"GAP"tırdık ama gitmiyor

GAP'ın kurtuluşu için artık gözler özel sektörde

Önümüzdeki yıl, Türkiye'nin en büyük bölgesel kalkınma projesi, adının konuluşunun 30. yılını kutlayacak. Yanlış sulama yöntemleri yüzünden tuzlanan toprakları geciken yatırımlarıyla Güneydoğu Anadolu Projesi, kağıt üstünde hala Türkiye'nin en büyük projesi. Ama kağıdın yarısı hala boş. Projenin tamamlanması için gözler özel sektörde.

Özgür Gürbüz - Referans Gazetesi / 4 Mart 2006

Mesut Yılmaz, "2010 yılına kadar GAP bitirelecek dediğinde yıllardan 1998, aylardan Haziran'dı. Yılmaz, o zaman yüzde 40'ı bitirilmiş olan Güneydoğu Anadolu Projesi'nin (GAP) yüzde yüzünün bitirilmesi için MGK'den karar alındığını söylüyordu. Ne MGK'nin kararı, ne de eski cumhurbaşkanlarından, GAP deyince hemen akla gelen Süleyman Demirel'in resti, GAP'ın bitirilmesine yetmedi. 1998 yılında Demirel, "Türkiye GAP için 10 senelik program yapacak. Bu 10 sene içinde Türkiye bu projeyi bitirecek imkanları arayacak, bulacak. Kendi kaynağından ya da başka yerden, şuradan buradan bulacak. 10 seneyi geçerse o zaman yatırdığımız kaynakların eleştirilmesine imkan veririz" demişti. 2 yıl sonra verilen 10 yıllık süre dolacak. Türkiye henüz yolun yarısında...

Geçtiğimiz Mayıs ayında, Turizm Bakanı Atilla Koç'un uyurken fotoğraflarının çekildiği meşhur toplantıda Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, "Başbakan ve bakanlar olarak emanetçiyiz. Bu emaneti iyi kullanamazsak bizden öncekiler gibi bedelini ağır öderiz" diyor ve yakında bitecek olan Gaziantep-Şanlıurfa otoyoluyla GAP'ın Akdeniz'e bağlanacağını müjdeliyordu. 32 milyar dolarlık projenin yolları tamam kendisi yarım olmasına rağmen, zaman zaman herşeyin çok hızlı ilerlediğini öne sürenler de oldu. Projenin bir başka büyük destekçisi Turgut Özal, 1990 yılında Meclis'te yaptığı konuşmasında, "...bunlar arasında dev bir proje, Güneydoğu Anadolu Projesi çok hız kazanmıştır" diyordu.

Tüm hızına rağmen planlanan sulama amaçlı 22 barajdan şu ana kadar sadece 14'ü, planlanan 19 hidroelektrik santralden de sadece 7'si tamamlandı. 32 milyar dolara bitirilmesi umulan proje için şu ana kadar 17 milyar dolar harcandı. Projenin sadece yüzde 54'ü tamamlandı. Hidroelektrik santral(HES) projelerinin yüzde 73'ü bitirildi. Ancak sulamada bu oran yüzde 13-14'te kaldı. 1 milyon 700 bin hektarlık sulanması planlanlanan alanın, 233 bin 300 hektarı suya kavuştu. Projenin zamanında bitirilememesi, sadece mali geri dönüşte gecikmeler yaratmıyor. Bundan 30 yıl önce belki de tartışmasız kabul edilebilecek planlar, değişen sosyal ve çevresel kriterlerle bağlantılı olarak şimdi sorun olabiliyor. GAP İdaresi Eski Başkanı Dr. Olcay Ünver, gelişmiş Avrupa ve Kuzey Amerika'nın hidroelektrik potansiyellerinin önemli bir kısmını geliştirdiğine dikkat çekiyor. Bu bölgelerde ortaya çıkan çevre sorunlarının baraj karşıtı hareketleri güçlendirdiğine değinen Ünver, gelişmiş ülkelerin kamuoyu, sivil toplum örgütleri ve büyük oranda da hükümetleri daha fazla baraj karşıtı bir tutum sergileyince, bütün finans kuruluşları bundan etkileniyor diyor. Ünver, "O zaman da gelişmekte olan ülkeler kendi imkanları ya da daha ticari kredilerle projeleri uygulamaya sokmaya çalışıyor; sonucunda fatura büyüyor" diyor. Durum tamamen umutsuz da değil. Bu akımların, gelişmekte olan ülkeler için pratik olarak aleyhine, potansiyel olarak da bazen lehine sonuçlar doğurabileceğine dikkat çeken Ünver tezini şöyle açıklıyor: "70 yıl önce çevresel ve sosyal konuları dikkate almadan yapacağımız uygulamalar bugün sözkonusu değil ve o yüzden projeler daha pahalıya mal oluyor. Ancak geri dönmesi olanaksız etkiler de ortaya çıkmıyor. Bu da bir şans. Başkalarının çevresel ve sosyal maliyetlerle ödediği bedelleri ödemeden öğrenme şansı var ve bunu bir fırsat olarak görüyorum".

GAP İdaresi Başkanlığı yetkilileri, 1989 yılındaki Master Plan'a göre 2005 yılında bitmesi gereken projenin 2010'a da yetişemeyeceği görüşünde. Bunun arkasında bir politika değişikliği yatıyor. GAP'ın kamu kaynaklarıyla tamamlanamayacağı anlaşılmış durumda ve devlet de kendi kaynaklarıyla bu projeyi tamamlamayı düşünmüyor. Özel sektörün işe dahil olması için formüller aranıyor. Özellikle sulama projelerine çiftçilerin katılımının sağlanması, Yap-İşlet-Devret gibi modellerin hayata geçirilmesi için çalışılıyor. Aslında 1997'de kurulan Girişimci Destekleme ve Yönlendirme Merkezleri(GİDEM)'nin bugünkü en önemli fonksiyonu artık bu. 2002'den itibaren bu merkezler AB fonlarıyla çalışmalarını sürdürüyor. Amaçları bölgeye yabancı yatırımcıyı çekmek. Yatırımların artmasına destek olmak ve danışmanlık, eğitim faaliyetleri sağlamak. Bir anlamda bölge kalkınma ajanslarının rolünü üstlenmeye çalışıyorlar. Devlet bu bölgeye diğer bölgelere ayırdığı kadar kaynak ayırınca, özel sektör ya da yabancı yatırımcı, GAP'ın bitmesi için tek çözüm olarak gözüküyor. 1998 rakamlarında yaklaşık 12 milyar dolarlık yatırımın özel sektörden gelmesi hesaplanmıştı. Bu yatırımların ne zaman geleceği de belli değil. Artık kimse GAP'ın son kurdelasının ne zaman kesileceği konusunda tahmin yürütemiyor. 9 il, Türkiye'nin yüzölçümünün ve nüfusunun yüzde 10'unu oluşturan bu bölge iyi haberi bekliyor.

GAP projesi Türkiye için olduğu kadar sınır ülkeler için de önemli bir proje. Geçtiğimiz günlerde Independent gazetesinde yer alan haber, neredeyse tüm gazetelerde yer aldı. Haberde, Türkiye ’nin 1998 yılında Suriye ile yaşadığı krizin arkasında, Fırat üzerinde inşa edilmesi planlanan baraj projelerinin olduğu ve küresel ısınma yüzünden azalacak su kaynaklarının ileride daha birçok gerginliğe neden olacağı yazılıydı. Ne mutlu ki, bu iç karartıcı teorileri tersine çevirmek isteyenler de var. İki hafta önce Bahçeşehir Üniversitesi'nde biraraya gelen konuklar, baraj güvenliği konusunda teknik bir kursa katıldılar. UNESCO ile beraber programın organizasyonunu yapan Fırat ve Dicle İçin İşbirliği İnsiyatifi(İngilizce kısaltılmışı ETIC)
"kötü kaderi" bozma niyetinde. ETIC'in amacı, Fırat ve Dicle sistemine kıyıdaş olan 3 ülkenin, su ve kalkınma konusundaki işbirliğini desteklemek, hükümetlerin politikaları çerçevesinde projeler üreterek bir örnek oluşturmak. 2006 Mayıs ayında 1. yılını dolduracak olan ETIC'in kurucu üyelerinden Dr. Olcay Ünver, "Geçmişte bu havzada sivil ya da akademik insiyatiflerin çalışmasını engelleyen nedenleri ben GAP başkanlığım sırasında bizzat yaşadım. Benim Suriyeli, Iraklı meslaktaşlarım da aynı tespitleri yapıyor. Çözüm için anlaşacak olan ülkeler Irak, Suriye ve Türkiye olunca; dışarıdan gelen insiyatifler, gerçek nedenleri bu olmasa bile başka bir gündemleri olduğu izlenimini veriyor" diyor. Hazır bir modelle çözümün geleceğine inanmıyor. İşbirliğinin ve karşılıklı anlayışın çözüm için gerekli modeli orataya çıkaracağı görüşünde. Herhalde ETIC'ı diğer girişimlerden ayıran en önemli özellik, suya odaklı olmamamaları. Ünver'e göre su, üç ülke açısından da birleştirici bir unsur değil. Üç ülkenin de ayrı görüşleri var. ETIC birleştirici unsur olarak kalkınmayı seçiyor çünkü bu konuda bir görüş ayrılığı yok, üç ülke de kalkınmacı politikalardan yana.

"Suyu paylaştırmak isterseniz herkesin kazandığı bir çözüm çıkmıyor" diyor Ünver. "Herkes kendi alacağı paydayı arttırmaya çalışacağı için birinin kazanması ötekinin kaybetmesi gibi anlaşılacak. Halbuki, bir taşkını önlemek için yapılan proje, üç ülkede de taşkını önleyecek. Ölçek ekonomisiyle, proje büyüdükçe birim maliyetin düşmesi, herkesin kazanabileceği bir şey. Ortak bir baraj yapıp elektiriğin paylaşılması gibi. Olaya suda işbirliği değil, tarımda işbirliği olarak bakarsanız; tarımsal üretim, tarımsal teknoloji gibi bir sürü başka alanlara girersiniz. Bu alanlarda anlaşmazlık çıkma olasılığı çok düşük. Biz, suya odaklanmak yerine kalkınmaya odaklanacağız" yorumunu yapıyor. GAP projesine bel bağlayan yöre halkı da bir şekilde kalkınmak istiyor ama bunun GAP'la olup olmayacağı ya da ne zaman olacağı konusunda soru işaretleri var. Bölgeyi bilen bir dost bana durumu; "GAP"tırdık ama gitmiyor diye açıklıyordu.


GAP İdaresi eski Başkanı Dr. Olcay Ünver
Fırat ve Dicle İçin İşbirliği İnsiyatifi Kurucu Üyesi

GAP'ın ürün deseni içinde pamuğun yeri yüzde 26 çıkmıştı. Şu anda yanlış bilmiyorsam yüzde 80'lerin üzerinde. Türkiye gibi serbest piyasanın hakim olduğu bir sistemde ürün desenini tepeden uygulatmak mümkün değil. Uygun ürün desenini çiftçiye aktardık ama çiftçi, istediği ürünü ve sulama tarzını seçmekte serbest. 1970'lerde yanlış sulanmaya başlayan bölgelerde yıkama çalışmaları başlatıldı. Tuzlanmayla başedilmezse geri dönüşü oldukça pahalı. Şu anda yeni ortaya çıkmaya başlayan tuzlanmalar var.

Türkiye sulama suyunun yönetimini çiftçilere bırakarak örnek bir iş yaptı. Yapılacak bir iş daha var. Sulama suyundan sabit bir ücret değil, kullanıma göre ücret almak lazım. Sabit fiyat tasarrufu teşvik etmiyor, fazla su kullanmanın bedeli ise toprak kuraklaştığında ortaya çıkıyor. Sivil toplumun, çiftçi örgütlerinin bunu da görev edinmesi gerekir. Yatırımlar kamusal diye kamu dışındaki kuruluşların uzak kalmaması gerekiyor. Kalkınma kamunun tekelinde olan bir kavram değil.

Fırat ve Dicle su savaşları içinde hep ele alınıyor. Bizim düşüncemize göre su çatışma değil işbirliğinin bir aracı. Modern tarihte su savaşı yok. Ülkeler bir şekilde anlaşmışlar. Fırat ve Dicle Havzası, ülkelerin kendi deklare ettikleri rakamlarına baktığınızda suyun yetmediğini görüyorsunuz; bu su savaşı senaryoları buna dayanıyor. Mevcut duruma baktığınızda kullanılmamış bayağı su olduğunu görüyoruz. İlgili üç ülke bu suyu kendi halklarının yararlarına kullanabilir.

GAP'ın Tarihçesi
Türkiye'nin sahip olduğu su kaynaklarından yararlanılması Atatürk döneminde ortaya kondu ve 1936 yılında Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİEİ) kuruldu. EİEİ, "Keban Projesi" ile ilgili keşif etütlerine başladı ardından da 1950-1960 yılları arasında Fırat ve Dicle üzerinde sondaj çalışmalarına ağırlık verdi. 1970 yılında Aşağı Fırat Havzası'nda önerilen depolama tesisleri ve hidroelektrik santrallerin fizibilite çalışmaları tamamlandı. Dicle için de aynı zamanlarda biten çalışmalar, 1977 yılında birleştirilerek "Güneydoğu Anadolu Projesi" olarak adlandırıldı.

DPT Müsteşarlığı 1988 yılında, GAP'ı entegre ve çok sektörlü bir sosyo-ekonomik kalkınma projesi olarak ele almak amacı ile GAP Master Plan çalışmasını başlattı ve 1989'da GAP Bölge Kalkınma İdaresi Teşkilatı kuruldu. Proje, Master Planı'yla tarım, sanayi, enerji, gibi tüm sektörleri içine alan kırsal, kentsel ve altyapı projeleriyle bir entegre kalkınma projesine dönüştü.

Rakamlarla GAP

Plan dönemine ilişkin temel öngörüler

Sektörler GAP Bölge Kalkınma Planı 2010 Hedefleri Mevcut Durum
Makro-ekonomik Çerçeve
Nüfus (milyon) 8,6 6,2
Kişi Başına Gelir ($) 3563 1186
Toplam İstihdam 3305100 2105700
Ek İstihdam 1199400
Tarım 634200
Sanayi 124800
Hizmetler 440400
Tarım
Sulama 1505300ha 215080ha
Taşlı Alan Islahı 265600ha
Yukarı Havza Islahı 6600ha
Bitkisel Üretim (ton)
Pamuk Üretimi 2036766 1116273
Buğday Üretimi 2377972 1520807
Mısır Üretimi 1031144 47504
Arpa 1090586 788086
Yem Bitkileri (Kuru Ot) 341944 40000
Soya 76570 48
Hayvancılık
Süt Üretimi/yıl 1217457 ton/yıl 436624 ton/yıl
Su Ürünleri
Üretim 34365 ton/yıl 2362 ton/yıl
Ormancılık
Ağaçlandırma Alanı 217000ha 78400ha
Sanayi Altyapısı
OSB (ilave) 4722 ha
KSS (ilave) 2400 ünite
Enerji
Ilısu ve Cizre Baraj ve HES tamamlanacak
Eğitim
İlköğretim Okullaşma Oranı %100 %82,3
Okul Öncesi Eğitim %9.8 %2,1
Sağlık
Bebek Ölüm Hızı 2010 Türkiye ortalaması Binde 60 TR binde 35
Hasta Yatağı Başına Nüfus 355 kişi/yatak 853 kişi/yatak
Bölgesel Ulaşım tüm köy yollarının asfaltlanması asfalt oranı %20


Kaynaklar: DPT ve GAP İdaresi başkanlığı

'Kanser Ovası'na dönüşen Dilovası'na 500 milyon dolarlık çevre yatırımı

Her üç ölümden birinin kanserden kaynaklandığı Kocaeli Gebze'ye bağlı Dilovası beldesinde sanayiciler çevre sorunlarını azaltmak için 500 milyon dolarlık yatırım yapıyor. Meclis Araştırma Komisyonu ise bölgeyle ilgili raporunu önümüzdeki günlerde Meclis Başkanlığı'na verecek.

Özgür Gürbüz - Referans Gazetesi / 10 Ekim 2006

Acı ama gerçek: Dilovası denince akla kanser geliyor. 1995 ile 2004 yılları arasında kayıtlara geçen 494 ölümün yüzde 32'si kanserden. Bu rakam Türkiye ortalamasının tam üç katı. Hal böyle olunca halk arasında Dilovası'nın adı "Kanser Ovası" olmuş. Bu yılın başında Türkiye Büyük Millet Meclisi, sorunun nedenlerini bulmak için bir araştırma komisyonu kurdu. Komisyon, hazırladığı raporu Meclis Başkanlığı'na bu ay içinde sunmaya hazırlanıyor. Şikâyetlerin odak noktasında yer alan Dilovası Organize Sanayi Bölgesi (DOSB) yetkilileri, yaklaşık 500 milyon doları bulan çevre yatırımları için kolları sıvadıklarını söylüyor.

TBMM Araştırma Komisyonu üyelerinden AK Parti Kocaeli Milletvekili Eyüp Ayar'ın, "Ucunu açık bırakmıyoruz, önerilerimizi sorumlu kurumları belirterek yapıyoruz" dediği rapor bu ay Meclis Başkanlığı'na sunulmuş olacak. Rapor yapılacak işleri kısa, orta ve uzun vadeye bölüyor, sorumlu kurumları işaret ediyor.

Arıtma tesisi 2007'de devreye girecek
DOSB Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa Türker, "Komisyon kurulmadan önce, organize sanayi bölgesi (OSB) olduktan sonra yatırımlarımıza başlamıştık. Yatırımlar süratle devam ediyor ve bir kısmı da bitti" diyor.

Biten yatırımların başında en çok şikâyette bulunulan Çolakoğlu Metalurji'nin hurda işleme tesisi var. Çolakoğlu, 200 milyon dolarlık yeni tesislerine taşınıp, 70'lerden kalan eski tesisi kapatıyor. Yöre halkı demir tozlarından gürültüsüne kadar birçok konuda bu tesisten şikâyet ediyordu. Bir başka metalurji firması (Diler Çelik) ise arıtma tesislerini yenilemiş. 2007 sonuna kadar tüm ana ve ara yollar asfaltlanacak yani artık toz kalkmayacak. Bölgedeki kömür depolarından da toz kalkmaması için depoların Tavşancıl'ın üst kısımlarına taşınması söz konusu. Yeterli yer olmaması yüzünden bu sorun tam olarak çözülmüş değil, mahkemelik olanlar var. Kanserden ölenlerin yüzde 44'ünün akciğer kanseri olduğu düşünülürse toz meselesinin önemi daha da iyi anlaşılıyor. Sanayi bölgesi ve Dilovası'nın atıklarını arıtacak bir arıtma tesisi 2007 sonuna yetiştirilmeye çalışıyor. 15 milyon euroluk tesisin finansmanını karşılayan DOSB, daha sonra arıttıkları sular için belediyeden ve firmalardan belirli bir bedel alarak geri ödemeyi sağlayacak.

En sorunlu konu, tesislerin içindeki konutlar
Türkiye'nin tüm dünyanın geçtiği bir süreçten geçtiğini söyleyen Türker, "Biz Türkiye olarak bu süreci daha hızlı geçme gayreti içerisindeyiz. Her şeyin bir maliyeti var. Türkiye'nin sanayi geçmişi 40 yıl. 40 yıl önce, o zamanın sermaye birikimiyle devlet, 'Sen yatırım yap, çevreyi bırak' demiş. Kimsede çevre bilinci yoktu ki? Çevre Bakanlığı yoktu, Çevre Kanunu 1993'te çıktı. 'Sanayiciyim, her şeyi yaparım' demiyorum ama sanayici olmak da zor. Burası 20 yıl önce OSB olsaydı tedbirler daha önce alınırdı. Çok büyük aşamalar kaydedildi. Kamuoyunda, sanki Meclis raporu çıkacak ondan sonra bir şeyler olacakmış gibi bir durum var. Rapor hazırlanırken yatırımlar devam ediyor" diyor.

Tüm firmaların yaptığı tevsi yatırımlarının 500 milyon doları bulacağını söyleyen Türker, en sorunlu konunun sanayi bölgesindeki konutlar olduğunu söylüyor. OSB'nin yanında iki mahalle var: Fatih ve Yıldız Mahallesi. OSB, Yıldız Mahallesi'ndeki tapulu arsaları satın alıp bu arazileri sanayi bölgesine katarak bu sorunu çözmeyi planlıyor. Bu konuda halkla anlaşılacağı konusunda sanayici iyimser.

Komisyon Başkanı Eyüp Ayar da mahallelerin taşınmasına sıcak baktığını söylüyor. Fatih Mahallesi'nde ise bir sorun var çünkü tüm yapılar orman arazisine yapılmış. Sanayici bu arsaları kullanamayacağı için para vermek istemiyor. Bir diğer konu da halktan alınan arazilerin nasıl kullanılacağı. Ayar, raporda bu alanların yeşil alan olmasını önerdiklerini söylüyor ama son sözü sanayici söyleyecek çünkü OSB'ler imar planlarını kendileri yapıyor.

AKP Kocaeli Milletvekili Eyüp Ayar:

Dilovası'nda yeni bacalı sanayi istemiyoruz
Sanayiciye çevreyle ilgili yatırımları bir an önce yapmasını söylüyor, takip ediyoruz. Olabilecek şeyleri öneriyoruz. Dilovası 5 etaplı bir OSB, ikinci etap daha bitmemiş. Bizim önerimiz bu yeni bölgelere yapılacak fabrikalarda kesinlikle, "baca sanayi" denilen havaya veya suya atık veren yatırım yapılmaması. Bu kararı aldırtmak istiyoruz. OSB'de 168 firma var, 50 tanesi çok ciddi yatırımlar yapıyor. Bu yatırımların mutlaka çok daha önce yapılması gerekiyordu. Variller de denk geldi. Kamuyu da ilgilendiren yatırımlar var, Dil Deresi'nin ıslahı, doğalgaz çalışmaları gibi. Taş ocakları daha iyi standartlarda çalışacak, kömür depoları taşınacak. 2007 ortasına kadar Gebze ve Dilovası'nda açık çöp olmayacak. Dilovası'nda toplu konutların yapılması ve tüm gecekondulardan kurtulmak lazım. Sanayicilerin tehlikeli atıkları birikmeye başladı. İZAYDAŞ'ın kapasitesi yetmiyor. Yeni Çevre Yasası ile ceza geliyor. Kural şu: Çevreye verdiğiniz zararı mutlaka telafi edeceksiniz. Etmezseniz ilgililer telafi edip parasını sizden alacak. İşyeri kapatma ve hapis cezası var.

Güler, İspanya'dan ilham alsın

Özgür Gürbüz / 24 Şubat 2006

Hükümetin 3 tane nükleer santral kurma planları nükleer karşıtlarını da hareketlendirdi. Ankara'da birçok sivil toplum örgütü ve çevreciler bir nükleer karşıtı toplantıda biraraya gelirken, İstanbul'da ise Yeşiller grubu bir basın açıklaması yaparak, Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanı Hilmi Güler'e İspanya'dan ilham almasını gerektiğini söyledi.

İspanyol Sanayi, Ticaret ve Turizm Bakanı Jose Montilla Aguilera'nın davetlisi olarak İspanya'da bulunan Hilmi Güler'e seslenen Yeşiller Uluslararası İlişkiler Koordinatörü Ender Eren, "Umarız dünyanın en büyük ikinci rüzgar kurulu gücüne sahip İspanya'yı ziyareti sırasında Hilmi Güler gözlerini kapamaz ve ağırlık verilen yeni enerji politikalarını görür" dedi. Eren, İspanya'nın yeni Başbakanı Zapatero'nun iktidara gelir gelmez halkına verdiği nükleer enerjinin yerine yenilenebilir enerji kaynaklarının devreye alınması sözünü anımsatarak, Güler'in 30 Nisan 2006'da İspanya'ya bir daha giderek, Jose Cabrera(Zorita) reaktörünün kapatılışına tanıklık etmesini istedi.

Yapılan açıklamada İspanya'nın Vandellos-1 reaktörünü sadece 28 yıl çalıştırdıktan sonra kapattığı ve 10 bin 27 megavatlık kurulu rüzgar gücüyle dünya ikincisi olduğuna dikkat çekildi. Tam kapasiteyle çalıştığında elektrik ihtiyacının yüzde 24'ünü sağlayabilen rüzgar santralleri İspanya'da 30 bin kişiye istihdam sağlıyor diyen Ender Eren; "Sinop'tan Konya'ya; Türkiye'nin hiçbir yerinde insanlar, radyasyonla, kanserle, Çernobil'le birlikte anılan nükleer santralleri şehirlerinde görmek istemiyor" dedi. Yeşiller, Enerji Bakanı'na çağrı yaparak, en pahalı ve en kirli elektrik üretim biçimi olan nükleer enerjiyi Türkiye'ye bulaştırma çabalarından vazgeçmeye çağırdı.

Tünel yollara mimarlardan tepki var

Kentte kara ulaşımı için kullanılacak bu tünellerin toplam uzunluğu 78 kilometre olacak ve yaklaşık 2 milyar dolara mal olacak. İstanbul Belediye Başkanı Kadir Topbaş'ın fikri olan projeye Mart ayında başlanması ve 2 yıl içinde de bitirilmesi planlanıyor.

Özgür Gürbüz - Referans Gazetesi / 23 Şubat 2006

İstanbul'da Galata Kulesi'ne çıkıldığında, kentin meşhur 7 tepesini tek tek göstermek pek de kolay değil. Ancak İstanbul'da oturanların çoğu, size değil 7, 70 tane kördüğüm olmuş kavşak ya da cadde sayabilir. Bu nedenle, İstanbulluları canından bezdiren trafik sorununu çözmek için hergün yeni bir proje ortaya çıkıyor. 116 yeni kavşak projesinden sonra, "Yedi Tepeye Yedi Tünel" projesiyle trafiğin yoğun olduğu bölgelere nefes aldırmayı amaçlayan İstanbul Büyükşehir Belediyesi, uzunlukları 8 kilometreyle 500 metre arasında değişen 32 tünel kazmaya başlıyor. 25'i Avrupa, 7'si Anadolu yakasında yapılacak tünel-yolların ihale şartnameleri bitmek üzere. Mart ayı başında ihalelerin sonuçlanıp, ilk kazmanın da Mart ayı sonunda vurulması bekleniyor. Projenin 2 milyar dolarlık bir maliyetinin olacağı varsayılırken, gerçek maliyet ihale sürecinde ortaya çıkacak.

Raylı sistemden daha ucuz
Toplam uzunluğu 78 kilometreyi bulan ve topoğrafik yapısı nedeniyle tünel yapımına elverişli olduğu söylenen bu yolların hepsinin 2 yıl içerisinde bitirilmesi planlanıyor. Tünellerin, özellikle trafik sıkışıklığının yaşandığı ana arterlere alternatif olması ve seyehat sürelerini kısaltması bekleniyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreteri Mesut Pektaş, "İnşa edilecek tünel-yollarla mevcut trafiğe alternatif ana arterler kazandırılacak ve İstanbulluların günlük hayatta ulaşım için harcadıkları zaman kısalacak" diyor. Tüneller sayesinde hızlı, güvenli ve ekonomik yolculukların yapılacağını belirten Pektaş, raylı sistem yerine karayolunun seçilmesinin nedenlerini de şöyle özetliyor: "Raylı sisteme girdiğinizde maliyetler artıyor, fizibilite çalışmaları uzuyor ve yurtdışından destek almak zorunda kalınıyor. Kaldı ki, metroyla sadece insan taşınıyor. İstanbul içinde yapılan yük taşımacılığı için karayoluna da gerek var."
Raylı ulaşımla ilgili projelerde de çalışmaların sürdüğünü belirten Pektaş, raylı ulaşım için uluslararası ihaleye çıkılması gerektiğini, tünellerin ise yerli firmalar tarafından yapılabildiğine dikkat çekiyor. Tünel tercihinde önemli bir kriterde İstanbul'da yer üstünden ana arter olarak yol açma şansının artık bulunmaması gösteriliyor.

Tünel projesi çözüm değil
Mimarlar Odası Genel Başkan Yardımcısı Duna ise "Böyle bir maliyet göze alınıyor, ulaşımın rahatlatılması düşünülüyorsa; bunun raylı sistemler üzerinden tasarlanması gerekir" diyor. Bülend Duna, "İstanbul'un topoğrafyası zor; bu zorluk hem olanak hem de fırsatlar getiriyor. İstanbul'un ulaşım sorunuyla ilgili getirilen tüm çözüm önerilerinin iyi irdelenmesi gerek. Örneğin, 116 projenin önemli bir kısmı kavşak projesi. Bu projeler kısa süreli rahatlama getiriyor ama motorlu araç kullanımını teşvik ediyor ve diğer projelerin önünü tıkıyor" yorumunu getiriyor. Duna'ya göre İstanbul trafiği içinde yük taşımacılığının payı düşük ve Altunizade'de bir örneği olan tünel projesinin çözüm olmadığını görmek için sabahları gidip gözlerinizle görmeniz gerek.

Kuruluşlar birbirinden habersiz
Bülend Duna, "Üçüncü köprü içinde 'transit taşımacılığın getirdiği yükü hafifletecek' argümanı kullanılıyor. Halbuki, transit trafiğin İstanbul trafiği içindeki payı çok çok az. Farlı sistemler birbirine entegre olmakta sıkıntı çekiyor. Bu yönetim, daha önceki yönetimlere göre daha çok raylı sistem yatırımı yaptı ama yeterli değil" diyor. Tünellerde kaza riskinin de fazla olduğuna değinen Duna, "İstanbul'da 17 ayrı kuruluş ulaşımla ilgili, bazen birbirinden habersiz, projeler yürütüyor. Bu kuruluşlar arasında koordinasyon eksikliği var. Hükümetin de, köprü projesi gibi, yerel yönetimin kararlarını hiçe sayıcı şeklinde baskın projelerle İstanbul'a müdahalesi sözkonusu. Katkı yaptıklarını sanıyorlar ama bence çok yanlış yapıyorlar" diyerek sorunun bir başka boyutuna dikkat çekiyor.

Tünelli çözüme mimarlar temkinli yaklaşıyor
Kentte kara ulaşımı için kullanılacak toplam 78 kilometre uzunluğundaki 32 tünel-yolun yapımına mart ayında başlanacak. 2 yıl içinde bitirilmesi planlanan projeye Mimarlar Odası sıcak bakmıyor. Mimarlar 'Ulaşımın rahatlatılması düşünülüyorsa; bunun raylı sistemler üzerinden tasarlanması gerekir' diyor.

Tünel-Yol Projeleri

AVRUPA YAKASI

1a Hasköy-Taşkızak 860 m
1b Taşkızak Bahriye Cad. (İlave Tek Tüp) 670 m
2 Şişhane-Tophane 970 m
3 İplikçi-Tophane 1500 m
4 Kağıthane-Halilpaşa 1550 m
5 Piyalepaşa-Dolapdere 1150 m
6 Dolapdere-Kadırgalar 1080 m
7 Kadırgalar-Fulya 1480 m
8 Fulya-Ortaköy 1950 m
9 Ortaköy-Kuruçeşme 1280 m
10 Fulya-Kağıthane (Cendere Yolu) 4196 m
11 Kağıthane-Ayazağa (Cendere Yolu) 2700 m
12 Ayazağa-Tarabya Kavşağı 4200 m
13 Yıldız Sarayı-Akmerkez (Levazım Yolu) 2230 m
14 Akmerkez-Armutlualtı (Levazım Yolu) 3500 m
15 Armutlualtı-Tarabya Kavşağı 4670 m
16 Bebek-Baltalimanı 2261 m
17 Baltalimanı-İstinye 1948 m
18 Çayırbaşı-Sarıyer 2500 m
19 Kuyumcukent-Bahçelievler 2960 m
20 Bahçelievler-Davutpaşa 4400 m
21 Davutpaşa-Samatya 4350 m
22 Davutpaşa-Eyüp 5800 m
23 Kuyumcukent-Bayrampaşa 8158 m
24 Bayrampaşa-Eyüp 4500 m GENEL TOPLAM 70863 m

ANADOLU YAKASI

1 Kadıköy-Kuşdili 920 m
2 Harem-Ahmediye 1115 m
3 Ahmediye-Üsküdar 576 m
4 Kuzguncuk-Beylerbeyi 1300 m
5 Beylerbeyi-Çengelköy 1000 m
6 Çengelköy-Vaniköy 2000 m
7 Vaniköy-Göksu 1050 m
Toplam Tünel Boyu 7961 m

TÜM PROJELER TOPLAM BOY : 70.863 + 7961 = 78.824 m

Statların güvenliği AB fonuyla eğitilen holiganlara emanet

Türkiye'de ilk kez bir futbol kulübü Avrupa Birliği'nden (AB) fon aldı. Bursaspor aldığı 37 bin euroluk fonla bir yıl boyunca, yeşil sahalardaki şiddeti önlemek için kampanya yürütecek ve taraftarları arasından seçilecek 150 kişiye bu konuda eğitim verecek

Özgür Gürbüz-Referans Gazetesi / 18 Şubat 2006

Türkiye liglerinin en renkli takımlarından Bursaspor, önemli ve renkli taraftar kitlesiyle de ilgi çeker. Öyle ki Bursaspor taraftarının korkusu Beşiktaş'ın son kupa maçında dolaylı da olsa İnegölspor'a yenilmesine yol açtı. İnegölspor, İnegöl'de oynanacak karşılaşmadan daha fazla bilet geliri elde etmek için, maçın Bursa'ya alınmasını istemişti. Beşiktaş Teknik Direktörü Tigana ise iki sene önce Süper Lig'den düşen Bursaspor'un çılgın taraftarlarının Beşiktaş'a rahat vermeyeceğini iddia ederek, karşılaşmanın İnegöl'de oynanmasını sağladı. Çünkü Bursaspor'un küme düştüğü sene Beşiktaş ligin son haftalarında, yeşil beyazlıların düşme potasında olan iki rakibine de yenilmişti. İnegöl'de bozuk bir zeminde oynanan maçı da Beşiktaş 1-0 kaybetti.

"Teksas" ve "Radikal" gibi nevi şahsına münhasır iki taraftar grubu bulunan Bursaspor bir ilki gerçekleştirerek, futbolda şiddetin önüne geçilmesi için AB'den fon aldı. Yeşil-beyazlılar bu konuda bir proje hazırlayıp, Avrupa Birliği’nden 37 bin 700 euroluk bir hibe-fon elde ettiler. Sırada bir yıl sürecek bu projeyi hayata geçirmek var.

Cezayla gelen proje
Bursaspor’un aldığı hibe, Türkiye'de kamu sektörü ve Sivil Toplum Kuruluşları (STK) arası işbirliğinin geliştirilmesi ve STK'ların demokratik katılım düzeyinin güçlendirilmesi için AB tarafından ayrılan fondan sağlandı. Projenin mimarlarından ve daha önce uzun süre Nilüfer Belediyesi’nde görev almış Bursaspor Genel Müdürü Mehmet Tan, "Bursaspor’un sahasında şiddetin önlenmesi projesiyle yola çıktık" diyor. Bursaspor Profesyonel Futbolcular Dayanışma Derneği’nin yürütücülüğünü üstlendiği bu projede 20'nin üzerinde sivil toplum örgütü yer alıyor. Mehmet Tan bu 20 farklı kuruluşu Bursaspor’un paydaşları olarak niteliyor. Emniyet Müdürlüğü’nden Yerel Gündem'e kadar çok farklı gruplar işin içinde. İçlerinden 5 tanesi iştirakçi olarak yer alıyor. Bursa Olay TV, As TV, Amatör Spor Kulüpleri Federasyonu Bursa Şubesi, Büyükşehir Belediyesi ve Bursa Emniyet Genel Müdürlüğü iştirakçiler yani elini taşın altına biraz daha fazla koyanlar. Bursaspor Hukuki İşler Sorumlusu Hakan Öztürk, projenin Sakarya maçından sonra yaşanan olaylar ve alınan cezanın ardından daha da önem taşıdığını belirterek, "Projenin hedefe ulaşacağına eminim. Kurumsallaşma açısından önemli bir proje. Önemli olan taşı atana yanındakinin müdahale etmesidir" diyor.

Taraftarlar 9 ayrı ders görecek
Kampanya dahilinde kentteki billboardlar kullanılacak, belediye toplantılara yer tahsis edecek. Yazılı ve görsel basın da şiddetin futbol sahalarından uzaklaşması için bu seferberliğe katılacak. Gelişmelerden sadece Bursa değil, aslında tüm Avrupa kulüpleri haberdar olacak. Çünkü hem Türkiye Futbol Federasyonu hem de UEFA bu girişimleri destekliyor ve sonuçlarını yakından izliyor. Tan, “UEFA olsun, federasyonumuz olsun artık her şeyden kulüpleri sorumlu tutan bir anlayışı benimsiyor. Kulübün sorumluluğu sahaya 11 futbolcu çıkarmakla bitmiyor. Hafta sonu seyircilere yönelik bir ürün çıkartıyorsak onların rahat etmesi de zevk alması da bizim elimizde” diyor.

Projenin en ilginç yanlarından biri stadlarda şiddetin engellenmesi için çalışacak ve proje sürecinde yoğun bir eğitimden geçecek olan 150 kadar kişinin taraftarların arasından seçilecek olması. Bugün, Teksas ya da Partizan tribününde oturan bir kişi bir yıl sonra üniformasıyla diğer taraftarlara yol gösterecek. Tribünlerden seçilecek bu 150 kişi, özel güvenlik yasasına bağlı olacak ve Emniyet Genel Müdürlüğü’nün kontrolünden geçecek. 90-120 saate varan, topluluk yönetiminden ekolojiye kadar 9 ayrı ders alacak, kapılarda diğer taraftarları karşılamaktan bilet kontrolüne kadar çeşitli görevleri üstlenecekler. Taşkınlık yapanları uyaracaklar ve tüm bunları yaparken içlerinden biri olmaları da işlerini kolaylaştıracak; en azından umulan bu. Özel güvenliğin, insanları, atmosferi bilmemesi veya sporla ilgilerinin yeterli olmaması gibi handikaplara da sahip olmayacaklar. Mehmet Tan, futbol sektörünün Türkiye’de ve dünyada geliştiğini polisin stadyumdan çıkması yönünde de bir çalışma olduğuna değiniyor. Tan, “Kulüpler spor hizmetlisi olan insanları bulma arayışında. Biz bu insanların tribünlerden olmasını daha uygun buluyoruz. Sorunu yukarıdan emir vererek çözemezsiniz, katılımcılarla birlikte çözmelisiniz. Hibe almasak bile, bu projeyi hayata geçirmeyi deneyecektik. 2004'ten bu yana böyle bir projeyi düşünüyorduk” diyor.

AB, UEFA ve Futbol Federasyonu kadar herkes bu projenin nasıl sonuçlanacağını bekliyor. Bakalım, Bursaspor, timsah yürüyüşünden sonra bir başka ilke daha imza atıp, yeşil sahaları yeniden gerçek futbolseverlere açabilecek mi?

Teksas da var Radikal de
Projenin ilk bakışta görülmeyen başka çıktılarının da olması umuluyor. 20'ye yakın kuruluşun dışında Teksas, Partizan, Radikal gibi 10 adet taraftar derneği ve grupların da kamuoyuyla buluşması amaçlanıyor. Belki de yan yana oturan ama pek iç içe oturmayan bu gruplar beraber iş yapmayı öğrenecekler. Diyalog için bir şans doğacak. Mehmet Tan, Bursaspor kulübünün ruhunda zaten sivil toplumculuk olduğuna dikkat çekiyor ve şöyle devam ediyor: “Burası bir dernek. Üyeleri var, seyircileri, fanatikleri var. Görselliğin dışında bir anlamda duygu ve bilgi de satıyoruz. Bursaspor'u yönetenler de tüm bu aktörleri dikkate almak zorunda. Kurumsal anlamda şirket olunsa da STK ruhuyla yönetilmeli. Sermayenin yüzde yüzü size de ait olsa bile bugün kamuoyunun katılımı olmadan hiç bir iş yapamazsınız. Biz sosyal bir kuruluşuz, insanlar bize gönüllü olarak geliyorlar, yıllık aidatlarını veriyorlar, formalarımızı satın alıyorlar”.

Bursaspor'un 2005 yılı cezaları

Maçın Tarihi / Maç / Ceza Türü / Miktarı
28/08/2005 Bursaspor-Mardinspor Para Cezası 2000
04/09/2005 Türk Telekomspor-Bursaspor Para Cezası 1000
18/09/2005 Kocaelispor-Bursaspor Para Cezası 8000
25/09/2005 Bursaspor-A. Sebatspor Saha Kapatma 1 Maç
16/10/2005 Uşakspor-Bursaspor Saha Kapatma 1 Maç
27/11/2005 Orduspor-Bursaspor Para Cezası 4000
18/12/2005 Sakaryaspor-Bursaspor Seyircisiz oynama 1 Maç

Bursaspor Karşılaşmalarında Şiddetin Önlenmesi Projesi kapsamında www.bursasporabprojesi.org adresiyle bir web sayfası da açıldı. Projede görev almak isteyenler internet üzerinden başvuru yapabiliyor. Projeyi takip etmek ve görüşlerini belirtmek isteyen taraftarlar da yine aynı siteden tartışmalara katılıp görüşlerini bildirebiliyor.

İTÜ'deki deneme reaktörü devreye giriyor

Enerji Bakanı, 2020 yılına kadar Türkiye'nin 128 milyar dolarlık enerji yatırımı yapması gerektiğini söyledi. Güler, Türkiye'nin tükettiği enerjinin yüzde 70'ini dışarıdan temin ettiğini, bunun yüzde 38'ini petrol, yüzde 23'ünü ise doğalgazdan oluştuğunu vurguladı.

Özgür Gürbüz - Referans Gazetesi / 16 Şubat 2006

Enerji Bakanı Hilmi Güler, Türkiye'nin enerjide dışa bağımlılığının artmasının önüne geçebilmek için nükleer santrallerin devreye sokulması gerektiğini söyledi. Güler, Türkiye'nin 2020 yılına kadar 128 milyar dolarlık enerji yatırımına ihtiyacı olduğunu da belirtti.

Kulislerde nükleer enerji dosyasının başbakanlığa gönderildiği haberini dolaştığı şu günlerde gözler eski deneme reaktörlerine çevrildi. Türkiye'de, biri Çekmece Nükleer Araştırma Enstitüsü'nde diğeri ise 1979 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi'nde (İTÜ) kurulan iki adet deneme-araştırma reaktörü bulunuyor. Dün İTÜ'de düzenlenen "Isıtma Sistemlerinde İleri Teknolojiler ve Biyoyakıtların Kullanımı Çalıştayı"na katılan Güler, iki seneden uzun bir süredir çalıştırılmayan 350 kilowatlık kurulu güçteki bu reaktörün yeniden devreye sokulması gerektiğini ifade etti. Güler'in açıklamaları, bundan önceki nükleer enerji girişimlerinde de önemli rol oynayan ve 5 yıl önce adı "enerji enstitüsü"ne çevrilen İTÜ Nükleer Enerji Enstitüsü'nün birikimine ve kadrosuna yeniden iş düşeceğinin bir işareti oldu.

Bağımlılık artabilir
Türkiye'nin 2020 yılına kadar enerji alanında 128 milyar dolarlık yatırım yapması gerektiğini vurgulayan Güler, "Yerli kaynakların kullanılması ağırlıklı ve dışa bağımlılığı azaltmaya yönelik bir politika uygulamaya çalışıyoruz" dedi. Enerji ihtiyacının şu anda 88 milyon ton petrole eşdeğer olduğuna işaret eden Güler, yüzde 70-72 oranında bir dışa bağımlılığın söz konusu olduğunu, bunun yüzde 38'ini petrol, yüzde 23'ünü doğalgazın oluşturduğunu vurguladı. Tedbir alınmaması halinde yüzde 80'e çıkma riski bulunan bu oranın mutlaka yüzde 50 seviyesine indirilmesi gerektiğini dile getiren Güler, bu durumun en azından karşılıklı bağımlık haline getirilmesinin şart olduğunu ifade etti.

Yerli kaynakların kullanılması için 21 jeotermal ve 6 kömür sahasını ihaleye çıkardıklarını söyleyen Güler, Türkiye'nin jeotermal enerjide Avrupa birincisi ve dünya yedincisi olduğun anımsatarak yüksek sıcaklıkta olan sahaları elektrik üretimi, düşük ısılardakileri ise sera ve ısıtma amaçlı kullanılacağını söyledi. Türkiye'deki tüm kömür sahalarını enerji üretimi için kullanıma açacaklarını aktaran Güler "Altı kömür sahası ihaleye çıktı. 1.5 milyon ton kömürde dar gelirlere dağıtıldı. 14 bin kişiye iş imkanı çıktı" diye konuştu.

80 bin kişiye istihdam olanağı
Biyodizel ve biyo-etanolün önemine değinen Güler, Türkiye'nin 1.2 milyon tonluk biyo dizel, 3.6 milyon tonluk da biyo-etanol üretim kapasitesi olduğuna dikkat çekerek, bu potansiyelin 80 bin tarım işçisine iş imkanı sağlayacağını ve 3 milyarlık bir ciro yaratacağını belirtti. Güler'in rakamlarına göre bu kaynakların kulllanılması 2 milyar YTL'lik tüketici, yaklaşık 1.4 milyar YTL'likte ithalat tasarrufu sağlayacak.

İTÜ Enerji Enstitüsü Müdürü Abdurrahman Satman, enerji enstitüsünün 5 yıllık bir geçmişi ve üniversiteler içinde tek, tüm kurumlar göz önüne alındığında ise enerji enstitüsü olarak iki kuruluştan biri olduğunu söyledi. Enstitüde 30 öğretim elemanının çalıştığını belirten Satman, "Nükleer reaktörümüz var. Bu bize çok önemli bir birikim ve alt yapı sağlıyor. Türkiye eğer nükleer enerjiye geçecekse bu kuruma ve bize çok şey düşüyor" diye konuştu.

Enerji Bakanı Hilmi Güler ile Romanya Ekonomi ve Ticaret Bakanı Ioan Codrut Seres, denizaltından elektrik hattıyla enerji alışverişini sağlayacak projenin ortak metnini dün imzaladı. Güler, Romanya ile enerji konusunda önemli bir işbirliği adımı attıklarını belirterek, “Şehir olarak da Köstence ile İstanbul arasında, deniz altından elektrik hattıyla enerji alışverişini sağlayacak çalışmanın ortak metnini imzaladık” dedi. Seres de, Türkiye ile 20 yıl önce iyi ilişkilerin gelişmeye başladığını, şimdi de bunun somutlaştırıldığını söyledi.

Romanya ile işbirliği
Enerji Bakanı Hilmi Güler ile Romanya Ekonomi ve Ticaret Bakanı Ioan Codrut Seres, denizaltından elektrik hattıyla enerji alışverişini sağlayacak projenin ortak metnini dün imzaladı. Güler, Romanya ile enerji konusunda önemli bir işbirliği adımı attıklarını belirterek, “Şehir olarak da Köstence ile İstanbul arasında, deniz altından elektrik hattıyla enerji alışverişini sağlayacak çalışmanın ortak metnini imzaladık” dedi. Seres de, Türkiye ile 20 yıl önce iyi ilişkilerin gelişmeye başladığını, şimdi de bunun somutlaştırıldığını söyledi.

ABD pes etmiyor! Kyoto'ya alternatif arayışları sürüyor

Özgür Gürbüz - Analiz / 13 Şubat 2006

Aralık ayında Montreal'de, Kyoto'nun ilk safhasının sonrasında hangi önlemlerin alınması gerektiğini saptamak için masaya oturacağını belirten ABD, geçtiğimiz ay Sidney'de yapılan toplantıda ise zorunlu tedbirler yerine teknolojik gelişmelerle gönüllü destekten yana tavır koydu.

Aralarında Japonya, Avustralya, Hindistan, Çin ve Güney Kore'nin de olduğu 6 ülke, "temiz enerji" projelerini desteklemek için bir fon oluşturmaya karar verdi. Dünyadaki toplam sera gazlarının yarısından sorumlu olan bu 6 ülke, Kyoto'nun aksine, temiz kömür, karbon gömme ve nükleer enerji gibi teknolojilere yatırım yapılmasını savunuyor. Fosil yakıtlara dayalı enerji sistemlerinin ekonomileri için hayati önem taşıdığını belirten ülkeler adına açıklama yapan Avustralya Dışişleri Bakanı Alexander Downer, Kyoto'ya taraf olmayan Avustralya ve ABD'nin sözkonusu fonun çalışması için ilk adımı atacaklarını söylemiş, diğer 4 ülkenin de bu adımı destekleyeceğini belirtmişti. Henüz ne kadar paranın bu fon için ayrılacağı açıklanmasa da, Avustralya'nın 75 milyon dolarlık bir kaynak ayırması bekleniyor. Halihazırda her yıl 3 milyar doları hidrojen enerjisi, karbon gömme teknolojileri ve yenilenebilir yakıt teknolojilerine harcayan ABD'nin payının ise daha fazla olması bekleniyor.

Uluslararası Enerji Ajansı'nın, bugünkü politikaların değişmemesi halinde, 2030 yılındaki karbondioksit emisyonu miktarının 2005'e göre yüzde 50 daha fazla olacağını söylediği bir zamanda, zorunlu tedbirlerden bahsetmeyen bu toplantının bir ilginç yanı ise, 80 büyük enerji ve madencilik firmasının da toplantıya büyük ilgi göstermesiydi. Bir diğer ilginç nokta da, Kyoto görüşmelerine aktif katılımcı olan birçok çevreci grubun bu toplantıyı tamamen "boşa konuşma" olarak nitelendirerek 2 gün boyunca protestolara katılması oldu. Greenpeace sözcüsü Catherine Fitzpatrick, "Konuşmak ucuz, eylemsizliğin fiyatı ise çok pahalı" derken, Avustralyalı Yeşiller ise Exxon Mobil ve Rio Tinto gibi büyük kömür ve petrol endüstrisinin bu paktın arkasında olduğunu öne sürdü. Monash Üniversitesi'nden iklim uzmanı Prof. Amanda Lynch'e göre de, ciddi önlem alma anlamında hiçbir anlaşma sağlanmadı.

İki günlük toplantının sonunda, yatırım yapılması beklenen alanlar arasında daha az hava kirliliğine yol açacak "temiz kömür" olarak adlandırılan teknolojiler, çıkan karbondioksitin tutularak yeniden yeraltına, boşalan kömür ve gaz yataklarına gömülmesini öngeren karbon gömme teknolojileri, yenilenebilir enerji, hidrojen ve nükleer öne çıkıyor. Kyoto Protokolü ise, 2012 yılına kadar gelişmiş ülkelerin sera gazı emisyonlarını 1990 yılının yüzde 5,2 aşağısına çekmesini hedefliyor. Hedeflere ulaşamayan ülkeler, 2013 yılında başlayacak ikinci yükümlülük döneminde hem eski hedeflerini yakalamak hem de yüzde 30'luk bir ek yükümlülüğünün de altına girmek zorundalar.

Türkiye'de rüzgâr esmiyor mu?

Özgür Gürbüz - Analiz / 11 Şubat 2006

Avrupa'da geçen yıl yeni bir rekora imza atarak altın çağını yaşamaya devam eden rüzgâr enerjisi bizde daha çok konuşuluyor. Geçtiğimiz mayıs ayında çıkan yeni ama Avrupa'daki örneklerine kıyasla birçok eksiği olan Yenilenebilir Enerji Yasası sonrası biraz umutlanan rüzgâr enerjisi yatırımcıları hâlâ projelerine kredi bulmakta zorlanıyor. Bunun arkasında iki ana neden var. Birincisi, devlet tarafından verilen 7 yıllık alım garantisinin Yeni Türk Lirası cinsinden olması, ikincisi de bu miktarın hâlâ netleşememesi. Rüzgâr çitliklerini finanse etmek isteyen yabancı bankalar olası bir "kur farkı" probleminden korkuyor. Kredilerin geri ödemesini verdikleri yabancı para cinsinden alacak olan bankalar, Yeni Türk Lirası'nda yaşanacak değer kaybının yatırımcıyı zor duruma sokacağını düşünüyor. İkinci problem ise, 7 yıl boyunca satın alınacak her kilovatsaat için ödenmesi düşünülen miktarın bir önceki yıla ait Türkiye ortalama elektrik toptan satış fiyatına göre belirlenecek olması. enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) geçtiğimiz günlerde bu fiyatın nasıl hesaplanacağına dair bir formül açıkladı. Ancak, formül üzerine homurdanmalar olacağa benziyor. Ortalama fiyatla ilgili ikinci problem de her yıl bu fiyatın hesaplamalar dolayısıyla değişecek olması. Bakanlar Kurulu'nun da yine her yıl yüzde 20 artırım yapma hakkı var. Tüm bunlar, kredi ödemelerini garanti altına almak isteyen bankalarda güven eksikliği yaratıyor.

İki tribün dışında yatırım yok

Türkiye'nin 1997 yılından beri rüzgâr enerjisine 2 tribün dışında hiç yatırım yapmamış olmaması ve enerjide dışa bağımlılığın ayyuka çıktığı günümüzde rüzgârın enerjisinin hâlâ gündeme gelmemiş olması oldukça üzücü. rüzgâr enerjisi konusunda kamuoyunun yanlış bilgilendirildiği de bir gerçek. Öncelikle rüzgâr çiftliklerinin diğer konvansiyonel santraller gibi biner MW'lık tesisler olmadığını, genellikle 10-50 MW arasında değişen büyüklüklere sahip mikro santraller olduğunu bilmek gerek. Bu nedenle, ülkelerin değişik bölgelerine dağılan bu mikro santrallerin bulunduğu alanların hepsinde bir rüzgâr kesintisinin olmayacağını da kavramak lazım. rüzgâr enerjisine getirilen eleştirlerden rüzgâr türbinlerinin kapasite faktörleri yüzde 40 civarında. En iyi orana sahip olan doğalgaz santralleri ise bunun hemen hemen iki katı değere sahip. Kaba bir hesapla 100MW'lık doğalgaz için 200 MW rüzgâr kurarak aynı verimi elde edebiliyorsunuz. Kuruluş maliyetleri de birbirine yakın ama arada önemli bir fark var. Rüzgâr'ın ne yakıt parası ne de atık sorunu var. Sosyal maliyet yok, çevresel risk sıfır.

Rüzgâr, güvenilir enerji kaynağı

Konvansiyonel kaynaklara kıyasla küçük üniteler oldukları için arz güvenliği konusunda da büyük sorun yaratmıyorlar. Reuters, 20 Ocak 2006'da Güney Afrika'nın bin 800 MW büyüklüğündeki nükleer reaktörünün bir ünitesinin 3 aylığına kapandığı haberini verdi. Nedeni yanlış yerleştirilmiş bir cıvata! Afrika'nın tek nükleer santrali geçtiğimiz yılda yine yakınındaki bir yangın ve teknik nedenlerden dolayı bir süre kapalı kalmıştı. Güvenlik önlemleri yüzünden nükleer santrallerdeki en ufak bir aksaklık uzun süreli kontrollere neden oluyor. Üç ay boyunca Cape Town bölgesinde elektrik kesintileri kaçınılmaz. İki günlük doğalgaz krizini anımsarsak, neredeyse Keban Barajı gibi bir santralin 3 ay devreden çıkmasının faturasını iyi analiz etmek gerekir. rüzgâr enerjisinde ise arızalar mekanik olduğu için hemen giderilebiliyor ve 100 türbin aynı anda bozulsa bile bunun kurulu gücü 150-200MW'ı geçmiyor. Arz güvenliğinin bir de bu boyutu var.