İklim finansmanı bir başka bahara kaldı

Özgür Gürbüz-BirGün / 26 Kasım 2024

Foto: O. Gurbuz

Azerbaycan’ın başkenti Bakü’deki Birleşmiş Milletler İklim Konferansı (COP 29), ‘güzel haber’ bekleyenleri hayal kırıklığına uğrattı. Pazar gününe kadar uzayan ve iklim krizini durdurmak için gereken finansmana odaklanan bu yılki müzakereler, gereksinimi karşılamayan bir finansman paketiyle noktalandı.

Toplantının odak noktası, iklim krizinin bir numaralı sorumlusu zengin ülkelerin, yol açtıkları hasarı karşılamak ve gelişen ülkelerin iklim krizini durdurmak, etkileriyle mücadele etmek için gereksinim duydukları teknik ve mali yardımı yapma sözünü verip vermeyecekleriydi.

Yapılan hesapların ışığında gelişen ülkeler masaya, 2035 yılına kadar yılda en az 1,3 trilyon dolarlık bir mali destek talebiyle oturdu. Bu finansmanın büyük bölümünün de kredilerden çok hibe şeklinde verilmesini istiyorlardı. Gelişmiş ya da zengin ülkeler ise iki haftayı aşan müzakerelerden sonra yılda 300 milyar dolar vermeyi taahhüt eden bir sözle masadan kalktılar. Hibe vurgusu da yoktu. 1,3 trilyon dolara ise Yeni Toplu Sayısallaştırılmış Hedef metninde sadece işaret ettiler. Gerekenin dört katından az bir miktarla, bir anlamda küresel güneye “başınızın çaresine bakın” dediler.

Deniz seviyesindeki yükselmeyle her geçen gün yaşadıkları toprakları kaybetme tehlikesi artan ada devletleri toplantıdan kızgın ve üzgün ayrıldı. Seller ve fırtınalarla yurttaşlarını yitiren az gelişmiş ülkeler, iklim krizini durdurma umudunu bir başka toplantıya erteleyerek evlerine döndü. Kömür, petrol ve gaz gibi fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerjiye, enerji verimliliğine yatırım yapmak isteyen gelişen ülkeler, gereken parayı bulamadan ülkelerinin yolunu tuttu.

2024 gezegenin gördüğü en sıcak yıl ilan edilirken, seller, orman yangınları, sıcak hava dalgaları ve fırtınalar ülkeleri kasıp kavururken dünya liderleri bir kez daha insanlığa sırtını döndü ve kendilerini kukla gibi oynatan dev şirketlerin, fosil ve nükleer enerji lobilerinin emirlerini yerine getirdi.

Gelişen ülkeler para dilenmiyordu, atmosfere tarih boyunca kim daha çok seragazı bıraktıysa onlar bedelini ödesin istiyordu. İklim mücadelesi artık gözle görülür bir adalet, gezegenin eşitlik mücadelesinin bir parçası oluyor. Küresel güneyin kuzeye isyanı.

1,3 trilyon dolar da çokmuş demeyin. Para var. IMF bile 2022 yılında fosil yakıtlara verilen sübvansiyonların 7 trilyon doları aştığını söylemişti. Kömürü, petrolü sübvansiyonlarla destekleyenler, bunu enerji tasarrufu ya da yenilenebilir enerji için yapmıyor. Bütün mesele bu. Geçen yıl silahlanmaya harcanan para 2,4 trilyon dolar. Öldürmeye para harcamakta sorun görmeyenler, yaşamı kurtarmaya gelince yok diyor. Bütün mesele bu…

300 milyar doların yetersizliği ortada. Brezilya İklim Gözlemevi, Rio Grande do Sul eyaletinde bu yıl meydana gelen tarihi sel felaketinin maliyetinin 17 milyar doları bulabileceğini söylüyor. 300 milyar dolarla hangi selin, hangi kasırganın hasarını durduracaksınız? Hangi Afrika ülkesinde deniz seviyesinin yükselmesine karşı setler yapacaksınız? Asya ülkelerini kömürden güneşe geçirecek, enerji tasarrufu yaptıracak altyapıyı nasıl kuracaksınız?

Mesele sadece para da değil. Zengin ülkeler, 1994’te hayata geçen Çerçeve Sözleşmesi kapsamında tanımlanan sorumlu ülkelerin kapsamını da genişletmek, Çin, Güney Afrika gibi gelişen ülkelerin de finansmana katkıda bulunmasını istiyorlar. Bakü’de ilk adımı da attılar. Buna, gecikmelerinin bedelini de gelişen ülkelere ödetme çabası desek yeridir. Hesaplar değişiyor, sadece Çin değil Türkiye de güncel ve kişi başına düşen emisyonlarla başka bir klasmana doğru ilerliyor ancak önce ilk yemeğin hesabının kapatılması sonra ikincinin konuşulması daha doğru olur. 

Bakü’de seragazı emisyonlarının azaltımı için kesin çizgiler çizen bir karar çıkmadı. Fosil yakıtları kullanmayı bırakmak için küresel bir hedef hâlâ ortada yok. Başını Avrupa Birliği’nin çektiği yeni kömür santralı yapmayacağım taahhüdüne Birleşik Krallık, Yeni Zelanda ve Kolombiya gibi birkaç ülke daha katıldı ama bu konuda da daha geniş bir koalisyona henüz ulaşılamadı. Türkiye’nin 2026 yılındaki konferansa ev sahipliği yapma isteği de Haziran ayında karara bağlanacak gibi gözüküyor. Rakip Avustralya.

Şimdi gözler bir yıl sonra Brezilya’da yapılacak toplantıya çevrildi. Amazon bölgesindeki Belem kentinde hem ev sahibi ülkenin hem de sivil toplumun baskısı daha güçlü olacak. Bakalım iklim krizini körükleyen dev şirketler, oradan da arkalarına saklandıkları hükümetlerin marifetleriyle kurtulabilecek mi?

Merzifon seragazı emisyonlarını her yıl yüzde 4 azaltacak

Seragazı emisyonlarını her yıl yüzde 4 oranında azaltma hedefi koyan Merzifon Belediyesi, çalışmalarını hazırladığı iklim planlarının ışığında hayata geçiriyor.

Özgür Gürbüz-BirGün / 24 Kasım 2024

Atık su arıtma tesisi - Merzifon

Temmuz ayında Merzifon’daydım. Cumhuriyet Meydanı’nda belediyenin eskimiş, asbestli su borularını sergileyerek şebekenin durumunu göstermesine hem şaşırmış hem de üzülmüştüm. Dijital ilan panolarında da su tasarrufu çağrıları vardı. Azerbaycan’daki Birleşmiş Milletler İklim Konferansı’nda (COP 29) sohbet etme şansı bulduğum Merzifon Belediye Başkanı Alp Kargı’ya önce su sorununu sordum. Kargı, yaşanan kuraklıklarla beraber su sıkıntısının gözle görülür hale geldiğini, çözüm için kentteki eskimiş su şebekesini tamamıyla değiştireceklerini anlattı. Merzifon Belediyesi’nin atık sorunu ve güneş enerjisinden elektrik üretme gibi iklim krizine yanıt verebilecek planları da var. İlginç olan ise bu çalışmalara, birçok yerel yönetimde formalite gibi görülen strateji ve iklim eylem planlarının yol göstermesi.

SU ŞEBEKESİNE 15 MİLYON AVRO
Bir yıl ve beş yıl önce hiç görmedikleri şiddette kuraklıklara tanıklık ettiklerini belirten Alp Kargı, “İçme suyumuzun neredeyse tamamını yer altından karşılıyoruz. 2014 yılında göreve geldiğimizde 10 kuyumuz vardı. Ortalama 45 metreden su alıyorduk. Şimdi 22 kuyumuz var ve su çekme derinliği ortalama 95 metreye çıktı. Kullandığımız elektrik miktarı da artıyor” diyor.  Göreve geldiklerinde su şebekesindeki kaybın yüzde 50’lerde olduğunu belirten Kargı, “Biz bunu yüzde 40’lara düşürdük. Bununla övünmüyorum ama bu oran dünyanın kabul ettiği yüzde 8’lere, 10’lara düşmek zorunda” açıklamasını yapıyor. 2016 Temmuz ayında bitirilmesi planlanan bu çalışmanın 15 milyon avroluk maliyeti Dünya Bankası’ndan alınan krediyle karşılanacak. Hazırlanan raporların finansman konusunda yardımcı olduğunu da belirten Kargı, asıl amacın bu olmaması gerektiğinin de altını çiziyor.

VAHŞİ DEPOLAMAYA SON
Merzifon Belediyesi, Avrupa standartlarında olduğunu belirttiği üç ayrı rapor hazırlamış. Karbon Ayakizi Raporu, biyoçeşitliliği de içine alan sürdürülebilirlik raporu ve beş yıllık strateji planı. Karbon ayak izi raporu, kentte kişi başına düşen seragazı emisyonlarının Türkiye ortalamasının iki katı olduğunu gösterince sorunun nereden geldiğine bakmışlar. Emisyonların yarıya yakını vahşi çöp depolama kaynaklıymış. Alp Kargı Türkiye ortalamasının üzerinde çıkan bu rakamdan korkmamak lazım diyor ve ekliyor: “Özeleştiri yapmak ve samimi olmak zorundayız. O zamana kadar vahşi depolama yapıyorduk. O günden sonra tek bir sigara poşetini bile toprağa gömmedik. Toplamış olduğumuz atıkları artık Amasya'daki tesise götürüyoruz. Önce birkaç kamyonla yapıyorduk şimdi büyük bir tır alarak sefer sayısını ve yakıt tüketimini de düşürdük. O kadar iddialıyız ki her yıl seragazı emisyonlarımızı yüzde 4 oranında azaltmayı taahhüt ettik.”

ATIK SU TARLALARI SULAYACAK
Merzifon Belediyesi, ilçenin kuzeyindeki Önce Vatan Piknik Alanı’nın yakınında iki megavatlık güneş
enerjisi santralı kurmak için de gerekli izinleri almış. İleride santralın sahasını dört veya beş megavata çıkarmayı da düşünüyorlar. Göreve geldiklerinde ilçede atık su arıtma tesisi olmadığını belirten, kirli sularla tarımsal sulama bile yapılıyordu diyen Alp Kargı, Avrupa standartlarında arıtma tesisi kurduklarını şimdi bu tesisi ileri biyolojik arıtma tesisine çevirip, kapasitesini artıracaklarını söylüyor. Atık suyun, 8-10 bin dönümlük bir alanın sulanmasında kullanılacağını belirten Kargı, “tam döngüsel ekonomi örneği” yorumunu yapıyor. Projenin tarımsal su tüketimini de azaltarak su sorununa da çare olabileceğini belirten Kargı, “Şehrimizde yağmur suyu toplama kanalı da yoktu. Yoğun yağışların ardından şehirde istenmeyen görüntüler ortaya çıkıyordu. İller Bankası aracılığıyla yağmur suyu kanallarımızı da bitirdik” diyor.

“Sürdürülebilirlik kavramını hayatımızın tam merkezine koyacağız” diyen Merzifon Belediye Başkanı Alp Kargı şunları söylüyor: “Elimi yıkarken kullandığım sudan, soluduğum havaya şu anda sahip olduğum tüm haklarda benden 50 yıl sonra gelecek neslin de hakkı var diye düşünüyoruz. O yüzden kazanımlarımızı sürdürülebilir kılmalıyız”.

‘Marmara’da seragazı salımını azaltacağız’

Bakü’de gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı’nda Türkiye’den belediye başkanları da bir araya geldi. Çeşitli etkinliklerde konuşan başkanlar, iklim kriziyle başa çıkmak için yaptıklarını anlattı, finansman sorunu yaşadıklarını belirtti.

Özgür Gürbüz-BirGün / 23 Kasım 2024

Foto: O. Gurbuz

Azerbaycan’da devam eden Birleşmiş Milletler İklim Konferansı son haftasında Türkiye’den birçok belediye başkanını Bakü’de buluşturdu. Marmara Belediyeler Birliği ve Sürdürülebilirlik İçin Yerel Yönetimler Birliği’nin (ICLEI) düzenlediği toplantılara Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Mustafa Bozbey, Muğla Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Aras, Bilecik Belediye Başkanı Melek Mızrak Subaşı, Kartal Belediye Başkanı Gökhan Yüksel, Gebze Belediye Başkanı Zinnur Büyükgöz, Merzifon Belediye Başkanı Alp Kargı ve Yıldırım Belediye Başkanı Oktay Yılmaz katıldı.

Marmara Belediyeler Birliği’nin düzenlediği panelde iklim krizini durdurmak ve karşılaştıkları sorunları çözmek için hayata geçirdikleri projeleri anlatan belediye başkanları, finansman ihtiyacının da altını çizdi. Aynı zamanda Marmara Belediyeler Birliği Başkanı da olan Mustafa Bozbey, bölgenin tüm illerinde ortaklaştıracağımız çalışmalarla Marmara’nın en az seragazı salımı yapan bölgelerden biri haline getirmek istiyoruz dedi. Bu çalışmalara hükümetin ve çevre fonlarının da destek vermesini bekliyoruz diyen Bozbey, Bursa’da 2051 vizyonuyla yeni bir 1/100.000’lik plan hazırladıklarını, eko kent ve yenilenebilir enerjiyle ilgili çalışmaları olduğunu söyledi.

MUĞLA DENİZ SUYUNU ARITACAK
ICLE’in panelinde konuşma yapan Muğla Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Aras ise konuşmasına Muğla’nında yer aldığı Akdeniz’in iklim krizinden en çok etkilenen bölgelerden birisi olduğunu hatırlatarak başladı. Aras, atık su arıtma tesislerinde kullanılan enerjinin yüzde 10’unu güneşten sağladıklarını, kırsal bölgelerde hibrit güneş-rüzgar projelerini de hayata geçirmeye başladıklarını söyledi. Yenilenebilir enerjiyle atmosfere bırakılacak 1 milyon tondan fazla karbondioksit emisyonunun önüne geçtiklerini söyleyen Aras, deniz suyu arıtma sistemi üzerinde de çalıştıklarını söyledi. Muğla’nın 2030’a kadar seragazı emisyonlarını yüzde 40 azaltma hedefi olduğunu da hatırlatan Ahmet Aras, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’nın Yeşil Şehirler programına katılan altıncı kentin Muğla olduğunu da açıkladı.

FİDELER KADIN ÇİFTÇİLERE
Bilecik Belediye Başkanı Subaşı, COP 29 toplantısında dünyadaki diğer kentlerin neler yaptığını görme şansı elde ettiklerini söyledi. Subaşı, göreve başladıklarında âtıl durumda bulunan kentin arıtma tesisini çalışır hale getirdiklerini, ciddi bir borçlanmayla yağmur ve kanalizasyon sularını ayırdıklarını, bu sayede de Bileciklilere içilebilir su sağladıklarını anlattı. Subaşı, Bilecik’te İstanbul Büyükşehir Belediyesi desteği ile yılda iki kez dağıtılan fideleri öncelikle kadın çiftçilere verdiklerini belirtti. Kıyafetlerdeki deri ve plastik parçaların doğaya karışmaması için şehre kıyafet kumbaraları yerleştirdiklerini anlatan Subaşı, kullanılmış kıyafetleri belli noktalara gönderip karşılığında hijyen ürünleri alıp kadınlara dağıttıklarını söyledi. Bilecik’te rekreasyon alanlarında güneş enerjisi kullanmaya başladıklarını da açıklayan Bilecik Belediye başkanı daha büyük çaplı güneş enerjisi projeleri olduğunu da sözlerine ekledi.

***

KARTAL’DA AKILLI KENT KURULUYOR
Kartal Belediye Başkanı Gökhan Yüksel, Marmara Belediyeler Birliği’nin düzenlediği panelde kentsel dönüşüme odaklandıklarını bunu da iklim krizini gözeterek yaptıklarını anlattı. “Kentsel dönüşümü yaparken, binaları yenilerken mutlaka kendi enerjisini kendisinin karşıladığı binaları hayata geçirmek zorundayız” diyen Yüksel, Kartal’da 300 dönümlük sanayi alanlarının dönüşüme uğradığı bir bölgede, ruhsat şartlarını ağırlaştırılarak, atık politikasıyla, güneş enerjisiyle, enerji tasarrufu uygulamalarıyla bütün kriterlerin talep edildiği bir kent kurmayı planladıklarını söylüyor. İnşaatın birkaç ay içinde başlayacağını belirten Yüksel, müteahhitlerden kendi enerji tüketimini karşılayan binalar talep ettiklerini, bununla beraber elektrik ve su kullanımında tasarrufu önceliklerden şartları olduklarını da söylüyor.

Yüksel, “Barınma konusunda şu an faiz oranlarının çok yüksek olması maliyetleri çok yukarıya çekiyor. Girişimci standart bina yapmanın ötesine geçmiyor. Bu da bizim yaşadığımız en büyük handikap. Evet, güvenli binaya geçiş oluyor ama iklim kriziyle alakalı adım eksik kalıyor” diyor. Maliyetin yüksek olduğunu ancak ortak kullanım alanlarıyla ilgili aidat maliyetlerinin de arttığını belirten Kartal Belediye Başkanı, “Ülkemizde bu konuda devletimizin atmış olduğu kıymetli adımlar var fakat biraz daha hızlanmamız gerekiyor. Dolayısıyla kuralları katı hale getirmemiz gerekiyor. Bu, girişimcinin ya da ilgili belediye başkanının vizyonuna bırakılmayacak kadar önemli bir olay. Kanunlarla desteklenmesi yerinde olacaktır” dedi.

İklime değil savaş makinalarına çalışıyorlar

Bakü’deki iklim konferansı iklim kriziyle mücadele için gereken paraya odaklandı. Trilyon dolarları bulan finansman ihtiyacına sırtını çeviren ülkeler, 2023 yılında askeri harcamalara 2,4 trilyon dolar harcadı.

Özgür Gürbüz-BirGün / 16 Kasım 2024

Foto: O. Gurbuz

Azerbaycan’ın başkenti Bakü 2024 yılının İklim Konferansı’na ev sahipliği yapıyor. Bu yılki müzakerelerin odağı para, kibarca söylersek ‘iklim finansmanı’. Gelişen ve az gelişmiş ülkeler gerekli adımları atabilmek, oluşan hasarın bedelini ödeyebilmek için paraya ihtiyacımız var diyor ve zengin ülkelerden ellerini ceplerine atmasını istiyor. Yapılan hesaplar gerekli miktarın yılda 5 trilyon doları hatta 7 trilyonu bulacağını söylüyor. Zengin ülkeler ise hem miktar hem de bu parayı kimin, nasıl karşılayacağı konusunda bir karara varmış değil.

EN SICAK YILA DOĞRU
Kısa adıyla COP 29, uzun adıyla Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 29’uncu Taraflar Toplantısı’nın iki hafta sürecek görüşmeleri ağırlıklı olarak bu eksende devam edecek. Para tartışması büyük ve karmaşık. 40-50 bin kişinin katılması beklenen iki haftalık maratonun gündeminde elbette başka meseleler de var. Dünya Meteoroloji Örgütü’nün toplantının ilk günü açıkladığı veriler bize dünyanın 1,5 derece hedefini ıskalamak üzere olduğunu gösteriyor. Halbuki Paris Anlaşması’nın ilk hedefi buydu. Küresel sıcaklık ortalaması bu yılın ilk dokuz ayında sanayi öncesi dönemin 1,54 derece üzerinde gerçekleşti. Gezegenin gördüğü en sıcak 10 yılın hepsi son 10 yılda gerçekleşti. Tesadüf değil uyarı! 2024 yılı da en sıcak yıl olma yolunda ilerliyor.

Bütün bunlar olurken müzakerelere katılan resmi heyetlerin ilk işi uluslararası emisyon ticaretinin önünü açmak oldu. Bizi karbon ticareti mi kurtaracak? Elbette hayır ama şirketler emisyonlarını azaltmak yerine küresel güneyde daha az maliyetle toplayabilecekleri karbon kredileriyle günah çıkartmayı tercih ediyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan da burada yaptığı konuşmada İklim Kanunu ile Türkiye’de karbon ticaretini başlatacaklarını duyurmuştu.

Foto: O. Gurbuz

FİNANSMAN GÖRÜŞMELERİ NEREDE TIKANIYOR?
Karbon ticaretine gösterilen iyi niyetli yaklaşım, Yeni Toplu Sayısal Hedef (NCQG) ile ilgili metne gelince ortadan kayboldu ve taslak metin reddedildi ve yeni bir metin üzerinde çalışmalar başladı. Tartışma detaylı ama özeti şu. Gelişen ülkelere yılda 100 milyar doları bulan finansmanla bir yere varılmaz. G 77 ve Çin bu rakamın yılda en az 1,3 trilyon dolar olmasını istiyor. Yapılan hesaplar ise gerekenin 5-7 trilyon dolar olduğunu söylüyor. Öncelikle rakam üzerinde anlaşılması gerekecek. Trilyon dolarları gözünüzde büyütmeyin. Sözleşme’nin gözlemci gruplarından Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Bileşenleri sözcülerinden Gina Cortes ise dün sabah basın toplantısında yaptığı konuşmada bize dünyada geçen yıl silahlanmaya harcanan paranın 2,4 trilyon dolar olduğunu hatırlattı. Cortes, geçen yılki COP toplantısında kayıp ve zarar için taahhüt edilen fon miktarının 2,5 saatlik bir savaşta harcanan paraya, Yeşil İklim Fonu’na ayrılan paranın da iki günlük bir savaş masrafına eşit olduğunu söyledi. İsrail’in Gazza saldırısının iki aylık emisyonunun 75 kömür santralına eşit olduğunu da sözlerine ekledi. Crtes: “Küresel kuzey para yok diyor ama para orada ama iklim eylemine aktarılmıyor, öldürmek, vücutlarımızı yok etmek için kullanılıyor”.

İkinci mesele bu parayı kimin sağlayacağı kimin alacağı meselesi. Çerçeve Sözleşme’sinin imzalandığı 1994 yılında ülkeler gruplara ayrılmış, OECD ülkelerinin ağırlıklı olduğu grup finansman ve teknoloji konusunda sorumlu kılınmıştı. Başta ABD olmak üzere zenginler kulübündeki bazı ülkeler bu gruba yeni ülkelerin (Çin gibi) eklenmesini istiyorlar. Para verme işini hep beraber üstlenelim diyenler de var. Gelişen ülkeler ve Çin tahmin edebileceğiniz gibi itiraz ediyor. Avrupa Birliği tamam verelim ama hedefimiz az gelişmiş ülkelerle ada devletleri olsun diyerek paranın gideceği adresi tartışmaya açıyor. COP 29 sonunda anlaşma sağlanacaksa burada da bir orta yol bulunması gerekecek.

Üçüncü tartışma da bu finansmanın kredi mi yoksa hibe mi olacağı. Gelişen ülkeler hibe derken, Dünya Bankası gibi kuruluşların kredilerle bu ülkeleri bir başka soruna sürükleme ihtimali de hâlâ masada. Konferansın açılışında BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in söylediği gibi, iklim finansmanı yardım değil yatırım, seçenek değil zorunluluk. Halihazırda seller, orman yangınları ve kuraklıkla yakından tanıdığımız iklim krizinin faturası çok daha büyük.

TÜRKİYE NE YAPIYOR?

Foto: O. Gurbuz

Türkiye müzakerelere hızlı başladı. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum Türkiye’nin “2053 Uzun Dönemli İklim Değişikliği Stratejisi”ni açıklayan bir toplantı düzenledi. Strateji belgesinden kömürlü termik santralların kapatılmasına dair bir taahhüt çıkmadı. Böyle olunca da dillerden düşmeyen 2053 net sıfır hedefinin bir rapor süsü olduğu ortaya çıktı. Enerjide yenilenebilir enerjiden bahsediliyor ancak sorunun büyük parçası olan kömür ve gaz ne zaman bırakılacak bahsedilmiyor. Ulaşımda demiryolu örneği var ancak karayolu ve havayolu gibi emisyon kaynağı seçeneklere dair sorunların çözümüne dair somut, ölçülebilir hedefler yok. 

Strateji belgesi 2053’e geldiğimizde Türkiye’nin birincil enerji arzının (elektrik değil) yüzde 50’sinin yenilenebilir enerjiyle karşılanacağını söylüyor. Belgede yok ama nükleerin birincil enerjideki payının da yüzde 30 olacağını Murat Kurum’dan öğrendik. Belgede olmayan ancak telafuz edilen 20 bin megavatlık nükleer ile yüzde 30 birincil enerjinin sağlanması da teknik açıdan mümkün görünmüyor. Geriye kalan yüzde 20 fosil yakıtlardan mı gelecek, hidrojen mi devreye girecek o da belli değil. Strateji planının yaz saati raporuna benzerliği ‘gizemli’ olmaları. İnsan merak ediyor ama yanıtı yok. Ortada hesap var mı bilmiyorum ama bir hesap hatası olduğu kesin.

FOSİL YAKITLARDAN ÇIKMIŞ OLACAĞIZ

Murat Kurum çok sayıda gazetecinin olduğu toplantıdan soru almadan ayrıldı. Gazetecilerin ısrarlı takibiyle koridorda Murat Kurum’a iki soru sorulabildi. Murat Kurum, bu sorulardan birini yanıtlarken, “zaman içerisinde fosil yakıtlardan çıkmış olacağız”cümlesini sarf etti. Hükümetin ısrarla telaffuz etmekten kaçındığı bu cümlenin Bakan Kurum’un ağzından çıkması önemli ama bir düzeltme gelme ihtimali yüksek. Bu çıkış işi ne zaman olacak o ise belli değil. Herhalde üç vakte kadar…

Sıcak, daha da sıcak olacak

Foto: David Law - Unsplash
 

Özgür Gürbüz-BirGün / 9 Mayıs 2024

Türkiye’nin yıllık ortalama sıcaklığı 1971 ila 2000 yılları arasında 13,2 dereceydi. 1981 ila 2010 arasında ölçülen ortalama sıcaklık 13,5 dereceye çıktı. 1991 ila 2020 yılları arasında ölçülen değer ise 13,9 derece. 10 yıl aralarla yapılan ölçümler Türkiye’nin ortalama sıcaklığında çok hızlı bir değişim olduğunu gösteriyor. Terliyor musunuz bilmiyorum ama artık her geçen gün eskisinden daha sıcak. Kentlerde, ısı adalarının oluştuğu bölgelerde bu sıcaklık artışı daha şiddetli hissediliyor.

6 Mayıs günü Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi sekretaryasına ‘Türkiye’nin Sekizinci Ulusal Bildirimi’ sunuldu. Bildiri, Türkiye’nin iklim değişikliği konusunda yapacaklarının bir özeti olduğu kadar mevcut durumu da resmeden bir belge niteliğinde.  Yukarıdaki rakamlar da o bildiriden alındı, Devletin Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün çalışması. Üfürükçü işi değil.

Yukarıda ortalamalardan bahsettik. Yıl bazında baktığınızda tablo daha da korkunç. 2010 yılı kış mevsiminde Türkiye’de sıcaklıklar normallerin 2,9 derece üzerinde seyretmiş. 2018 bahar ayı ortalamadan 2,5 derece daha sıcak geçmiş. 2020 sonbaharı 2,1 derecelik sıcak bir sapma ile yine ortalamaları şaşırtmış.

Yağışlar da azalıyor. 2013 ila 2022 arasındaki 10 yıla baktım. Bu 10 yılın altısında yağış miktarı 1991 ila 2020 ortalamasının çok altında kalmış. Diğer dört yılda ise ortalamayı anca yakalamış. 2020, 2021 ve 2022 yılları, ciddi farklarla, arka arkaya ortalamanın altında kalan yıllar olmuş. 1990’dan bu yana görülen en kurak dönemden bahsediyoruz.

Sıcaklık artışını küçümsemeyin. Ekolojistlerin ve iklim bilimcilerin uyardığı, Paris Anlaşması’nın vurgu yaptığı 1,5 derece sınırının aşılması Akdeniz’de tatlı su kaynaklarının yüzde 10 azalmasına, tarımsal üretimin büyük darbe almasına, orman yangınlarının sayısı ve şiddetinin artmasına ve sıcak hava dalgaları yüzünden binlerce insanın hayatını kaybetmesine yol açabilir. 2022 yılında Avrupa’da sıcak havayla ilişkili ölümlerin sayısının 61 bin olduğu bilimsel bir makalede[1] belirtilmişti. İtalya, Yunanistan, İspanya ve Portekiz gibi bize benzer iklim kuşa
ğında bulunan Akdeniz ülkeleri de başı çekiyordu.

Aynı raporda aşırı hava olaylarının sayısının nasıl sürekli ve hızla arttığını da görebilirsiniz. 2023 yılı 1475 aşırı hava olayıyla Türkiye’de tüm zamanların en çok aşırı hava olayı, yani şiddetli yağış, sel, su baskını ve fırtına görüldüğü yıl oldu. Çok değil 2015 yılında bu sayı 500 civarındaydı.

KAHRAMANMARAŞ’A YİNE KÖMÜR SANTRALI
Durumun giderek kötüleştiğini söylemek için başka verilere ihtiyaç olduğunu sanmıyorum. Mesele ne yapacağımız. Mevcut hükümet, Ulusal Bildirimi’nde de belirttiği gibi iklim krizinden çıkmak adına ciddiye alınır bir adım atma niyetinde değil. Kömür santrallarını kapatma konusunda bir planı olmadığı gibi, aksine Kahramanmaraş’ta Afşin Elbistan A termik santralında kapasite artırımına gidilmesine izin veriyor. Seragazı emisyonlarını dizginleme adına ciddi bir çaba görmüyoruz. 2030 yılı güncellenmiş hedefimize ulaşabilirsek bugün yılda 560 milyon tonu bulan seragazı emisyonlarımızı 765 milyon tonun altında tutacağız; azaltmayacağız arttıracağız. Türkiye elbette bundan daha iyisini yapabilir ve yapmalı. Eğer herkes Türkiye gibi kapasitesinin altında hedef verirse ortalama yüzey sıcaklığındaki artışı değil 2 derecenin, 4 derecenin altında tutmak bile mümkün olmayacak.

ABD, Çin ve Avrupa Birliği gibi ülkelerin alması gereken sorumlulukların farkındayız ve eleştiri odağımızda onlar ilk sırada yer alıyor. Ancak bu Türkiye’nin elinden geleni yapmaması anlamına gelmiyor. Küresel emisyonların yüzde 1,08’inden sorumlu Türkiye (İngiltere, Fransa, İtalya, İspanya’dan yüksek) iklim krizinde payı olmayan bir ülke değil. Üstelik yapmamız gerekenleri yaparsak doğayı koruma, enerjide dışa bağımlılığı azaltma, daha iyi kentlerde yaşama adına da önemli bir yol alacağız. O yüzden, parti ayırt etmeksizin herkesin oy ve yetki verdiği yönetenlerden iklim krizini durdurma konusunda talepte bulunması ve hesap sorması gerek. Yoksa bu sorumsuzluğun faturası da seller, orman yangınları ve kuraklıkla halka çıkarılacak.

---

[1] Heat-related mortality in Europe during the summer of 2022

Muhalefet iktidarın kötü bir kopyası mı oldu?

Özgür Gürbüz-BirGün / 16 Haziran 2023

Foto: Ferda Çağlayan

Seçimlerden önce yapılan birçok ankette halk, Türkiye’nin en büyük sorununun ekonomi olduğunu söylemişti. Sonra gidip ekonomiyi bu hale getiren hükümete oy verdi. Boş kasalar ve boş cepler sandıklarda oya dönmedi. Anketlerle sandık sonuçları arasındaki çelişkinin nedenlerini bulmak önemli. Biz bu çelişkiyi çevre konularında hep yaşıyoruz.

Nisan ayında Konda Araştırma, İklim Haber için “Türkiye’de İklim Değişikliği Algısı ve Enerji Tercihleri” adlı bir araştırma yayımlamıştı. Araştırmada, “iklim değişikliği konusunda endişeli misin” diye sorulan her 100 kişiden 83’ü, “endişeliyim” demişti. Nasıl endişeli olmasınlar? Her yıl can kayıplarına neden olan, kentleri yutan selleri, kuraklık uyarılarını, rekor sıcaklıkları görüyorlar.

Rakamlar net. Türkiye’de yaşanan aşırı hava olaylarının sayısı 2022 yılında 1030’a çıktı. Geçtiğimiz yıl tüm zamanların en çok aşırı hava olayı görülen yılı oldu. 10 yıl önce bu sayı 538’di. Aşırı hava olaylarının sayısı 10 yılda iki katına çıktı. Bu yıl da Samsun, Sinop, Urfa, Ankara’dan felaket görüntüleri geldi.

Halkın yüzde 78’i iklim krizinin insan faaliyetlerinin sonucu olduğunu düşünüyor. Eğitim seviyesi düştükçe veya kendini dindar veya muhafazakâr diye tanıyanlara ulaştıkça bu oran azalsa da iklim kriziyle insan arasında ilişki kuranların oranı yüzde 70’ler civarında. Eğitimli ve muhafazakâr olmayan kesimlere daha rahat ulaşılabiliyor olabilir. Kaderciliğin etkisi çok görünmüyor. Daha az endişe duyanlar muhtemelen konuyla ilgili daha az bilgi sahibi veya bu konuyla ilgili bilgi onlara ulaşmamış. Rakamları daha görünür kılmak, iklim krizini bilimsel verilere ilgi duymayanlara, üniversitede okumayanlara, kendini sofu olarak tanımlayanlara da anlatmanın yollarını bulmalıyız.

“İklim değişikliğinin başlıca üç nedeni nedir” sorusuna her 100 kişiden 65’i “orman kaybı” yanıtını vermiş. 40’ı ise petrol, kömür ve gaz demiş. 100 kişiden 33’ü de kömürlü termik santralları sorumlu göstermiş. Yurttaşlar, çözüm için de yeşil alanları korumalı, ulaşım kaynaklı karbondioksiti durdurmalı, enerjiyi verimli kullanmalı ve termik santralları kapatmalıyız diyor. Türkiye’nin iklim değişikliği için yeterli çabayı gösterdiğini düşünenlerin oranı da sadece beşte bir.

Gelelim en eğlenceli kısma. “Enerji santrallarından en çok hangi ikisine karşı çıkarsınız?” sorusuna halkın yüzde 77’si nükleer santral, yüzde 57’si kömür santralı yanıtını veriyor. “En çok hangi ikisini tercih edersiniz?” sorusunun yanıtı ise yüzde 87 ile güneş, yüzde 67 ile rüzgâr oluyor. Hükümet ise malum kömürcü ve nükleerci. Halk ne istemiyorsa yıllardır onu yapıyor ama seçiliyor.

Toparlayalım. Ülkenin büyük bir çoğunluğu iklim krizi konusunda endişeli ve sorunun insan faaliyetlerinden kaynaklı olduğunun farkında. Sorunun ormansızlaşmadan, petrol, kömür ve gaz kullanımından ve kömürlü termik santrallardan kaynaklandığının da farkında. Çözüm konusunda da fikirleri var. Nükleer ve kömürle bu işin olmayacağını biliyorlar, onların yerine güneş ve rüzgâr istiyorlar. Peki, neden tüm bu isteklerinin tersini yapan AKP-MHP koalisyonuna oy veriyorlar?

Seçim dönemini hatırlayalım. Seçim boyunca halkın bu isteklerini yüksek sesle dillendiren bir muhalefeti meydanlarda gördük mü? Görmedik. Sorun, muhalefetin iklim ve enerji konularında radikal bir programı yüksek sesle dillendirmeyerek fırsatı kaçırması, ya da önerdiği politikaların iktidarın mevcut politikalarına yakın olması olamaz mı? Ortak mutabakat metninde nükleer santral yapacağız, kömürü gazlaştıracağız, petrol aramaya destek vereceğiz, boru hatları yapacağız diyen muhalefet, iktidarın kopyası gibi davranmadı mı? Enerji dışındaki konularda da benzer söylemlere rastladık. Göçmen göndermeyi doğru politika kabul edersen, halkın onu en iyi yapacak olana, sağ partilere oy vermesine şaşırmamalıyız.

Almanya’da Yeşiller’i iktidara, radikal iklim ve enerji politikaları taşıdı desek abartmış olmayız. Çalışır 17 nükleer reaktörü kapatacağız dediler ve bu ülkenin enerji politikasının temeli oldu. Bizde ise altı partili muhalefet, güneşten altı kat pahalı Akkuyu santralını kapatacağız bile diyemedi, yerine küçük nükleer santral vaat etti. Halkın kara listesinin başında nükleer santral varken.

Anketler yanılabilir elbette ama muhalefetin değişim isteyen yurttaşlara umut veremediği için sınıfta kalmış olabileceği olasılığını da hafife almayalım.

Son Uyarı

Özgür Gürbüz-BirGün / 24 Mart 2023

İklim krizinin bilimsel gerçekliğini araştıran ve yapılması gerekenleri sıralayan en önemli kurumdan son bir uyarı daha geldi. Önce iyi haberi verelim. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), ortalama yüzey sıcaklığındaki artışı 1,5 derecenin altında tutma şansımız hâlâ var diyor. Kötü haber ise zamanımızın giderek azaldığı. Seragazı emisyonlarını 2030 yılında, 2019 seviyesinin yüzde 43 altına çekmeliyiz. Seragazlarını nereyse yarı yarıya azaltmak için önümüzde yedi yıl kaldı.

Yedi yılda böylesine bir azaltım yapabilirsek de iş bitmeyecek. Emisyonları azaltmaya devam etmeliyiz. 2035’te yüzde 60, 2040’ta yüzde 69 ve 2050’de yüzde 84’lük azaltım hedeflerine ulaşmamız gerekiyor. İklimin doktoru olsa şöyle derdi: “Üç fosilden; petrolden, kömürden ve gazdan uzak duracaksın. Yoksa o bildiğin havaları bir daha göremezsin”.

Doktorların uyarıları malumunuz hastaneden çıkınca unutulur. Dünyadaki insanların durumu da buna benziyor. İklim konferanslarında, iklim raporlarında doktoru karşısında görünce hasta olduğunu hatırlıyor. Muayene bitince yeniden gaza basıyor. 2010 ila 2019 arasında net seragazı emisyonlarının yüzde 12 oranında artması, bahsettiğim davranış bozukluğumuzun özeti gibi.

Ortalama yüzey sıcaklığındaki artış 1,1 dereceye ulaştı. Varsayalım emisyonları çok hızlı bir şekilde azalttık. Bu durumda bile sıcaklık artışının Paris Anlaşması’nın öncelikli hedefi olan 1,5 derecenin üzerine çıkıp gerilemesi mümkün. Sonuç iyi olsa da bir süre 1,5 derecenin üzerinde kalmak bile bazıları kalıcı olmak üzere ciddi sorunlar doğuracak. Suların yükseldiği kıyı kesimlerde, dağlar ve buzullarda geri döndürülemeyecek hasarlar oluşabilir. 1,5 derecenin üzerinde kaldığımız geçici süre boyunca, bizi de yakından etkileyen orman yangınları ve kuraklık afetlerinin sayısı ve şiddetinin artması bekleniyor. Özetle, emisyonları azaltmak bir zorunluluk, gecikilen her dakikanın faturası ise büyük.

IPCC’nin Sentez Raporu, işin yapılabilirlik kısmına da değiniyor. Hangi yöntemlerin emisyon azaltımında düşük maliyetle çok fayda sağladığına baktığımızda enerjide güneş ve rüzgarı açık ara önde görüyoruz. Ulaşımda toplu taşıma ve bisiklet, maliyeti net olmasa da elektrikli araçlar ile yakıtı verimli kullanan araçlar listenin en başında. Maliyeti daha yüksek olmasına rağmen alanlarında emisyon azaltım potansiyeli olan diğer çözümler arasında ise enerjiyi verimli kullanan binaları, doğal alanların korunmasını, ekosistemlerin onarılmasını, tarımda karbon gömme yöntemlerini ve sanayide yakıt değişimi ile enerji verimliliğini sayabiliriz.

Fosil yakıtlardan kurtulmanın ötesinde, değişmesi gereken bir yaşamdan bahsediyoruz. IPCC raporları hükümetlerin onayından geçse de ‘bekleyen tehlikeyi ve ne yapılması’ gerektiğini söyleyen çalışmalar, ‘hangi adımların atılması gerektiğini’ siyasetçilere bırakıyor. İş de aslında burada düğümleniyor.

Hükümetler, ellerinde insan etkisiyle iklimin değiştiğini gösteren bu kadar net raporlar olmasına ve sorumluları bilmelerine rağmen çözümü uygulayamıyor çünkü şirketlerin çıkarları, politika yapıcılar üzerindeki etkileri kapitalizmde adeta sınırsız. Sorunu yaratan ve çözümü sunan araçlar hep aynı kişilerin ellerinde. Değişim olması gerektiği zamanda değil, onların istediği zamanda oluyor. Kamunun zayıflamasıyla, üretim araçlarıyla birlikte karar alma mekanizmaları da şirketlerin eline geçti. Medyanın büyük bir bölümü yine bu şirketlerin finansmanıyla ayakta kalıyor. O yüzden de onların istediklerini söylüyor. Yedi yıl içinde küresel emisyonları azaltacak değişimi bu sistem içerisinde yaratmak mümkün değil.

Dünyadaki canlıların hayatını çok zorlaştıracak iki derece hedefi bile kapitalizmin sınırları içerisinde yakalanamaz. Yurttaşları sel sularında can verirken özel şirketlerin kömür santrallarına “he” demek zorunda bırakılan hükümetlerden daha güçlüsüne ihtiyacımız var. Toplu taşımayı ‘bir tercih’, enerji verimli binaları ‘lüks’ olmaktan çıkaracak yeni bir dünya düzeni için kolları sıvamalıyız. Kapitalizm, bilim insanlarının bu son uyarısını kahve zincirlerindeki bardakların geri dönüşümüne eşitlemeden, gerçek çözüm yollarını uygulayacak siyasi değişimi hayata geçirmeliyiz. Hangisi zor? Sel sularıyla boğuşmak mı yoksa sistemi değiştirmek mi? Sorunun yanıtı sizin tercihiniz olacak.

3,2 milyar dolar nerede

Özgür Gürbüz-BirGün/15 Temmuz 2022

Türkiye’nin Paris İklim Anlaşması’na taraf olmasının üzerinden dokuz ay geçti. Türkiye’nin anlaşmaya taraf olma kararını açıklamasından önce Dünya Bankası, Almanya ve Fransa, 3 milyar 157 milyon dolarlık kaynağın Türkiye’ye verileceğini açıklamıştı. Arkasından hemen imzalar atıldı. Türkiye de anlaşmaya taraf olmak için kendisine mali destek verilmesini istiyordu. İklim müzakereleri sürecindeki 197 ülke içinde anlaşmaya taraf olmayan altı ülkeden biri olan Türkiye bir anda fikrini değiştiriverdi.

3,2 milyar doların kaynağını Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Yeşil İklim Fonu” diye açıkladı, haberlere de haliyle böyle geçti. İklim gazeteciliği bir kez daha kötü bir sınav verdi ülkemizde. Türkiye yıllardır Yeşil İklim Fonu’na dahil olmak istediğini söylüyordu ancak iklim müzakerelerindeki statüsü gereği olmayacak bir işti bu. Onaylamak adına Dünya Bankası Türkiye Ofisi’ne de sordum. 3,2 milyar doların 2 milyar doları Dünya Bankası’ndan, kalanı ise Fransa ve Almanya’dan gelecek. Kredi, hibe ve projelere harcanacak. Koordinasyonun Türkiye ayağında Hazine ve Maliye ile Çevre, Şehircilik, İklim Değişikliği bakanlıkları var. Peki ama nerede bu 3,2 milyar dolar?

Şimdi aldığım duyumları paylaşayım. Henüz kredi, hibe ve projeler konusunda bir anlaşma yok, para kullanıma açılmamış. Fonun büyük bir miktarının da kredi şeklinde kullandırılacağı belirtiliyor. Yanıtsız bırakılan sorular da var. 3,2 milyar dolarlık kaynağın çarçur olmaması için bu konuda daha fazla şeffaflık gerekiyor. Türkiye tarafı mı yoksa Dünya Bankası, Almanya veya Fransa mı bunu yapar bilmiyorum ancak bu fonun nerede, nasıl kullanılacağı kamuoyuyla paylaşılmalı.

Kasım ayında Mısır’da yapılacak Taraflar Toplantısı’na (COP27) yeni bir Ulusal Katkı Beyanı vermek zorundayız. Bu beyanda seragazı emisyonlarının 2030’a kadar nasıl bir yol izleyeceği gösterilecek. Umarım, kömür santrallarını kapatacağımız tarihi veya ipuçlarını da bu beyanda görürüz. Türkiye’nin iklim konusunda yapılacaklar listesi dağ gibi büyüyor. Sınırlı kaynaklar ciddi hedefleri hayata geçirme yolunda kullanılmalı. Eğitim, kapasite geliştirme ya da şaşalı ama başarısız İklim Şurası benzeri toplantılara harcanmamalı.

***
Cüneyd Zapsu Akkuyu’da
Geçtiğimiz hafta dünya kamoyunu sarsan bir gelişme oldu. İnternet üzerinden araç çağırma servisi sunan Uber’in kirli dosyaları açığa çıktı. DW Türkçe’de Pelin Ünker’in detaylı haberinde, Türkiye’de taksicilerin tepkisiyle karşılaştığı dönemde Uber’in Cumhurbaşkanı Erdoğan’a ulaşmaya çalıştığı yazıyor. Başka ülkelerde de benzer lobi faaliyetleri yürüten Uber, Türkiye’de AKP’nin kurucularından, eski milletvekili Cüneyd Zapsu’dan da danışmanlık almaya çalışmış. 2001-2008 tarihleri arasında AKP’nin Merkez Yürütme Kurulu üyesi de olan Zapsu, 2008 yılında aktif siyaseti bırakarak Cüneyd Zapsu Danışmanlık A.Ş. şirketini kurmuştu. Sızan kayıtlara göre Zapsu, Uber’den üç aylık danışmanlık işi için 150 bin dolar istemiş. Fiyatta anlaşamamışlar ancak Uber’in üst düzey bir yöneticisi, “Fiyat çok yüksek ama muhtemelen Türkiye'de gerçekten büyümemizin tek yolu Cüneyd Zapsu gibi nüfuz sahibi birinin bizi önemli Türklerin radarına sokması” yorumunu yapmış. İstanbul’daki yemekli buluşmada Zapsu’nun şirketi Uber’in işlerini kolaylaştıracak 30 kişilik bir liste çıkarmış, aralarında valiler, belediye başkanları da var…

Zapsu’nun pek bilinmeyen bir başka işi daha var. Rusya’nın yüzde yüz hissesine sahip olduğu ve yapımı süren Mersin’deki Akkuyu Nükleer Santralı’nın Yönetim Kurulu’nda Türkiye’den tek bir isim var; Cüneyd Zapsu. Akkuyu Nükleer A. Ş.’nin 25 Eylül 2013 tarihindeki Olağanüstü Genel Kurul toplantısıyla ilk defa Yönetim Kurulu'na giren Zapsu, halihazırdaki yönetimin de bir üyesi. İlk Yönetim Kurulu üyeliği 14 ay süren Zapsu’nun alacağı ücret de 3 Eylül 2014 tarihinde yapılan olağanüstü toplantı çağrısında, ayrı bir gündem maddesi olarak kayda geçmiş. Arada Yönetim Kurulu’ndan çıksa da en uzun dönem kurulda kalan isimlerden biri. 12 yıldır Türkiye’den başka bir isim Akkuyu Nükleer’in Yönetim Kurulu’na girmedi.

Uber dosyasına bakınca Akkuyu Nükleer A.Ş. için Zapsu’yu çekici kılan unsurun ne olduğu haliyle merak konusu oluyor.

İklim Şurası’ndan nükleer ve gaz çıktı

Beş gün süren İklim Şurası’ndan iklim krizini durdurma değil nükleer ve doğalgaza destek kararı çıktı. Seragazı emisyonlarının bir numaralı sorumlusu kömür santrallarına ise dokunulmadı.

Özgür Gürbüz-BirGün/25 Şubat 2022

21 Şubat’ta Konya’da başlayan İklim Şurası tamamlandı. Yedi farklı komisyon başlığı altında dört gün süren toplantılar dün sonlandı. Türkiye’nin yılda 506 milyon tonu bulan seragazı emisyonlarını düşürmeyi ve 2053 yılında “net sıfır” emisyona ulaşmayı hedefleyen Şura’dan, kömür, doğalgaz ve nükleere devam kararı çıktı.

Meteororoloji Mühendisleri Odası, Çevre Mühendisleri Odası ve birçok sivil toplum örgütünün davet edilmediği ve bu yüzden de “asıl aktörlerin toplantıya çağrılmadığı” eleştirileriyle başlayan İklim Şurası’nın kararları ortaya çıkmaya başladı. Net sıfır hedefine ulaşmak için kritik öneme sahip Seragazı Azaltım Komisyonu’nun sosyal medyada paylaşılan sonuçları ise büyük hayal kırıklığı yarattı. Türkiye’nin, 2053 net sıfır hedefine ulaşmak için mevcut emisyonlarını en az 400 milyon ton civarında azaltması gerekirken, Şura’dan kömür santrallarına devam kararı çıktı. Kömürlü termik santrallarla ilgili öneri, teknik ve mali yeterliliği tartışmalı karbon yakalama yöntemi oldu. Şura’dan kömürlü termik santralları azaltma kararı bile çıkmazken, termik santral kaynaklı ısının kullanılması için teşvik verilmesi istendi.

DOĞALGAZ ÖNERİLDİ
Aynı komisyondan çıkan bir başka şaşırtıcı karar ise doğalgaz ve nükleer enerjiye yatırım çağrısıydı. Komisyon kararları arasında, “2053 net sıfır emisyon hedefleri doğrltusunda kaynak çeşitliliği ve enerji arz güvenliği perspektifinden emisyon azaltıcı alternatif yakıtlardan (doğalgaz, nükleer vb.) elektrik üretiminin artırılması değerlendirilmelidir” maddesi de yer aldı. Elektrik üretiminde kömürden sonra en çok seragazı emisyonuna neden olan doğalgazın arama ve üretim faaliyetlerinin artırılması da Şura’nın “iklimi korumak için” aldığı kararlardan biri oldu.

Yenlenebilir enerji kaynaklarının en üst düzeyde kullanılmasını öneren belgede, yeşil hidrojenin önceliklendirilmesi de istendi, böylece doğalgaz, kömür ve nükleer enerji gibi çevreci olmayan yöntemlerle hidrojen eldesine de açık kapı bırakılmış oldu. Ulaşım konusunda ise önerilen çözümlerin birçoğu kentlerde elektrikli ulaşımın yaygınlaştırılmasına aitti. Artan havayolu ulaşımı, alım garantili otoyol projeleri ve Kanal İstanbul gibi konularla ilgili bir öneri Şura kararları arasında yer almadı.

İklim değişikliğinin kitabı var parası yok

Uzun tartışmalara sahne olan Polonya’daki iklim müzakereleri Paris Anlaşması’nın kurallar kitabının çıkmasıyla sona erdi. Gelişen ülkelere mali yardım konusunda ise eksikler var.

Özgür Gürbüz-BirGün/ 17 Aralık 2018

Polonya’da iki haftadır süren iklim müzakereleri 1,5 gün gecikmeyle sonlandı. Taraflar, 15 Aralık Cumartesi gününün son saatlerinde Paris Anlaşması’nın Kurallar Kitabı’nı kabul etti. Tıkanma noktasına gelen müzakerelerden sonuç alınması başta hükümet temsilcileri olmak üzere birçok kişiyi sevindirdi ancak sivil toplum örgütleri başta malis destek olmak üzere çözülmesi bekleyen sorunlar yüzünden endişeli.

Katoviçe’deki BM 24. Taraflar Toplantısı’nın en büyük beklentisi kurallar kitabının çıkmasıydı ancak ikinci bir beklenti ise ülkelerin Paris Anlaşması kapsamında verdikleri seragazı azaltım hedeflerinin iyileştirilmesiydi. Bu konuda aralarında Kosta Rika, Şili, Ukrayna ve Norveç’in de bulunduğu iki elin parmağından az ülke net bir yanıt verdi. Diğer ülkeler ise 2020’ye kadar iklim hedeflerini iyileştireceklerini söyleyerek toplantıdan ayrıldılar. Ülkelerinin mevcut taahhütleri dünyanın ortalama yüzey sıcaklığındaki artışı 3 derecenin üzerine götürüyor. Halbuki, halihazırda 1 dereceye ulaşmış ısınmanın 1,5 derecenin veya en kötü ihtimalle 2 derecenin altında kalması gerekiyor.

Mali konular sıkıntılı

Toplantı sonucunun en zayıf tarafı ise mali konularla ilgiliydi. Gelişmiş ülkelerin 2020 yılından sonra her yıl az gelişmiş ülkelere dağıtılacak Yeşil İklim Fonu’na (Green Climate Fund) 100 milyar dolar ayırması gerekiyor. Şu ana kadar ülkelerin her yıl fona bulunacağı katkıya dair verdikleri taahhütler 10 milyar dolar civarında. Önümüzdeki iki yıl içinde kalan 90 milyar doların bulunması gerekiyor. Türkiye’nin Yeşil İklim Fonu’ndan yararlanma isteği ise bir kez daha kabul görmedi. Toplantının son saatlerinde Türkiye heyetinin yaptığı itiraz karar metninin çıkmasını bir süre daha geciktirdi. İklim konferanslarında bir metnin kabul edilmesi için her üye devletin onayı gerekiyor. Daha sonra Türkiye itirazlarını sonlandırdı ve kapanışa geçildi.

Türkiye’nin Ek-1’den çıkma isteği reddedildi

Polonya’da Türkiye’nin BM İklim Değişikliği Çerçeve Anlaşması’nın Ek-1 listesinden çıkma talebi kabul görmedi. Ek-1 listesi, iklim müzakerelerinde ağırlıklı olarak gelişmiş ülkelerin bulunduğu bir liste. 1992 yılında OECD ülkelerini temel alarak hazırlandı ve bugüne kadar müzakere sürecinde ülkelerin yükümlülüklerini belirleyen kıstaslardan biri oldu. Paris Anlaşması’ndan sonra seragazı azaltım yükümlülükleri ülkelerin veridikleri taahhütlerle ölçüleceği için bu liste önemini biraz yitirse de Yeşil İklim Fonu’ndan ve benzer ktredilerden yararlanma konusunda bu liste değerlendirmelere alınabiliyor. Türkiye de daha iyi şartlardaki kredilere ulaşamayacağı nedeniyle listeden çıkarılmasını istiyor. Birçok uzman, bu isteğin tüm müzakere sürecini etkileyeceği nedeniyle Paris Anlaşması’nın yürürlüğe girmesine bir yıl kala gerçekleşmesinin zor olduğu görüşünde. Katoviçe’deki toplantıda da Türkiye’nin bu talebi kabul görmeyerek konferans gündeminin dışına çıkarılmıştı.

Türkiye Paris Anlaşması’na taraf olmayan 13 ülkeden biri. 2019 yılında Meclis’ten taraf olma kararı çıkması 2019 sonunda Şili’de yapılacak görüşmelere gözlemci ülke sıfatıyla katılmak zorunda kalacak.

***

Çevre Örgütleri ne diyor?

Özgül Erdemli Mutlu

TEMA Vakfı Çevre Politikaları ve Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı

BM İklim Zirvesi’nin ilk haftasında nispeten umut dolu açıklamalar ve başarılı sonuç beklentisi hakimken, ikinci hafta hem resmi delegasyonlarda hem sivil toplumda endişe vardı demek yanlış olmaz. Salyangoz hızında devam eden müzakerelerde, delegeler parantezler üzerinde saatlerce tartışırken, iklim değişikliğinden en fazla etkilenecek gençlerin ‘hemen, şimdi harekete geç’ çağrısının karar alıcıları ne kadar etkilediği şüpheli. Kömür karasının arka planda olduğu COP24’e gençler eylemleri ile renk getirmiş olsa da, baskıya devam eden STK’ler geçen saatler ile Katoviçe’de pek çok hedefin ıskalanmış olacağından kaygılı.

Aslı Gemci

WWF-Türkiye Kıdemli Çevre Politikaları Uzmanı

Paris Anlaşması'nı hayata geçirmek için bir kurallar kitabının kabul edilmesi ve COP24’de yüksek kararlılığının devamına dair verilen sinyaller memnuniyet verici ancak dünya liderleri Katoviçe'ye emisyonları yarıya düşürmek ve küresel ısınmanın felaketini önlemek için 12 yıla sahip olduğumuzu bilerek geldi. Henüz iklim konusunda bu acil durumunun üstesinden gelecek kararlılığı göstermiyorlar. Bu yılki müzakerelerde Paris Anlaşması'nı yürütmek için bir kurallar kitabı oluşturdu fakat kritik boşluklar hala mevcut ve gelecek yıllardaki iklim müzakerelerinde ele alınması gerekecek. Gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelere sağladığı iklim finansının nasıl raporlanacağı, 2020 yılına kadar 100 milyar dolarlık hedefin nasıl karşılanacağı ve 2025 sonrası için genel finans hedefinin nasıl şekilleneceği konuları net değil.

***

“Türkiye defteri kapatmadı”

Prof. Dr. Mehmet Emin Binpınar

Çevre ve Şehircilik Bakan Yardımcısı - İklim Değişikliği Başmüzakerecesi 

Türkiye (Paris) defterini hiçbir zaman kapatmadı. 2020 yılına aday olduğumuzu Çevre Bakanımız Murat Kurum burada açıkaldı. 26. Taraflar Toplantısı’nı Antalya’da yapmak istiyoruz, gönüllüyüz. İşin içinde olmak istiyoruz hatta taraflar toplantısına 150 milyon avro para harcamak istiyoruz ama bir haksızlık var. Ekonomik durumu bizim gibi olan ülkeler bu uluslararası finans mekanizmalarından faydalanıyor. Türkiye’ye kapıları kapatmayın. Yeşil İklim Fonu’ndaki adaptasyon fonlarına talip değiliz. Bizim derdimiz krediler. Uluslararası kredileri zaten kullanıyoruz, en çok kullanan ülkelerden biriyiz, onları kapatmayın diyoruz. Biz inşallah önümüzdeki sene müzakerelerde ‘gözlemci’ ülke statüsünde olmayacağız. Öyle düşünüyorum, inanıyorum buna. Kolay değil ama içeride de burası kadar müzakere edilmesi gerekiyor. Üst düzeye bu işin taşınması gerekiyor. Bu problemin gözlemci olmadan çözülebileceğine inanıyorum.