le uğraşmadan satabilmek. Yangından mal kaçırırcasına. Yasa teklifinde kömür maden sahalarının genişletmek için ezip geçmeleri gereken zeytinlikleri koordinat vererek işaretlemeleri de bu yüzden. Koordinatları verilen yerler hükümete yakın Limak ve Bereket enerjiye ait termik santralların maden sahalarını gösteriyor. Bir önceki yazımda bahsettiğim adrese teslim yasadan kastım buydu. Geçici maddeyle karşımıza gelen bu tehlike sanıldığından da büyük bir belaya yol açabilir. Zeytincilik Yasası'nı delme hamlesi emsal kabul edilebilir. Zeytinliklerin yerine maden, otel, konut, enerji santralı dikmek isteyenler, bir başka torba yasaya benzer bir madde ekletebilir.

STRATEJİK DETERJAN
Uğruna binlerce yıllık doğal varlıkların yok edildiği, ‘stratejik’ denilen bu madenlere ne yapıldığını biliyor musunuz? İhraç ediliyorlar. 2024’te ihraç edilen madenlerden elde edilen para 5,7 milyar dolar (IMMIB). Türkiye’nin bu madenlere ihtiyacı varsa, onlarsız olmuyorsa bir gramının satılmaması gerekmez mi? Hadi, yasaklayın maden ihracatını, sadece Türkiye’nin ihtiyacı için madencilik yapılmasına izin verin. Bakalım ormanları, meraları, zeytinlikleri yok eden yasalar için lobi yapan kalıyor mu? Meclis çatısı altında avukatlara, çevrecilere iterek saldırıda bulunuyor mu? Elbette içinde bulunduğumuz dünyada dış ticaret kaçınılmaz ama ne verip ne aldığımızı iyi hesaplamalıyız. Stratejik bir maden olan bor madenini hatırlıyor musunuz? Şimdi borla dünyanın en stratejik çamaşır deterjanını yapıyoruz. Bizi zengin edecekti, şimdi temizlik malzemesi yapmak için kullanıyoruz.

Kalorifik değeri yerlerde sürünen yerli linyitin stratejik olması için elektrik üretiminde yerine koyacak bir başka seçeneğinizin olmaması gerekir. Türkiye’nin enerjiyi verimli kullanması durumunda 2030’a kadar enerji tüketimini yüzde 15 azaltacağı, II. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı’nda yazıyor. Bu oranın elektrik için de geçerli olduğunu varsayan basit bir hesap yapalım. 2024 yılında Türkiye 343 milyar kilovatsaat (kWs) elektrik üretti. Tüketimi yüzde 16 azaltsa 54 milyar kWs eder. Türkiye’nin 2024 yılında linyit santrallarından ürettiği elektrik 40 milyar kWs. Verimlilik yetmezse güneşinden biyokütlesine doğaya daha az zarar vererek elektrik üreten onlarca alternatif var. İnsanlar mecbur kalsa elektriksiz de yaşar ama gıdasız, susuz yaşayamaz. Hangisi stratejik siz söyleyin.

İsrail-İran savaşındaki nükleer gelişmeler

İsrail'in İran'ın nükleer tesislerini vurmasıyla gündeme gelen gelişmeleri CGTN Türk için değerlendirdim.

 

Laf olsun torba dolsun

Özgür Gürbüz-BirGün / 18 Haziran 2025

Türkiye’nin doğası Meclis’e gelen 95 sayılı torba yasa teklifi ile büyük bir tehlike altında. Teklif yasalaşırsa, turizm ve tarım bölgeleri ile korunması gereken doğal alanlar maden ve enerji projelerinin talanına uğrayacak. Torba yasaya konan özel bir madde, Muğla’daki kömür santralları için zeytinliklerin kamulaştırılarak madenciliğe açılmasını da sağlayacak. Adrese teslim yasa maddesi. Adrese teslim ama bu değişiklik 3753 sayılı Zeytincilik Kanunu’nu delmek için bir emsal teşkil edebilir. O yüzden de konu sadece Muğla’yı, çevrecileri değil tarım ve turizmle uğraşanları, özellikle de zeytinyağı üreticilerini yakından ilgilendiriyor. Tarım ve doğal alanları korumada adeta bir kalkan olan zeytinliklerin birkaç şirketin çıkarı için madenlere kurban edilmesinin önü açılıyor. Teklifin geri çekilmesi için itiraz etmeyen herkes çok pişman olacak; o kesin.

KURDA KUZU TESLİM EDİLİYOR
Teklifte, zaten formaliteye dönen ÇED (Çevre Etki Değerlendirmesi) süreçlerinin kısaltılması, maden içeren ormanların MAPEG’e (Maden Petrol İşleri Genel Müdürlüğü) devredilmesi ve işletme boyunca yetkinin bu kurumda olması, maden projeleri için acele kamulaştırma hakkı tanınması gibi çok sakıncalı maddeler var. Amacı maden sahası açmak olan kuruluşa ormanlar emanet edilir mi?

ÇED YERİNE İZLEME
Teklifin gerekçe kısmında yer alan açıklama da trajikomik. ‘ÇED gerekli değildir’ kararı verilen projelerin izleme kontrol çalışmalarıyla denetlendiği iddiasına kargalar bile güler. İzleme ve kontrol yapılsa İliç’teki altın madeninde dokuz kişi hayatını kaybeder miydi? ÇED kararı alınmadan ihale, teşvik ve kullanım ruhsatı için başvurulmasının da önü açılıyor. Enerji Bakanlığı’na imar planlarını onaylama, yapı ruhsatı ve çalışma izni verme yetkisi de bu yasa teklifi ile tanınıyor.

STRATEJİK MADENLER İÇİN KURUL
Stratejik ve kritik maden adı verilen yeni bir tanım da metne girmiş. Stratejik madenlerle altın, gümüş ve demir gibi 4. grup madenlerin akıbeti Cumhurbaşkanı Yardımcısı’nın başkanlığında toplanacak bir kurula bırakılıyor. Kurul’un, alınması gereken izinlere ilişkin idareler arasındaki ihtilafları yargı organlarına başvurmadan çözeceği öne sürülmüş. Stratejik ve kritik madenlerle ilgili madde 4’teki düzenleme ise soru işaretleri barındırıyor. “Bir önceki yıldaki üretim miktarının yüzde 10’unu geçmemek kaydıyla stratejik veya kritik madenlerin belirli bir oran veya miktarda ruhsat sahiplerince stoklanmasına cumhurbaşkanınca karar verilebilir” deniyor. Madem bu madenler stratejik, kanun teklifinin, “Stratejik madenler kamu şirketlerince Türkiye’nin ihtiyacı kadar üretilsin, ihraç edilmesin” demesini beklerdim.

GEREKÇE EVLERE ŞENLİK
Torba yasadaki değişikliklerin gerekçeleri arasında yüzde 45 olan yenilenebilir enerjinin elektrik üretimindeki payını 2035’te yüzde 65’e çıkarmak da var. İtirazım yok, yöntemi de söyleyeyim. Enerjiyi daha verimli/tasarruflu kullanarak elektrik tüketimini azaltabiliriz ve bu da yenilenebilir enerjinin oranını artırır ama bahsettiğim bu matematik, rant içermediği için hükümetin hoşuna gitmeyecektir. Yenilenebilir enerjiyle ilgili izin süreçlerini kısaltacak birkaç düzeltme de var teklifte ama gerçek şu ki kanun aslında kömür ve diğer madenlerin önünü açmak için yazılmış.

İSPANYA’DAKİ KESİNTİ BAHANE GÖSTERİLMİŞ
İspatı da şu. İspanya’daki elektrik kesintisinin nedeni yenilenebilir enerjinin bir anda devre dışı kalması diye belirtilip kömürlü termik santrallar gibi baz yük santrallar çözüm olarak öne sürülmüş. İspanya bile kesintinin nedeninin yenilenebilir enerji olduğunu söylemedi ama bizimkiler öğrenmiş! Türkiye’nin de parçası olduğu ENTSO-E (Avrupa Elektrik İletim Sistemi İşleticileri Ağı) kesintiyle ilgili araştırmasını sürdürüyor. Uzmanlar son toplantısını 15 Temmuz’da yapacak, herhalde ondan sonra sorunun ne olduğunu bileceğiz. Kurumun şu ana kadar yaptığı açıklamada iki soruya yanıt aranıyor. 2 bin 200 MW’lık güç kaybının nedeni (hangi kaynak olduğu belirtilmemiş) ve bu güç kaybında devreye girmesi gereken ‘sistem savunma planlarının’ neden çalışmadığı. Avrupa Yatırım Bankası’nın iki gün önce Fransa ve İspanya arasında yeni bir iletim hattı için 1,8 milyar dolarlık yatırıma hazırlandığını da belirtelim. Sorunun çözümü güneş ve rüzgârdan vazgeçmek olsa herhalde iletim hattıyla uğraşmaz, termik santral yaparlardı. Kanun teklifine imza atan vekillerin kulağına küpe olsun bu gelişme de.  

AVRUPA’DAKİ SÜREÇ FARKLI
Bir başka gerekçe ya da bahane de Avrupa’da yenilenebilir enerji izin süreçlerini hızlandırmak için üye ülkelere yapılan tavsiyeler. Avrupa Birliği bunu iklim hedeflerine ulaşmak için yapıyor. Bizim torba kanun ise kömürden, termik santraldan ve madenlerden bahsediyor. Kaldı ki Avrupa’da çevre örgütleri bu düzenlemelerle ilgili başta halkın tüm sürece sürekli katılımı olmak üzere birçok öneride bulundu. Kuş göç yollarından, koruma alanlarından kaçınılması, stratejik çevresel değerlendirmelerin yapılmış olması gibi şartlar öne sürdü. Meclis’teki teklif ise süre kısaltmayı bürokrasiyi azaltarak değil, ÇED sürecini adeta ortadan kaldırarak, halkın katılımından bahsetmeyerek, izin sürecinde doğa koruma için gerekli adımları sürecin dışına atarak veya izin sürecini formaliteye dönüştürerek yapmaya çalışıyor. Kaldı ki Avrupa ile Türkiye aynı kefeye konamaz. Tüm Avrupa kıtasında bulunan bitki türlerinin yüzde 75’i Türkiye’de görüldüğü gibi, Türkiye’deki 12 bine yaklaşan bitki türlerinin üçte biri endemik, yani bu topraklara özgüdür.

Özetle söylersek, laf olsun torba dolsun şiarıyla hazırlanmış, şirketlerin memleketi talan ederek kâr etmesini amaçlayan bir başka teklifle karşı karşıyayız.

Kimseyi arkada bırakamayız

Özgür Gürbüz-BirGün / 12 Haziran 2025

Foto: wilsan u on Unsplash

İklim krizinden hepimiz etkileniyoruz ama bazılarımız daha fazla etkileniyor. Çocuklar, dar gelirliler, engelliler, açık havada çalışmak zorunda olanlar... Avrupa Çevre Ajansı’nın iklim krizinden dezavantajlı grupların nasıl daha fazla etkilendiğini açıklayan son raporunda[1] belirlediği başlıklar bunlar. İklim krizini durdurmak ve bu süreçte bahsi geçen dezavantajlı gruplara destek olmak zorundayız. Kimseyi arkada bırakamayız.

Türkiye’de nüfusun dörtte birini çocuklar oluşturuyor. Çocukların da yüzde 90’ı kentlerde yaşıyor. Dışarda oynaması, zaman geçirmesi beklenen çocuklar yeşil alanların azlığıyla ünlü kentlerimizde artan sıcaklıklara sunduğumuz kurbanlar gibi adeta. 2020 yılında doğan bir çocuğun dede ve ninelerine kıyasla 2 ila 7 kat daha fazla sıcak hava dalgasına maruz kalacağı araştırmalarda belirtiliyor. Biz ise onlara içinde ağaç görülse müze ilan edilecek kentler bırakıyoruz. Belediyelerin bazıları bu gidişatı tersine çevirmeye çalışıyor ama merkezi hükümet yeşil alanları betona boğmaya kararlı. İklim değişikliğinden sorumlu bakanlığın İstanbul Fikirtepe’de kurduğu yeni beton kent, Kanal İstanbul projesi, Sazlıdere Su Havzası’nın tahribatı en güncel örnekler.

Hepimiz yalıtımsız, plansız yapılaşmanın ürünü kentler ve onların içindeki dairelere hapsedildik. Güneşin nereden batıp doğduğunu bile hesaba katmayan bu apartmanları kışın ısıtmak, yazın soğutmak bir dert. Hele de dar gelirli bir aile iseniz, enerji faturalarıyla baş etmek mümkün değil. Sıcak hava dalgaları binaları klimaya mahkum ediyor, aşırı yağışlar da altyapı sorunlarıyla birleşince evleri, sokakları su altında bırakıyor. Klima faturasını ödemek ya da daha korunaklı bir evde oturmaksa ciddi bir maddi güç gerektiriyor. 

Enerji yoksulluğu önümüzdeki günlerde en çok konuşacağımız sorunumuz olmaya aday. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın raporlarında bile aşırı yoksulluk sınırı altında yaşayanların sayısının 3,6 milyon haneye ulaştığın belirtiliyor. Asgari ücrete yakın geliri olanların oranı yüzde 83. Çoğumuz artık yoksuluz ve iklim krizine karşı geçici de olsa tedbir alacak maddi imkanlardan yoksunuz. Evlerimizi sigortalama veya oluşan hasarı karşılama şansımız da yok.

Türkiye’de 1 milyona yakın mevsimlik tarım işçisi var. Özellikle yaz aylarında, şiddeti ve sıklığı iklim krizi nedeniyle giderek artan sıcak hava dalgalarına rağmen çalışmak zorundalar. 1 milyon mevsimlik tarım işçisinin 300-400 bininin çocuk olduğu da belirtiliyor. İklim krizinden korunmak için elinde hiçbir imkanı olmayan bir başka dezavantajlı gruptan bahsediyoruz. Bu grubun arasında etnik azınlıklara mensup yurttaşlar ve göçmenler de var. Onlar için sorunları çözmek daha da zor.

Dünya Sağlık Örgütü sadece Avrupa’da her yıl sıcak hava dalgası kaynaklı 175 bin kişinin öldüğünü belirtiyor. Türkiye’de ise ölüm nedenlerine dair detaylı veriler olmadığı için kesin bir rakam verilemiyor.

Sadece dezavantajlı gruplar üzerinden verdiğimiz bu örnekler milyonlara karşılık geliyor. Türkiye’yi yönetenler ise iklim krizi sorununu sadece fon bulmak için bir araç gibi görüyor. Ne sorunun çözümü ne de mağdurları korumak adına ciddi bir adım atılmıyor. Hükümet yurttaşlarını unutmuş olabilir ama bizim kimseyi arkada bırakma lüksümüz yok. Adil ve herkesi kapsayan bir çözüm için mahallelerde, kentlerde konuyu gündeme getirmeli, yerel yönetimlerden siyasi partilere herkese ulaşarak çözüm için onları harekete geçirmeye zorlamalıyız. Geçmek istemeyenden de bir an önce vazgeçmesini bilmeliyiz.

---

[1] Social fairness in preparing for climate change: how resilience can benefit communities across Europe