Kyoto Prtokolü Hayatımızı Nasıl Değiştirecek?

Özgür Gürbüz/ 6 Şubat 2009

Türkiye, gecikmeli de olsa 5 Şubat 2009 tarihinde Kyoto Protokolü’ne taraf oldu. Protokole bugüne kadar 185 ülke taraf oldu ve küresel ısınmaya yol açan seragazı emisyonlarını, 2012 sonuna kadar 1990 yılındaki seviyenin en az yüzde 5 altına çekmeyi kabul ettiler. 1997 yılında Japonya’nın Kyoto kentinde ortaya çıkan anlaşmada bu sorumluluk tüm taraf ülkelere verilmedi. Gelişmiş ülkeler olarak adlandırılan grup indirim taahhütlerini kabul ederken, gelişmekte olan ülkeler için yaptırım içermeyen tedbirler kabul edildi. Bugün protokole taraf olan Çin, Hindistan gibi ülkeler bu nedenle, birinci dönem olarak da adlandırılan 2008 – 2012 yılları arasında seragazı emisyonlarını indirmek zorunda değiller.

Türkiye’nin özel durumu
Türkiye’nin durumu ise birçok açıdan farklılık içeriyor. 1997’deki ilk metinde kendisini, OECD ülkesi olduğu için gelişmiş ülkelerin yanında bulan Türkiye, uzun yıllar yükümlülük alacak ülkeler arasında yer aldı. Türkiye’nin ilk yıllarda küresel ısınmaya gereken ilgiyi göstermemesi nedeniyle bu sorun fazlaca gündeme gelmedi. İşin ciddiyeti daha sonra anlaşıldı ve Türkiye 2001 yılında Fas’ın Marakeş kentindeki Taraflar Toplantısı’nda (COP 7) kendi özel durumunu kabul ettirerek, yükümlülük alan ülkelerin içinde yer aldığı “Ek-B” adı verilen listeden ismini çıkarttırdı. Bugün protokole imza atan Türkiye hem 2001 yılındaki karardan dolayı 2012 yılına kadar yükümlülük almıyor. 2009 Aralık ayında Danimarka’nın Kopenhag kentinde yapılacak toplantıda 2012 sonrası alınacak yeni yaptırımlar belli olacak. Türkiye’nin bu dönemde nasıl bir yükümlülük alacağı ise orada yapılacak görüşmelerde belli olacak. Protokol’e taraf olan Türkiye, Kopenhag’ta müzakerelere aktif olarak katılabilecek.

Neler yapmalıyız?
Önümüzdeki üç yıl boyunca Türkiye’yi etkileyen en büyük yükümlülük, Birleşmiş Milletler’e verilecek olan raporların daha detaylı ve sık olarak hazırlanacak olması. Bu dönemde Türkiye bir yaptırım almasa da uzmanlar, sürenin iyi değerlendirilerek 2012 sonrasına hazırlanılmasının önemine değiniyor. Makro politikalar; enerjiyi verimli kullanma, toplu taşımanın yaygınlaştırılması, karayollarından demiryollarına geçiş, rüzgar, güneş ve biyokütle gibi temiz enerji kaynaklarının kullanımının arttırılması, orman alanlarının ve su havzalarının korunması, sanayide yeşil teknoloji seçimine yönelinmesine neden olacak. Kyoto’nun günlük hayatımıza yansıması ise daha çok bireysel tedbirleri kapsıyor. Geri dönüşüm için evsel atıkların ayrıştırılması, tasarruf tedbirleri, evlerde yalıtım ve enerjiyi verimli kullanan cihazların kullanımı yine ilk akla gelenler. Yerel yönetimlerin tavırları ve çıkarılacak yasal düzenlemelerin bireysel tedbirlere etkisi fazla olacak.

Protokol hedef gösteriyor, gidilecek yolu ülkeler çiziyor
Kyoto Protokolü, yükümlülük alan ülkelere atmosfere saldıkları seragazı oranında indirim ya da sınırlama getiriyor. Bu hedefe nasıl ulaşacaklarına ise ülkelerin kendileri karar veriyor. Örneğin Avustralya 2012 sonuna kadar seragazı emisyonlarını 1990’a göre yüzde 2,1 azaltmak zorunda. Avustralya’nın hedefine ulaşmak için daha az kömürle çalışan santral mi yapacağı ya da enerji tasarrufuna mı ağırlık vereceği Kyoto’yla belirlenmiş değil. Protokol, ülkeleri seçimlerinde serbest bırakıyor, sadece Emisyon Ticareti (Karbon Borsası) gibi mekanizmalarla yol gösteriyor.

AB ve Kyoto
Avrupa Birliği (AB), Kyoto Protokolü’ne topyekün taraf olarak tüm üyelerin sorumluluk almasını şart koştu. Türkiye’nin AB’ye girişinde de Kyoto’ya ya taraf olması şart koşulmuştu. AB-15 üyeleri, 2013’e ortak bir hedef belirledi ve seragazlarını 1990’a göre toplamda yüzde 8 azaltmayı kararlaştırdı. Bu ortak hedefe ulaşmak için her ülkeye ayrı hedefler verildi. Bazı ülkeler 90 yılına göre sınırlı da olsa arttırım hakkı kazanırken, Almanya, Danimarka ve İngiltere gibi ülkeler AB’nin ortalama yüzde 8 indirimi yakalaması için yüksek hedeflerle yola çıktılar. Avrupa Çevre Ajansı, AB’ye üye olan 27 ülke içerisinde sadece İspanya, İtalya ve Danimarka’nın bu hedefleri yakalamayacağı ve ikinci dönem için daha fazla yükümlülük alacağını tahmin ediyor. Kısacası 2012’ye kadar Avrupa’da ciddi bir sorun yok. Ülkelerin hedeflerine ulaşamaması halinde en büyük yaptırım, ilgili ülkenin bir eylem planı belirlemesi ve 2012 sonrası dönemdeki yükümlülüklerini yüzde 30 artırması olarak belirlenmiş.

***
Türkiye’nin Küresel Isınmaya Katkısı
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, 1990 yılında 170 milyon ton CO2e (karbondioksit eşdeğeri) olan seragazı emisyonu, 2006 sonunda 331 milyon tonu geçti. Yüzde 95’lik bu artış hızı Türkiye’yi dünya birincisi yapıyor. Türkiye’yi yüzde 50 ile İspanya izliyor. Ülkelerin karşılaştırılmalarında kullanılan bir diğer kriter ise kişi başına düşen seragazı miktarı. Türkiye’de bu rakam kişi başına 5 tona yaklaştı. Bu rakam dünya ortalamasının, Çin ve Hindistan gibi ülkelerin üstünde ve AB-25 ortalaması olan 10 tona yakın. Türkiye’nin artış hızına bakıldığında, AB ortalamasını önümüzdeki 10 yıl içerisinde yakalayacağı düşünülüyor.

***
Protokol’ün tarihçesi
BM’e ait ülkeler 1992 yılında, İklim Değişikliği Çerçeve Anlaşması’nı oluşturarak insan kaynaklı iklim değişikliğine çözüm bulunması için bir araştırma yapılmasını kabul etti. Bu araştırma insan etkisini ortaya çıkarırsa, küresel bir protokolle sorunun çözülmesi için çalışlması da amaç olarak belirlendi. Bu amacın sonucunda Kyoto Protokolü ortaya çıktı. Çerçeve Anlaşması’na göre, anlaşmaya imza atan ülkeler her yıl sekreteryaya seragazı emisyon envanteri sunmayı da kabul ediyor. Bu anlaşma çerçevesinde yapılan toplantılar “Taraflar Toplantısı” (COP) olarak anılıyor ve bu yıl Kopenhag’ta tarihi kararların alınacağı toplantı 15. buluşma (COP-15)olacak. Türkiye Çerçeve Anlaşması’na tam 12 yıl sonra 2004 yılında imza attı. İşgal altında olan Irak’tan sadece 4 yıl önce. Çerçeve Anlaşması’ndan sonra 1997 yılında kabul edilen Kyoto Protokol’e de yine tam 12 yıl sonra taraf oldu. 1997 yılında hazırlanan Protokol, 2005 Şubat ayına kadar ABD’nin muhalefeti nedeniyle bir türlü hayata geçirilemedi. Protokolün hayata geçmesi için küresel sera gazı emisyonlarının yüzde 55'ine neden olan en az 55 ülkenin yükümlülük altına girmesi ön şartlardan bir tanesiydi. ABD, 2001 yılında Bush hükümetinin başa gelmesiyle protokolden çekilince yüzde 55'i geçmek için o ana kadar imza atmamış Rusya'nın "evet" demesi gerekiyordu. 2005 yılında Rusya taraf oldu ve 2008’de Protokol yaptırımlarıyla birlikte hayata geçti.

***
Küresel ısınma nedir?
Dünyanın çevresini saran ve seragazları dediğimiz karbondioksit, metan, azotoksit gibi gazlar, normal koşullarda gezegeni canlıların yaşaması için uygun olan 18 derecelik sıcaklıkta tutarlar. Sanayi devrimiyle atmosfere salınan seragazı miktarındaki ciddi bir artış oldu ve dünyanın ısınmasına yol açtı. Halihazırda ortalama sıcaklıkta 0,8 derecelik bir artış gerçekleşti ve bilim insanları 2 derecelik bir artıştan sonra geri dönülemez bir noktaya gelineceği konusunda uyarılar yapıyor.

Türkiye Kyoto’yu imzaladı

Türkiye'nin Kyoto Protokolü'ne taraf olmasını sağlayacak yasa tasarısı Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) kabul edildi. Türkiye protokole taraf olan 185.'inci ülke olacak. Yasa, Türkiye’ye şu aşamada bir yükümlülük getirmiyor.

Özgür Gürbüz- Habertürk / 5 Şubat 2009

Küresel ısınmayı durdurmak için 1997 yılında ortaya çıkan ve 2008 yılında yükümlülükleriyle birlikte hayata geçen Kyoto Protokolü’ne Türkiye de dahil oldu. TBMM Genel Kurulu’nda 3’e karşı 243 oyla kabul edildi. Kyoto’nun imzalanmasıyla ilgili yasa 2008 Haziran ayından beri Genel kurul’da oylanmayı bekliyor ve bu yüzden de çevrecilerden tepki alıyordu.

Kyoto Protokolu, iklim değişikliği ya da halk arasında bilinen adıyla küresel ısınmaya yol açan seragazlarının atmosfere salımına kısıtlama getiriyor. Protokole taraf olan gelişmiş ülkeleri, atmosfere bıraktıkları karbondioksit gibi seragazlarını 2012 sonuna kadar 1990 yılındaki seviyelerinin yüzde 5,2 oranında azaltmak zorunda. Protokole taraf olan gelişmiş ülkeler 2012 yılında son bulacak olan anlaşmaya Türkiye’nin katılması şu aşamada bir yükümlülük getirmiyor. Ancak, 2012 sonrası gündeme gelecek yeni anlaşmanın müzakerelerine Türkiye’nin aktif olarak katılma şansı tanıyor. Bu yıl sonunda Kopenhag’ta yapılacak iklim değişikliği toplantısında 2012 sonrası hangi ülkelerin ne kadar yükümlülük alacağı belirlenecek. Türkiye’nin üye olmak istediği Avrupa Birliği (AB), tüm üyelerinin Kyoto protokole taraf olma zorunluluğunu getirmiş, Türkiye’den de üyelik yolunda benzer bir adımın atılmasını istemişti.

ABD yalnız kaldı
5 Şubat 2009 tarihinde, TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilen yasa tasarısı Türkiye’yi protokole imza atan / onaylayan 185. ülke yapıyor (Bu rakama protokole topyekün taraf olan Avrupa Birliği de dahil). Böylece, büyük ekonomiler içerisinde protokole taraf olmayan tek ülke olan ABD yalnız kaldı. Bilindiği gibi ABD, protokole imza atmış olmasına rağmen Bush yönetiminin iktidara gelmesiyle taraf olmaktan vazgeçip daha sonraki süreçte gelişmeleri baltalayan bir tavır almıştı. ABD’nin de Barrack Obama iktidarında protokole katılmasa bile, iddialı hedefler alarak ülkenin seragazı salımını azaltmak için hazırlık içerisinde olduğu biliniyor.

Bölgesel Çevre Merkezi İklim Değişikliği Proje Yöneticisi Yunus Arıkan’a göre bu imzayla Türkiye olması gereken kulvara girdi. Arıkan, “Türkiye, 1990’larda nasıl bir dünya, nasıl bir gelecek tartışmalarını kaçırmıştı. Şimdi, dünyayı kurgulama hakkı ve sorumluluğu var” diyor. Türkiye’nin 2012’ye kadar parasal, maddi bir yükümlülüğünün olmadığını belirten Arıkan, bunun hükümetin hiç bir adım atmayacağı anlamına da gelmeyeceğini, Yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği gibi konularda çalışmaların devam etmesi gerektiğini de ekliyor.

Türkiye’nin Kyoto’ya taraf olmasını savunan çevreler, Türkiye’nin müzakere sürecinin dışında kalarak kendisine uygun bir rol için pazarlık şansının kalmayacağına dikkat çekiyor, uzun vadede protokolün enerji güvenliği, çevresel ve ekonomik faydalarının olacağını öne sürüyordu. Karşı çıkanlar ise protokolün Türkiye’yi yükümlülük altına sokacağını, getiri ve götürülerinin iyi hesaplanması gerektiğini söylüyordu.

AKP’li başkanın kentten kovduğu belgeselciler, TRT’den birincilik ödülü aldı

Geçtiğimiz yaz, İnebolu ve Abana’da gösterimi engellenen Karadeniz Sahil Yolu projesiyle ilgili belgesel, TRT’den “En İyi Belgesel” ödülü aldı. İnebolu Belediye Başkanı İdris Güleç, belgeselin kentteki gösterimini hakaretlerle yarıda kesmiş ve “Başbakanımı çevre düşmanı gösteriyor” diye karşı çıkmıştı.

Özgür Gürbüz – Habertürk / 5 Şubat 2008

Temel Reis, takasıyla denizinin arasına “Karadeniz Sahil Yolu” giren, hayatı Trabzon ve Vakfıkebir’de geçmiş kendi halinde bir balıkçı. Sahil yolu öyle hızlı inşa ediliyor ki, akşam deniz kıyısında bıraktığı takasını Temel, sabah otoyolun arkasında yani karada buluyor. Takasını yeniden denize taşımak isterken de taka kırılıyor. Temel Reis, Rüya Arzu Köksal ve Aydın Kudu tarafından çekilen “Son Kumsal” adlı belgeselin kahramanlarından sadece biri. (Temel Reis'in öyküsü için bakınız; http://ozgurgurbuz.blogspot.com/2008/07/temel-reisin-taka-inad.html) Son Kumsal, Samsun – Trabzon arasındaki sahil yolu yapılırken yaşanan doğa tahribatını, yöre halkının düşüncelerini anlatan bir yapıt.

Son Kumsal’ı Türkiye, geçtiğimiz yaz yaşanan sansür tartışmalarıyla tanımıştı. Karadeniz’in birçok kentinde yapılan gösteriler, İnebolu ve Abana’da engellenmiş, belgeselin yapımcıları İnebolu Belediye Başkanı ile tartıştıktan sonra apar topar kenti terk etmek zorunda kalmışlardı. İnebolu’nun AKP’li Belediye Başkanı İdris Güleç, Başbakan Erdoğan’ın belgesel içerisinde çevre düşmanı olarak gösterildiğini belirterek, “Bu yolu Sayın Başbakan Erdoğan mı yaptırdı? Yıllar önce başlanmış projeyi bitirdi” diyerek gösterimi yarıda kestirmişti. Güleç, Kudu’nun, “Devamını izleseydiniz, biz Başbakan’a karşı bir şey yapmıyoruz” yanıtına da, “Benim canımı daha fazla sıkmadan çek git” karşılığını verdiğini öne sürmüştü. Olayın ardından belgesel ekibi, kendilerini güvende hissetmedikleri için o gece kenti terk etti. Bir sonraki gün Abana’da yapılması planlanan gösterim de Kaymakamlık tarafından iptal edilmişti.

Yapımcılardan Aydın Kudu, TRT’den aldıkları birincilik ödülü için, “Yönetici konumunda bulunan atanmış veya seçilmiş bazı yetkililer, ödülün anlamını kavrayabilirlerse bu iyi bir mesaj olabilir. Umarız olur ve bundan böyle anlamsız gerekçelerle benzer engellemeler yaşanmaz” diyor. İnebolu'da filmi "Başbakanımı çevre düşmanı gösteriyor" diye sansürleyen AKP'li Belediye Başkanı’ydı, Abana’da ise topu Kaymakam’a atarak sorumluluk almayan CHP'li Belediye Başkanı” diyen Kudu, “İki farklı parti ancak sonuç nerdeyse aynı” diyor. Belgeselin yönetmeni Rüya Arzu Köksal, proje aşamasında Kültür Bakanlığı’ndan alınan desteğin anlamlı bir adım olduğunu, birincilik ödülüyle TRT gibi resmi kurumların benzer açılımlar içerisinde olmasının mutluluk verici olduğunu söylüyor.

Birincilik ödülüyle beraber 25 bin YTL ve üç yıl boyunca TRT’de gösterim hakkı kazanan belgeselin yönetmeni Rüya Arzu Köksal ise ödülü değerlendirirken, “Denize, hele Karadeniz gibi azgın bir denize yol yapmaya kalkışmanın doğru bir şey olmadığının tüm yetkililer farkında. Anca çok sayıda ve güçlü çıkar grupları doğayla inatlaşma ısrarlarından vazgeçmiyor. Karadeniz'in doğu kıyılarında yapılan doğa katliamının batı tarafında tekrarlanmaması için yapacak çok şey var” diyor. Belgesel Sinemacılar Birliği’nin, Belediye Başkanı Güleç hakkında açtığı kamu davası da sürüyor. Güleç, anayasada karşılığı bulunan, sanatı ve düşünceyi yayma özgürlüğü, seyahat özgürlüğü, sanatın ve sanatçının korunması gibi temel normları ihlal ettiği gerekçesiyle dava edilmişti.

Bu Konserin Elektriği Güneşten Gelecek

Böyle bir konser dünyada ilk kez düzenleniyor...

Moğollar grubu üyelerinden Taner Öngür, Serap Yağız + Suların Uğultusu grubuyla birlikte 26 Şubat günü ikincisi gerçekleştirilecek Güneş Enerjisi Fuarı’nın açılışlında vereceği konserin tüm elektrik ihtiyacını güneş panellerinden sağlayacak. Yaklaşık 2 bin kişiye hitap edecek konserin ses sistemi için gerekli elektrik akülerden sağlanacak, aküler ise güneş panelleriyle doldurulacak. Konserde söylenecek şarkılar da aynı gün piyasa çıkacak yeni bir albümde yer alacak. Konser dünyada ilk kez temiz enerjiyle gerçekleştirilecek olması nedeniyle bir ilk olarak tarihe geçecek.

Özgür Gürbüz - Habertürk / 28 Ocak 2009

İstanbul’da ikincisi gerçekleştirilecek olan Güneş Enerjisi Teknolojileri Fuarı’nın açılışı bir ilke sahne olacak. 26 Şubat günü yapılacak olan açılışta Moğollar Grubu’ndan tanıdığımız Taner Öngür, Serap Yağız ve Suların Uğultusu grubuyla birlikte bir konser verecek. Yaklaşık iki saat sürecek olan konserde kullanılacak ses sisteminin ihtiyacı olan elektrik enerjisi, güneş panelleriyle üretilecek. Planlama aşamasında olan sitem yaklaşık 30 adet 200 watt gücünde fotovoltaik panelden oluşacak ve akülerle desteklenecek. 26 Şubat’ta İstanbul Fuar Merkezi’nde gerçekleşecek olan bu konser, Türkiye ve dünya için de bir ilk olacak ve müzik endüstrisine çevreci bir yaklaşım getirecek.

Bütün şarkılar güneş hakkında
Konser günü yayınlanacak olan albümde oldukça ilginç. Albümde yer alan dokuz şarkının da sözleri güneş üzerine yazılmış şiirlerden derlenmiş. Bestelerini Taner Öngür’ün yaptığı şarkılardan bir tanesi Nazım Hikmet’in “Güneş İçenlerin Türküsü” adlı şiirden derlenmiş. Diğerleri ise Antoloji.com’da yayınlanmış şiirlerden derlenmiş. Şairlerin arasında, emekli öğretmenler, ev kadınları ve finans müdürleri var. Tüm parçaların bestelerini yapan Öngür, şiirlerin hepsinden çok etkilendiğini belirtiyor.

Temiz enerjiyle konser verme fikrinin sahibi Taner Öngür, “Milyarlarca yıldır güneş tepemizde duruyor. Gezegende yaşayan insanlar ise yıllardır yerin altındaki karanlık dünyadan vıcık vıcık bir sıvıyı (petrol) yeryüzüne çıkarıyor. Uğruna savaşlar yapılıyor, güneş ise bize oradan bakıp gülüyor” diyor. Bin kişiye yakın bir seyirci beklediklerini belirten Öngür, konser günü çıkacak olan albüm için kayıtlara başladıklarını da anımsatıyor. Grup, 22 Şubat’ta da, Beşiktaş Çadır’da bir konser verecek ve yeni şarkılarını söyleyecek.

Projeye teknik destek veren Girasolar şirketi Proje Müdürü Özer Kara, projenin amacını kısaca güneş enerjisinden elektrik üretilebileceğini gözler önüne sermek olarak açıklıyor. “Toplumda güneş enerjisinden elektrik üretilebileceği konusunda bir bilinç oluşmadı” diyen Kara, “Güneş enerjisi deyince insanlar güneşle ısıtma da yapılan yanlış uygulamalar yüzünden çatım akacak diye korkuyor. Elektrik üreten fotovoltaik paneller için bunun olmasını istemiyoruz. Doğru teknoloji ve doğru uygulamaları tanıtmak istiyoruz” açıklamasını yapıyor. Dünyada kullanımı giderek yaygınlaşan güneş enerjisi özellikle şebeke bağlantısı olmayan noktalarda ilk akla gelen seçeneklerden. Bilindiği gibi güneş enerjisinden Türkiye’de ağırlıklı olarak su ısıtma amaçlı faydalanılıyor. Fotovoltaik paneller ise suya ihtiyaç duymadan güneşten gelen enerjiyi elektrik enerjisine çeviriyor. Gerekli yönetmeliklerin hayata geçirilmesi durumunda, Türkiye’de de tüketiciler kendi elektrik enerjisi ihtiyaçlarını bu paneller sayesinde karşılama şansına sahip olabilecek.