Kiraz bulamıyorsanız kömür yiyin

Özgür Gürbüz-BirGün/7 Temmuz 2013

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bundan iki yıl önce Türkiye’nin İklim Değişikliği Eylem Planı’nı (İDEP) açıkladı. O gün bugündür “iklim değişikliğini durdurmak için ne yapıyorsunuz” diye sorduğumuzda hükümet bize bu belgeyi gösteriyor, ne yaptığımız ve yapacağımız orada yazıyor diyor. İklim konusunda Türkiye’nin ne yapacağını gösteren tek resmi belgede, her sektör için çeşitli eylemler belirlenmiş. Enerji’de şunu, ulaşımda bunu yapacağız deniyor. İşin garibi, yazılı onlarca eylemden bir tanesi bile küresel ısınmaya yol açan seragazı emisyonlarını şu kadar indireceğiz demiyor! Planın seragazı azaltım hedefinin olmaması, dostlar alışverişte görsün mantığıyla hazırlandığını zaten gösteriyordu. Geçtiğimiz hafta, Tüketiciyi ve İklimi Koruma Derneği’nin (Tüvik-Der), eylem planının ilk iki yılını değerlendiren yeni raporuyla bu defa detaylarıyla kral çıplak dendi.

Tüvik-Der’in işaret ettiği, plandaki “garip” eylemlerden bir tanesi şöyle diyor: “Kapalı sistem sulama yatırımlarının, gerekli ve uygun yerlerde ulusal ve uluslararası kaynaklarla planlanmasına devam edilmesi”. Süregelen bir işe devam edilmesi nasıl oluyor da yeni bir eylem kabul ediliyor, pek anlaşılır değil. Bir başka örnek. Eylem Planı kamu binalarında enerji verimliliğini arttırmak için enerji yöneticisi atanmasını öneriyor. İyi de, bu “eylem” 2008 yılında yayımlanan bir yönetmelikte zaten belirtilmişti. 2011’de İklim Eylem Planı’na da eklenerek adeta sayfa doldurulmuş.

Daha bitmedi. Enerji sektörü iklim değişikliğini körükleyen bir numaralı sektör. Kömür de bir numaralı düşman. Bakın bizim eylem planında bu büyük tehlikeye karşı nasıl önlem alınmış. Enerji bölümünün 3.1. maddesinde, “Yeni kurulacak santrallerde yerli linyitleri kullanacak temiz kömür teknolojileri kriterlerinin belirlenmesi ve uygulamayı özendirici tedbirlerin alınması” öngörülüyor. Çivi çiviyi söker derler, kömür kömürü de söker mi acaba? İklim değişikliğinin bir numaralı nedeni kömürü daha çok kullanarak iklim değişikliğinin nasıl durduracağız? Türkiye’nin iklim mücadelesi böyle tarihi hamlelerle dolu. Türkiye, Çerçeve Anlaşması’na imza attığında da, seragazı emisyonlarını ABD’den ve birçok Avrupa ülkesinden daha fazla arttırdığı için övünen bir basın açıklaması yayımlamıştı. Daha fazla seragazı çıkarmayı bir başarı sanmışlardı.

EYLEM PLANI YALAN OLDU
İşin daha da kötüsü, hükümet bile kendi icraatı olan eylem planını ciddiye almıyor. İDEP’te yer alan bir başka eylem maddesinde, 2014 yılına kadar mevcut kömür santrallerinde temiz teknoloji kullanımından bahsediliyor. Oysa yakın zaman önce değiştirilen Elektrik Piyasası Kanunu’ndaki geçici 8. madde, bu santrallere çevre yükümlülüklerinden muafiyet getirmişti. Kanun, özelleştirilmesi planlanan EÜAŞ’ın elindeki santrallerin çevre mevzuatına uyumuna yönelik yatırımların gerçekleştirilmesi ve çevre mevzuatı açısından gerekli izinlerin tamamlanması amacıyla 31 Aralık 2018’e süre tanımıştı. Böylece en basit filtreleri bile 20 yıldır takmayan bu santrallere ceza bile kesilemez hâle gelindi. Bu sürenin üç yıl kadar uzatılması da Bakanlar Kurulu’nun iki dudağı arasında. Böylece hükümet, kendi hazırladığı İklim Eylem Planı’nı da delmiş oldu. Temiz teknoloji kullanımı planda var ama hiçbir zorunluluk yok. Her şey şirketlerin keyfine bırakıldı.

***
KÖMÜR DEĞİL KİRAZ
Tutarsızlık iklim konusuyla sınırlı değil. Bursa’nın Keles ilçesine yapılmak istenen termik santral de bu zihniyetin son marifeti. İlçede geçim tarım ve hayvancılıkla sağlanıyor, çilek ve özellikle de kiraz üretimi yöre halkı için çok önemli. Köylüler hallerinden şikayetçi değil ama “devlet baba” Keles’teki kömür yataklarının kirazdan, çilekten, etten ve sütten daha önemli olduğuna karar verip oraya termik santral yapılması için ihaleye çıktı. Rödevans ihalesini Çelikler Madencilik şirketi kazandı. Santral 13 bin hektarlık bir alan kaplayacak ve Harmanalanı ile Kozaağaç vadilerine yapılacak. Kurulu gücü de 270 MW olacak. Köylü isyanda. 4 Temmuz’daki halkı bilgilendirme toplantısı protestolar nedeniyle yapılamadı. Köylü, Çevre Etki Değerlendirme raporuna imza atan heyete kiraz fırlattı. “Kömür değil kiraz” dedi. Bu ülkeyi yönetenlerin halkın taleplerine verdikleri yanıtlar efsane olacak nitelikte. Park isteyene AVM, kiraz isteyene kömür öneriyorlar. Tarım arazilerini santrallere, toplu konutlara, otoyollara feda ediyorlar. Bir gün bize, “kiraz bulamıyorsanız kömür yiyin” derlerse kimse şaşırmasın.

Bu santralin üreteceği elektrik miktarını güneşle, rüzgarla ya da enerji tasarrufuyla karşılayabiliriz. Güneş enerjisiyle bir kıyaslama yapalım. Keles’e yapılmak istenen santralden üretilecek elektrik miktarı yaklaşık 1 milyar kilovatsaat olacak. Enerji Bakanlığı’nın kabul ettiği güneş enerjisi potansiyeli bunun 380 katı. Tarlaları ziyan etmeye de gerek yok. Otoparkların, çatıların üstüne paneller konulabilir. Hükümet adım atmazsa bir sonraki toplantıda yetkililere kiraz yerine güneş paneli atılabilir, haberiniz olsun. Güneş paneli kirazdan ağırdır.       

Energy or Turkey: Which one will be consumed first?

Özgür Gürbüz-Perspectives/July 2013 

For an ecologist, Turkey’s growth strategy shows some very alarming numbers. Producers looking for markets will be pleased with an economic mobility fed by consumption and Turkey’s domestic demand, but those who see the growth in Turkey in a positive light are ignoring the fact that in Turkey, audits and legal processes go unmanaged, sustainable development is given lip service but never acted upon, individuals’ ideas and suggestions fall on deaf ears, and social costs go unheeded. There are fresh offerings to the god of growth every day: rivers, forests, clean air, and human beings. Workers are killed at construction sites, rivers are blocked by dams, shorelines and forests are distorted by construction. Ecologists and supporters of market-focus growth might not be of the same mind most of the time, but both groups converge on one crucial point: Are there enough sources of energy to support Turkey’s economic growth?  Or, as posed by an environmentalist: Will the effects of this growth impact natural assets at an acceptable level or not?  In order to answer this question, it is important first to look at Turkey’s current energy situation, and then to look at the estimated demands in growth and energy

Dependence on external energy sources
Turkey imports over 70% of its energy.*1 One of the economic targets of the Justice and Development Party (Adalet ve Kalkınma Partisi, or AKP) when they came into power was a major increase in growth. But the AKP also wants to lessen Turkey’s dependency on external sources for its domestic energy needs. The AKP’s desired increase in economic growth has only been partially successful. In 2002 when they came to power, Turkey depended on foreign sources for 69% of domestic energy needs; by 2010, this rate had increased to 73%. Turkey is dependent on foreign sources for 98% of its natural gas and 92% of its petrol. New domestic explorations are underway to make Turkey less dependent on foreign petrol sources, but there hasn’t been any noteworthy activity to manage domestic demand. On the contrary, policies supporting the construction of new highways, bridges, and private vehicle ownership only promote petrol consumption. Turkey is decreasing its use of natural gas in generating power and promoting the use of imported coal and nuclear energy over imported natural gas. But the use of natural gas in private households is widespread, and inadequate insulation in newly constructed housing only serves to fuel the demand. In 2012, Turkey imported a record high of 43 billion m³ of natural gas, up from 17 billion m³ in 2002. Even Deloitte’s modest estimate indicated that by 2017 Turkey will import 50 to 60 billion m³ of natural gas per year.*2
Reducing dependence on imported resources besides natural gas is essential, especially reducing the state’s reliance on imported coal. In Turkey, 44% of domestic lignite pits are already being used to generate power.*3 The Ministry is planning to harness the entire potential of domestic coal to power the economy by 2023.*4 The ironic fact of the matter, however, is that according to the Electricity Energy Market and Supply Security Strategy Paper published in 2009, many natural resources –not just coal– will be entirely consumed by the year 2023. Nevertheless, the Paper outlines the following targets: 

• Full use of hydroelectric potential, technically and economically, for generating electricity by 2023.
• Increase of wind power installed capacity to 20,000 megawatts by 2023.
• Maximized use of Turkey’s 600-megawatt geothermal electricity generation potential.
• All of which will result in the reduction of the ratio of natural gas used in the total generation of power to 30%. (As of April 2012, natural gas comprised 47.1% of total power generation.*5)

This strategic paper does not mention any specific targets for solar energy or energy efficiency - both of which would have been important in decreasing dependence on imported energy- and coal, another imported resource, is given the green light. The same government that plans to counteract its dependency on imported energy by constructing a hydroelectric plant on every river in the country also approves of imported coal; this ‘‘strategic’’ paper might not be so strategic after all. The paper is also unable to answer the pressing question of how Turkey will be able to shift to fully imported energy after the year 2023 when all of its domestic resources have been consumed. If over the next decade the increasing demand for energy does not slow, and if Turkey has indeed consumed all its domestic resources by utilizing the full potential of its domestic coal and hydroelectric energy sources by 2023 as planned, then it seems likely that Turkey is headed for an energy gap. As it is, the government is adamant that the demand for energy and growth will not slow.

The Target: To consume all domestic resources in the next ten years
Turkey’s primary energy demand is predicted to increase by 90% and reach 218 billion TOE (tons of oil equivalent) by 2023, up from around 115 million TOE in 2011. In 2011, plans had the share of natural gas in primary energy being reduced from 32% to 23%; coal, at a 31% share of primary energy, is set to increase to 37%. According to the Ministry, in 2023 the percentage of nuclear energy will rise to a 4% share of primary energy, up from zero. Interestingly, hydroelectric (currently 4%) and other renewable energy resources (currently 6%) are not set to change at all, as is the case with petrol (2011: 27%; 2023, projected: 26%.)  Even if this paper’s targets are met and all the hydroelectric potential is tapped, it will not effect a proportional change because overall demand will have doubled. Obviously, the ‘‘strategic plan’’ is not interested in any radical moves towards sustainability in Turkey. By 2023, a full 90% of Turkey’s primary energy demands will be generated by non-renewable resources: coal, oil, and nuclear. This figure includes the Ministry of Energy’s planned use of half of the nation’s wind energy potential (48,000 megawatts*6) and the energy generated by the hydroelectric plants constructed on almost every river in Turkey. The government’s own data suggests that Turkey’s economic growth cannot be sustained by domestic resources alone; almost all the ‘‘domestic resources approved by the government’’ will be consumed within ten years.

Leaving aside environmental problems that will be caused by the combustion of coal, oil, and nuclear energy for the moment, the strategic plan doesn’t even provide any notable progress in making Turkey less dependent on foreign energy sources. Almost all of the nuclear energy, oil, and natural gas that will form 53% of 2023’s primary energy generation will have to be imported. It is also important to note that the nuclear fuel providers and operators of the planned nuclear plants will be foreign companies. In addition, not all of the coal used in coal’s 37% share of total generation will be domestic. In 2011, 10% of electric energy generated by coal-burning power plants was generated with imported coal. New, planned coal-burning power plants will add to the power generated by existing power plants to generate even more electricity from coal in 2023. Today, power plants running on imported coal with a total capacity of 6,000 megawatts are in the process of review and evaluation from the Energy Market Regulatory Board in anticipation of receiving their licenses. Taking into account the imported coal and natural gas power plants that have applied for licensing, we can calculate that Turkey’s foreign energy dependency is currently around 70% and that it will not change much by 2023, despite the fact that the entire potential of domestic coal and hydroelectrics will be generating energy. 

The constantly increasing energy demand
We have briefly summarized the energy aspect of the government’s strategic targets and have discovered that the results of such a strategy would not create a solid energy future for Turkey. There is a close relationship between energy and growth. In an economy, the measure of growth is defined as the increase in the production of goods and services. The production of more goods and the providing of more services go hand in hand with increased energy consumption. It is important to remember that the consumption of energy itself supports growth. But, at the same time, there are consequences and damage caused by the energy that is considered the fuel for growth. Mines and energy power plants cause irreversible damage to the environment and increase Turkey’s contribution to global climate change. Since 1990, greenhouse gases emitted by Turkey have increased 124%; Turkey’s emissions rate of 5.7 tons per capita is above global average.*7 Even ignoring environmental issues, we are still faced with questions: Can Turkey’s energy resources support Turkey’s anticipated growth? How much, and in what ways does Turkey want to grow?  The answer to this question is also the answer to the first; how much Turkey wants to grow determines if Turkey’s energy resources will be sufficient or not.

Turkey’s 8.8% economic growth in 2011 is used as an example to other nations struggling with economic crises, but it is still a country where the quality and sustainability of growth is in dispute. Here the word sustainability has two meanings. The first includes an evaluation on an environmental basis, which is often neglected in Turkey. The second describes the consciousness of growth. Let’s look at the second definition of sustainability first. Turkey has been growing for 13 successive quarters.*8 Growth rates year-to-year have varied, but overall there is definite growth. The global economic crisis did not cause a serious financial bottleneck in the economy of Turkey, but it has caused zigzags on growth charts. After the economic crisis of 2001, the economy of Turkey slowed to a growth rate of 5.7%, and only crawled up to 6.2% in 2002. Record growth over this 12-year period was in 2004 with 9.4% growth. In 2008, after a dip, there was hardly any progress with a recorded 0.06% growth, followed by recession at -4.8% in 2009. After that year’s recession there were two years of booming growth, which again slowed in 2012 to 2.2% growth. Every 7 or 8 years, the economy of Turkey seems to suffer a financial bottleneck due to internal and external factors. Although its growth is often compared to China’s, growth in Turkey is not growing exponentially like it is in China. Turkey’s growth is marked by fits and starts, but shows an overall increasing trend. 

At first glance, it seems that demand for energy grows in parallel with an increase in growth. In 2000-2011, economic growth increased 4.36% overall, and the demand for electrical power increased 5.6%. In 2004, 2005, and 2010, we saw the opposite trend: As growth registered, respectively, 9.3%, 8.4%, and 9.2%, the rise in the consumption of electricity remained 6.2%, 7.1%, and 7.8%, respectively. In 2007, when growth was 4.7%, demand for electric power increased by 8.8%. The following year, Turkey’s economic growth was not substantial (0.7%) but the demand for electricity rose by 4.2%. Instead of insisting on a correlation, it seems wiser to talk about a “lack of control.”  Not only does this observation reject the idea that there is a general increase in the demand for electricity, but it also highlights the fact that it is difficult to use and illusionary to expect domestic growth rates to estimate energy or electricity demand. An examination of electrical power demand shows us how these estimates are misleading.

In 2005, the Turkish Electricity Transmission Company (Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi, abbreviated as TEİAŞ) estimated that energy demand in 2001 would be 262 billion kilowatts per hour. However, in 2011, Turkey’s electrical demand remained steady at 230 billion kilowatts per hour. TEİAŞ’s 2005 estimate was off the mark by 12%. Some might say that with such a vibrant electric market, it is difficult to predict even six years into the future, and that 12% is an acceptable rate of error. But there is another example: According to its high-demand scenario, TEİAŞ’s October 2010 capacity report estimated that that year’s electrical demands would stay just below 220 billion kilowatts per hour, a forecasted annual increase of 5%. However, the actual annual increase was 9%. Obviously, the issue is not only the accurate estimate of electrical demand for the future, but for the present. If demand is not managed in Turkey, then we will be forced to continue attempting to solve the energy problem based on policies of supply. Without access to unlimited energy resources, this will inevitably cause difficulties in the financial and political arenas.

The Ministry of Energy and Natural Resources’ estimates point to a continuous increase in already high rates of energy demands. Both TEİAŞ scenarios insist on continuing with the same operational scheme despite the miscalculations from the previous years. In the scenario where the demand for electricity is low, the annual average increase is expected to be 6.5%; in the high-demand scenario, the average expected increase rises to 7.5%. This means that in 2020, the gross demand will be between 400 and 433 billion kilowatts per hour. Considering that consumption in 2012 was around 240 kilowatts per hour, those figures would indicate a significant increase in demand over the next eight years. The Ministry may not give such things as solar energy or energy performance much consideration, but not everyone is of the same mind. Necdet Pamir, Chairman of the Energy Commission of the opposition Republican People’s Party (Cumhuriyet Halk Partisi, or CHP) believes that Turkey has the potential to generate enough power even for the high-demand scenario: "Last year Turkey consumed 241 billion kilowatts per hour of electricity. The fact is, our resources are at a level capable of meeting an average of 7% growth. We have a potential 100 billion kilowatts per hour from hydroelectric power plants, 12 billion kilowatts per hour from wind energy, 16 billion kilowatts per hour from geothermal energy and 380 billion kilowatts per hour from solar power. There are also 116 billion kilowatts per hour from lignite and 35 billion m³ from biogas. So in total there are resources adding up to over 700 billion kilowatts per hour. This is surely far over our consumption of 241 billion kilowatts per hour".*9

But the picture Pamir paints doesn’t make environmentalists happy, either. For many environmentalists in Turkey, the use of coal and hydroelectric power plants crosses a red line. The important issue is how to solve the energy problem without depleting all potential energy sources. This can only be achieved through questioning energy performance and demand. The so-called necessity for growth that pushes Turkey to consume more energy itself needs to be discussed. There should be specifications for which energy-intensive industries should be active and which should not be allowed to operate or be capped.       
              
The Ministry of Energy and Natural Resources estimates point to an ever-increasing high demand for energy. This is not a position that is particular to the government; often, it misguides those –like investors– who don’t know Turkey in great detail. These estimates are the expression of a desire; they do not actually reflect the indication that energy demand will increase. Supporters of classical financial theories for Turkey’s sustained growth are dreaming of great increases in the per capita GDP. Executives in the energy sector who believe in the probability of increased demand have prepared their own scenarios based on continuous demand. Perhaps both sides have the wrong idea; neither has considered using energy more efficiently and more sustainably through a low-rate increase or even decreasing energy demand. Neither has considered an economy composed of using less energy to attain the same per capita GDP goals instead of relying solely on the idea of an economy composed of energy-intense sectors manufacturing products with higher added value. Turkey’s demand estimates have not –at least no yet– reflected this idea. Germany, for example, produced 100 units of per capita GDP by consuming 100 units of energy in 1990; in 2010, it produced 131 units of per capita GDP by consuming 94 units of energy. The efficient use of energy has a great role in this achievement.*10

Turkey has a lot of work to do in energy efficiency. In order to achieve an increase of €1000 per capita GDP, Turkey must consume an equivalent of 233 kilograms of petrol. The same economic growth is achieved with the equivalent of 147 kilograms in Greece, 80 in Switzerland, 141 in Germany, 123 in Italy, and 92 in Ireland.*11 Put in different terms, Turkey consumes 2 to 3 times more energy than many countries in Europe to produce the same product or to provide the same service. Even more disheartening, while the rest of the world is trying to find new ways to use energy more efficiently, Turkey has shown no development in this regard since 1990. In that year, Turkey consumed 242 kilograms of petrol to add €1000 to the per capita GDP. In European countries whose economies are similar to Turkey’s, there has been a marked change towards using energy in a more intelligent manner; Turkey has not followed suit. 

The secret to producing more with less energy lies in the choices made in transportation, production, housing, and industry. When more efficient machinery is used, when buildings are insulated and public transportation is developed, the demand for energy decreases, thus allowing for demand management. If we can manage the demand and use of energy in an efficient way, there may be no need to construct the many power plants that are currently underway, and economic growth could be realized while consuming less energy. 

Consumption as the source of growth in Turkey
We know that domestic demand contributes greatly to growth in Turkey, so it is not surprising that the present government would be encouraging a population boom.*12 If individual consumption decreases, growth comes to a halt. An increase in population contributes to growth through the corresponding increase in demand for consumer goods and services. Despite its current population of 75 million, the government of the Republic of Turkey is preparing a stimulus package for families with multiple children. There is more reason for the government to act now because of the anticipated decrease in population after 2050. 

According to 2013 statistics, the average number of children per woman in Turkey is two. If the downward trend continues, Turkey’s population is expected to reach 84.24 million in 2023. The population will peak at 93 million in 2050 before it begins to dip. In 2023, the elderly (65 years and older) population is expected to reach 8.3 million, or 10% of the total population. In 2075, the elderly population will constitute an estimated 27% of the total.*13 Perhaps Prime Minister Erdoğan’s assertion that families should have at least three children has as its foundation in the fact that the elderly population will not be able to sustain domestic demand. Erdoğan should not be concerned about the 2075 proportion of the elderly to the total population, whose percentages are comparable to current rates in Europe. On the contrary, he should be worried that the Turkish economy - without any structural change - will be dependent on domestic demand for growth even 60 years from today. In many European countries - Sweden, Portugal, the United Kingdom, Austria, and Finland, for example - the elderly already constitutes 27% of the total population.*14 Turkey’s booming construction industry, and its activated commerce and transport sectors might well be the reasons behind the government’s support of families with many children, but ecologically it is not sustainable as a comparison between Turkey’s biological capacity and its ecological footprint will tell us. In Turkey, the ecological footprint of per person consumption is 2.7 global hectares; that is over 50% of the global biological capacity. In other words, if everyone in the world consumed as much as a citizen of Turkey, we would need 1.5 planets. The most striking data from “Turkey’s Ecological Footprint,” a report compiled by the WWF and the Global Footprint Network, is as follows: Despite the stability of the Ecological Footprint per capita in Turkey, the footprint of consumption has increased 150% in total. The main reason for this increase is the great population increase that occurred from 1961 to 2007.*15
 
Considering that the individual consumption rate hasn’t changed over the long term and that consumption increased with the population increase (although those born in the 2000s tend to consume more than those born in the 1960s) it is understandable why families in Turkey –a country where consumption means growth– need to have more children to sustain it. But understanding alone will surely not help Turkey reduce ecological damage.

Other data presented in the report is even more important. In the 1990s, Turkey was able to keep its ecological footprint and its biological capacity in line, but since 2002 its ecological footprint has been growing rapidly and since 2006 its biological capacity has been decreasing.*16 We must evaluate the realization of the AKP’s growth policies since their rise to power in 2002 with the subsequent increase in Turkey’s ecological footprint as well as the decrease in its biological capacity; Turkey’s growth policies aren’t only increasing energy consumption; they are laying the foundations for ecological problems.

The very idea that this growth policy and the excessive energy consumption that goes with it can be supported by domestic resources alone must be called into question. Although it is possible to have a balanced economy with only imported energy, like South Korea, it wouldn’t be possible without exporting a large quantity of higher added value products. There is another way for Turkey and for other countries. Rather than trying to meet limitless consumption with limited resources, Turkey could limit its consumption and allow the manufacture of primary products or put caps on the arms industry.

One might find this too radical as a suggestion. However, global temperatures could go up 1.5-2.5 degrees Celsius, causing the extinction of various species of plants and animals. Now let’s ask ourselves again: Is it really radical to suggest that we control the use of resources expended on the production of luxury automobiles and combat aircrafts?

Footnotes
*1.         In the 2010-2014 Strategic Plan of the Ministry of Energy and Natural Resources of the Republic of Turkey this rate is announced as 73%, p: 22.
*2.         Turkey’s Natural Gas Market: Expectations and Developments 2012, Deloitte, p: 18.
*3.         Strategic Plan of the Ministry of Energy and Natural Resources of the Republic of Turkey, 2010-2014: p: 24.
*4.         Ministry of Energy and Natural Resources of the Republic of Turkey Annual Budget Presentation for 2013, p: 70.
*5.         Ministry of Energy and Natural Resources of the Republic of Turkey, An Outlook on Energy in Turkey and in the World Presentation, transparency 19.
*6.         This data was last viewed on May 12, 2013 at http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=ruzgar&bn=231&hn=&nm=384 &id=40696. 48,000 mw indicates the installed capacity of units constructed in regions with winds of over 7 m/s.
*7.         TÜİK, Inventory of the Emission of Greenhouse Gases, 1990-2011.
*8.         This data was last viewed on May 12, 2013 at http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1329715-turkiye-2012de--2-2-buyudu.
*9.         “We have the energy potential to meet seven per cent growth,” Dünya Newspaper. This data was last viewed on May 12, 2013 at http://www.dunya.com/yuzde-7-buyumeyi-karsilayacak-enerji-potansiyeline-sahibiz-187752h-p2.htm .
*10.      Climate Protection and Growth, Federal Ministry for the Environment, Nature Conservation and Nuclear Safety, p: 13.
*11.      Eurostat data for 2010, May 21, 2013.
*12.      Growth and Structural Problems in the Economy of Turkey, BETAM Research Notes, edited by Prof. Dr. Seyfettin Gürsel.
*13.      TÜİK, Population Projections 2013-2075, February 14, 2013.
*14.      Eurostat, Projected Old-Age Dependency Ratio.
*15.      Turkey’s Ecological Footprint, WWF Turkey and the Global Footprint Network, p: 7.
*16.  Turkey’s Ecological Footprint, WWF Turkey and the Global Footprint Network, diagram 9.

Enerji mi önce tükenecek, Türkiye mi?

Özgür Gürbüz-Perspectives/Temmuz 2013 

Türkiye’nin büyüme stratejisi bir ekolojist için “ürkütücü” rakamlardan oluşuyor. Ürün ve hizmetlerini satacak pazar arayanlarsa tüketim ve iç taleple beslenen Türkiye’deki ekonomik hareketlilikten memnun. Denetimlerin, hukukî süreçlerin işletilmediği, çok tartışılan sürdürülebilir kalkınmanın bile kabul görmediği, bireylerin görüş ve önerilerinin dikkate alınmadığı, sosyal maliyetlerin hiç konuşulmadığı Türkiye’de sürece olumlu bakanlar büyümeyi adeta tanrılaştırılıyor. Büyüme tanrısını mutlu etmek için ona her gün adaklar sunuluyor. Adaklar arasında nehirler, ormanlar, temiz hava ve insanlar var. İnşaatlarda işçiler ölüyor, nehirlerin üstü barajlarla örülüyor, kıyı şeritleri ve orman alanları yapılaşmaya açılıyor. Ekolojistler ile pazar odaklı büyümeyi destekleyenler, Türkiye’nin ekonomik değişimini yorumlarken farklı düşünseler de, bir noktada birleşiyor ve aynı soruyu soruyorlar: Bu ekonomik hareketliliği destekleyecek yeterli enerji kaynağı var mı? Ya da bir çevreci gibi soralım, “Bu hareketliliğin doğal varlıklar üzerindeki etkisi kabul edilebilir bir düzeyde mi?” Bu sorunun yanıtını verebilmek için, önce Türkiye’nin mevcut enerji durumuna sonra da büyüme ve enerji talebiyle ilgili tahminlere bakmalı.

ENERJİDE DIŞA BAĞIMLILIK
Türkiye, enerjisinin yüzde 70’den fazlasını ithal ediyor.I Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) iktidara geldiğinden bu yana, ekonomide yüksek oranda bir büyüme hedefleniyor. AKP aynı zamanda enerjide dışa bağımlılığı azaltmayı hedefliyor. Bu hedeflerden sadece yüksek oranda ekonomik büyümede kısmî bir başarıdan bahsedilebilir. AKP’nin iktidara geldiği 2002’de, enerjide dışa bağımlılık yüzde 69 civarındaydı, 2010’da bu oran yüzde 73’ü gördü. Türkiye doğalgazda yüzde 98, petrolde ise yüzde 92 oranlarında dışa bağımlı. Petrolde dışa bağımlılığı azaltmak için yeni sondajlar yapılıyor, ancak talep yönetimi konusunda kayda değer bir çalışma yok. Aksine, yeni otoyollar, köprüler ve bireysel araç sahipliğini destekleyen politikalarla motorlu taşıt bağımlılığı destekleniyor. Elektrik üretiminde doğalgazın payı azaltılmaya çalışılıyor. İthal doğalgaz yerine ithal kömür ve nükleer öneriliyor. Doğalgazın konutlarda kullanılması yaygınlaştırılıyor ve yeni konut stokunun yalıtım gibi temel konularda yetersiz kalması ithal edilen miktarı azaltmıyor aksine arttırıyor. 2002’de 17 milyar m3 doğalgaz ithal eden Türkiye, 2012’de 43 milyar m3 doğalgaz ithalatıyla rekor kırdı. Deloitte’in mütevazı tahminleri bile 2017’de bu rakamın 50 ila 60 milyar m3 arasında seyredeceğini gösteriyor.II

Dışa bağımlılığı azaltma konusunda hükümetin güvendiği bir başka kaynak da kömür. Yerli kömür denince akla gelen linyit yataklarının yüzde 44’ü hâlihazırda elektrik üretimi için kullanılıyor.III Bakanlığın hedefi tüm yerli kömür potansiyelinin 2023’e kadar ekonomiye kazandırılması.IV İşin ilginç tarafı, 2009’da yayımlanan Elektrik Enerjisi Piyasası Arz Güvenliği Strateji Belgesi’ne göre, sadece kömür değil, diğer birçok kaynağın tamamının 2023’e kadar kullanılması hedefleniyor. Bu hedeflerin en çarpıcılarını şöyle sıralayabiliriz:

• 2023 yılına kadar teknik ve ekonomik olarak değerlendirilebilecek hidroelektrik potansiyelimizin tamamının elektrik enerjisi üretiminde kullanılması.

• Rüzgâr enerjisi kurulu gücünün 2023’e kadar 20 bin MW’a (megavata) çıkarılması.

• Elektrik enerjisi üretimine uygun 600 MW’lık jeotermal potansiyelin tümünün kullanılması.

• Bu sayede doğalgazın elektrik üretimindeki payının yüzde 30’a (2012 Nisan ayı itibariyle bu oran yüzde 47,1)V düşürülmesi.

Stratejik belgede enerji ithalatını azaltacak iki önemli kaynakla (güneş enerjisi ve verimlilik) ilgili rakamsal hedefe rastlanmazken, bir başka ithal kaynağa, ithal kömüre yeşil ışık yakılmış. Dışa bağımlılığa karşı bir yandan ülkedeki her nehir üzerine hidroelektrik santral kurmayı planlayan hükümetin aynı zamanda ithal kömüre “evet” demesi strateji belgesinin çok da “stratejik” olmadığını düşündürüyor. Belgenin ağırlığını azaltan bir başka nokta da, 2023’e kadar neredeyse tüm yerli kaynakları kullanan Türkiye’nin bu tarihten sonra ister istemez enerji ithalatına yönelip yönelmeyeceği sorusunun yanıtlanmaması. Türkiye yerli kaynaklarını on yıl içinde sonuna kadar kullandıktan sonra (2023’e kadar yerli kömür ve hidroelektrik potansiyelinin tamamı değerlendiriliyor), enerji talep artışı durmazsa yine enerji açığı çekecek gibi gözüküyor. Hükümetin talep tahminleri ise artışın durmayacağını söylüyor. 

HEDEF ON YILDA YERLİ KANAKLARIN TAMAMINI TÜKETMEK
Türkiye’nin birincil enerji talebi 2011’de yaklaşık 115 milyon TEP (ton eşdeğer petrol) iken 2023’te birincil enerji talebinin yüzde 90 artarak 218 milyon TEP’i bulacağı öne sürülüyor. 2011’de birincil enerji içerisinde yüzde 32 olan doğalgazın payının yüzde 23’e geriletilmesi planlanırken, kömürün yüzde 31 olan payının 37’ye çıkarılması hedefleniyor. Bakanlığa göre, nükleer enerjinin birincil enerji içerisinde “sıfır” olan payı 2023’te yüzde 4 olacak. Ne gariptir ki, 2011’den 2023’e hidroelektrik ve diğer yenilenebilir enerji kaynaklarının birincil enerji içerisindeki payları (sırasıyla yüzde 4 ve 6) petrol gibi (2011’de yüzde 27 ve 2023’de yüzde 26) hiç değişmeyecek. Stratejik belgede belirtilen hedef tutturulup tüm hidroelektrik potansiyel kullanılsa bile, iki katına çıkan talep yüzünden bu oransal bir değişime neden olmayacak. “Stratejik” plan görüldüğü gibi, sürdürülebilirlik anlamında Türkiye’de radikal bir değişime neden olmuyor. 2023’te birincil enerji talebinin yüzde 90’ı sürdürülemez kaynaklardan sağlanacak: kömür, petrol ve nükleer. Hem de Türkiye’nin neredeyse tüm nehirlerine hidroelektrik santral kurulmasına, Enerji Bakanlığı’nca kabul edilmiş rüzgâr enerjisi potansiyelinin (48 bin MW)VI yarısının değerlendirilmesine rağmen. Bu tablo Türkiye’nin ekonomik büyümesinin yerli kaynaklarla sürdürülemeyeceğini hükümetin verileriyle ortaya koyuyor. On yıl sonra, “iktidarca kabul edilen yerli kaynakların” neredeyse tamamının tüketileceğini görüyoruz.

Bu kaynakların kullanılmasıyla yaşanabilecek çevre sorunlarını bir yana bıraksanız bile, bu “stratejik” hamle size dışa bağımlılık anlamında da ciddi bir avantaj sağlamıyor. 2023’te birincil enerji talebinin yüzde 53’ünü oluşturacak nükleer, petrol ve doğalgazın hemen hepsi dışarıdan ithal edilen kaynaklar. Kurulması planlanan nükleer santrallerin yakıtının ve işletmeci firmalarının yabancı olduğunu hatırlatalım. Yüzde 37’lik orana sahip olacak kömürün de tamamı yerli kömür değil. 2011’de Türkiye’de üretilen elektriğin yüzde 10’u ithal kömürle çalışan santrallerden üretildi. Bu santraller 2023’te de çalışmaya devam edecek ve ithal kömürle çalışan yeni santraller inşa edilecek. Bugün Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nda inceleme ve değerlendirme aşamasında ithal kömürle çalışan 6 bin MW’lık santral lisans almak için bekliyor. Lisans başvurusu yapan ithal kömür ve doğalgaz santrallerini de hesaba katarsak, Türkiye’nin yüzde 70’lerde seyreden dışa bağımlılık oranının 2023’te pek değişmeyeceğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Hem de yerli kömür ve hidroelektrik potansiyelinin tamamen kullanılmasına rağmen.

SÜREKLİ ARTAN ENERJİ TALEBİ
Stratejik hedef ve tahminlerin enerji ayağının çok sağlam olmadığını kısaca özetledikten sonra, bir de büyüme ayağına bakalım. Ekonomik büyüme ile enerji arasında yakın bir ilişki var. Bir ekonomide büyümenin ölçütü, mal ve hizmet üretimindeki artıştır. Daha çok mal üretmek, daha fazla hizmet sunmak daha fazla enerji tüketimini de beraberinde getirir. Enerji tüketiminin kendisinin büyümeyi desteklediği de unutulmamalı. Büyümenin yakıtı kabul edilen enerji kaynaklı hasarın sonuçları Türkiye’de de ortaya çıkmaya başladı. Madenler, enerji santralleri doğada geri dönüşü olmayan tahribata yol açıyor. Türkiye’nin küresel iklim değişikliğine katkısı artıyor. 1990’dan bu yana, seragazı emisyonu yüzde 124 arttı. Kişi başına düşen emisyon miktarı 5,7 ton; dünya ortalamasının üzerinde.VII Çevresel sorunları gözardı etsek bile Türkiye’nin enerji kaynaklarının umulan büyümeyi desteklemeye yetip yetmeyeceği gibi bir başka soruyla karşı karşıyayız. Türkiye ne kadar ve nasıl büyümek istiyor? Enerji kaynaklarının yeterliliği konusu biraz da bu soruya verdiğiniz yanıta bağlı.

2011’de ekonomisi yüzde 8,8 oranında büyüyen Türkiye, krizle yatıp krizle kalkan birçok ülke için örnek gösterilse de, büyümenin niteliği ve sürdürülebilirliğinin tartışmalı olduğu bir ülke. Sürdürülebilirlik kelimesi burada iki farklı anlam taşıyor. Birincisi, çevresel açıdan bir değerlendirme içeriyor ve Türkiye’de genelde ihmal ediliyor; ikincisi ise büyümenin sürekliliğini anlatıyor. Öncelikle sürdürülebilirliğin ikinci tanımına bakalım. Türkiye üst üste 13 çeyrektir büyüyor.VIII Büyüyor ama, büyüme oranları arasında yıllara göre farklılıklar var. Küresel ekonomik kriz Türkiye ekonomisinde ciddi bir darboğaza neden olmasa da, büyüme rakamlarının zikzaklar çizmesine neden oluyor. 2001’deki ekonomik krizden sonra yüzde 5,7 oranında daralan Türkiye ekonomisi, 2002’de yüzde 6,2 oranında büyüyebiliyor. 12 yılın rekor büyümesi yüzde 9,4’le 2004’te gerçekleşiyor. Ardından iniş başlıyor, 2008’deki yüzde 0,6’lık yerinde saymadan sonra, 2009’da yine “eksili” oranlarla (-4,8) büyüme değil, küçülme gerçekleşiyor. 2009’da yeniden yüzde 9’lara çıkılıyor ama bu eğilim sadece iki yıl sürüyor. 2012 büyüme oranı sadece yüzde 2,2. Türkiye ekonomisi iç ve dış nedenlerden dolayı 7-8 yılda bir ekonomik daralmayla karşılaşıyor. Basitçe söylersek, Türkiye sıkça kıyaslanan Çin gibi sürekli aynı oranlarda büyümüyor. Büyüme hızı inişli çıkışlı, ama ortalamada artan bir eğilime sahip.



İlk bakışta, enerji talebinin büyümedeki artışa paralel bir yükseliş gösterdiği söylenebilir. 2000-2011 yılları arasında, ekonomik büyüme ortalama yüzde 4,36 oranında artarken, elektrik talebi artışı yüzde 5,6 oldu. 2004, 2005 ve 2010’da ise bunun tersi gerçekleşti. Büyüme rakamlarının sırasıyla yüzde 9,3, 8,4 ve 9,2 olduğu bu yıllarda elektrik tüketimindeki artışlar yine sırasıyla, yüze 6,2, 7,1 ve 7,8’de kaldı. Büyümenin yüzde 4,7 olduğu 2007’de ise elektrik talebi yüzde 8,8 oranında arttı. Bir yıl sonra Türkiye ekonomisi neredeyse hiç büyümedi (0,7), ama elektrik talebi yüzde 4,2 oranında arttı. Burada bir korelasyondan bahsetmek yerine, bir “kontrolsüzlükten” bahsetmek daha doğru gibi görünüyor. Bu tespit, elektrik talebinin genel seyrinde bir artış olduğunu reddetmemekle birlikte, Türkiye’de, büyüme rakamlarına bakarak enerji veya elektrik için talep tahminleri yapmanın zor olduğuna dikkat çekiyor. Yanılgılar da buradan kaynaklanıyor. Elektrik talep öngörülerine bakarak tahminlerin nasıl yanıldığını görebiliriz.

Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ), 2005’te yaptığı talep tahmininde, 2011 yılında elektrik talebinin yüksek senaryoya göre 262 milyar kilovatsaat (kWs) olacağını söylemişti. 2011’de Türkiye’nin elektrik talebi 230 milyar kWs’te kaldı. TEİAŞ, 2005’teki tahmininde yüzde 12’lik bir sapmayla yanıldı. Böylesine hareketli bir elektrik piyasasında altı yıl sonrasını bilmek zor, yüzde 12 iyi bir sapma oranı diyenler çıkabilir. Bir başka örnek: TEİAŞ’ın Ekim 2010’da yayımladığı kapasite tahmini raporunda ise 2011’de elektrik talebinin yüksek talep senaryosuna göre 220 milyar kWs’in biraz altında kalması bekleniyordu. Yıllık artışın yüzde 5 olması hesaplanıyordu, ama artış yüzde 9’u buldu. Görüldüğü gibi, elektrik talep tahminlerinde tek sorun zaman aralığı değil. Türkiye’de talep yönetilmiyor, arz odaklı politikalarla enerji sorunu çözülmeye çalışılıyor. Sınırsız enerji kaynaklarınız yoksa bu sizi ekonomik ve politik anlamda çok zorlar.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın enerji ihtiyacına dair tahminleri sürekli ve yüksek oranlarda bir artışa işaret ediyor. Türkiye Elektrik İletim A.Ş.’nin (TEİAŞ) iki farklı senaryosu da geçmiş yıllardaki yanılgılara rağmen aynı yolda yürümekte ısrar ediyor. Elektrikte düşük talep senaryosunda yılda ortalama yüzde 6,5, yüksek talep senaryosunda ise yüzde 7,5 oranında artış bekleniyor. Bu da 2020’ye gelindiğinde, brüt talebin 400 ile 433 milyar kWs arasında değişeceği anlamına geliyor. 2012’de tüketimin 240 milyar kWs civarı olduğu düşünülürse, 8 yıl için ciddi bir talep artışının beklendiğini söyleyebiliriz. Enerji Bakanlığı’nın güneş enerjisi ve enerji verimliliği gibi konuları pek ciddiye almadığını görsek de herkes bakanlık gibi düşünmüyor. Muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi’nin Enerji Komisyonu Başkanı Necdet Pamir Türkiye’nin yüksek talep senaryosunu bile karşılayacak elektrik üretme potansiyeline sahip olduğunu söylüyor: “Türkiye geçen yıl 241 milyar kWh elektrik tüketmiş. Aslında, bizim kaynaklarımız ortalama yüzde 7’lik büyümeyi bile karşılayacak düzeyde. 100 milyar kWh HES, 120 milyar kWh rüzgâr, 16 milyar kWh jeotermal, 380 milyar kWh da güneş potansiyelimiz bulunuyor. Bunların yanı sıra, 116 milyar kWh linyit, 35 milyar m3 biyogaz var. Yani, toplamda 700 milyar kWh’ın üzerinde kaynak var.’’ Pamir Türkiye’deki elektrik tüketiminin 241 milyar kWh civarında olduğunu da belirtiyor.IX Pamir’in çizdiği tablo da çevrecileri mutlu etmez elbette. Kömür ve HES’ler Türkiye’deki birçok çevreci için kırmızı çizgilerin ihlâli demek. Burada asıl önemli olan, potansiyelin tamamını kullanmadan enerji sorununu çözebilmek olmalı. Bu da enerji verimliliği ve talebin sorgulanmasıyla gerçekleşebilir. Türkiye’yi bu kadar enerji kullanmaya iten büyümenin gerekliliği tartışılmalı. Enerji yoğun hangi sektörlerde faaliyet gösterileceği hangilerinden çıkılacağı belirlenmeli.

Kaynak: Almanya Federal İstatistik Ofisi
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın enerji ihtiyacına dair tahminleri sürekli ve yüksek oranlarda artışa işaret ediyor. Bu, sadece bu hükümete has bir beklenti değil. Türkiye’yi yakından tanımayanları çoğu zaman yanıltıyor; özellikle de yatırımcıları. Zira bu tahminler, enerji talebinin artacağına dair belirtilerden kaynaklanmaktan çok, bir isteğin ifadesi. Türkiye’nin kalkınması için klasik iktisadî teorileri destekleyenler Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’da (GSYH) büyük artış oranlarının hayalini kuruyor. Bu artış oranlarının gerçekleşeceğine inanan enerji konusundaki karar vericiler de, senaryolarını talebin devamlı artacağını temel alarak hazırlıyor. Belki de iki taraf da birbirinin yalancısı. Enerjiyi daha verimli kullanarak, düşük oranlarda veya azalan bir enerji talebiyle kalkınmak hiçbir zaman gündeme gelmiyor. Ya da enerji yoğun sektörlerden oluşan bir ekonomi yerine, katma değeri yüksek ürün üreterek daha az enerji tüketimiyle aynı GSYH’yı elde etmek konuşulmuyor; en azından, Türkiye’nin talep tahminlerine yansımıyor diyelim. Hâlbuki bunun örnekleri var. Almanya 1990’da, 100 birim enerji harcayarak 100 birim GSYH üretirken, 2010’da 94 birim enerji harcayarak 131 birim GSYH üretir hale gelebildi, bunda da enerjinin verimli kullanılması çok önemli rol oynadı.X

Enerji verimliliği konusunda Türkiye’nin yapacağı çok şey var. Türkiye GSYH’da 1000 avro değerinde artış sağlamak için 233 kilogram eşdeğeri petrol (kgep) harcıyor. Aynı ekonomik büyümeyi Yunanistan 147, İsviçre 80, Almanya 141, İtalya 123 ve İrlanda 92 kgep ile gerçekleştirebiliyor.XI Kabaca söylersek, aynı ürün veya hizmeti Türkiye’de üretmek için Avrupa’daki birçok ülkenin iki hatta 3 katı enerji harcamamız gerekiyor. İşin daha da kötüsü, tüm dünyada enerjiyi daha iyi kullanma yönünde bir eğilim gözlenirken Türkiye’nin 1990’dan bu yana neredeyse hiç ilerleme göstermemesi. Türkiye, 1990’da 1000 avroluk GSYH katkısı için 242 kgep harcıyordu. İlgili tablolarda ekonomisi Türkiye’ye benzerlik gösteren Avrupa ülkelerinde, enerjiyi akıllı kullanma yönündeki değişim daha iyi görülebiliyor.

 
Daha az enerjiyle daha çok iş yapmanın sırrı ulaşımdan üretime, konuttan sanayiye kadar yapılan tercihlerde yatıyor. Daha verimli makinalar, yalıtımlı binalar, toplu ulaşım gibi örnekler çoğaldıkça enerji talebi azalacak; bu sayede talep yönetimine de giriş yapmış olacağız. Talebi yönetebilir, enerjiyi verimli kullanabilirsek, birçok santral projesine gerek olmayabilir ve ekonomik büyüme daha az enerji tüketerek gerçekleştirilebilir.

TÜRKİYE'DE BÜYÜMENİN KAYNAĞI TÜKETİM
Türkiye’de büyümeye iç talebin büyük oranda katkı yaptığını biliyoruz.XII Bu nedenle de hükümet nüfus artışını hızlandırmaya çalışıyor. Bireysel tüketim azalırsa büyüme de durur. Nüfusun artması tüketilen mal ve hizmetin artmasıyla büyümeye katkıda bulunuyor. 75 milyonluk nüfusuna rağmen Türkiye Cumhuriyeti hükümeti ailelere çok çocuk yapmaları için teşvik paketi hazırlıyor. Bunun nedeni, 2050’den sonra nüfusun azalacağının öngörülmesi.

2013 itibariyle, Türkiye’de kadın başına ortalama çocuk doğurma sayısı iki. Aşağı yönlü mevcut eğilim devam ederse 2023’te Türkiye nüfusunun 84 milyon 247 bin kişiye ulaşması bekleniyor. 2050’de 93 milyona ulaşarak zirve noktasını bulacak nüfus daha sonra düşüşe geçecek. 2023’te yaşlı nüfusun (65 yaş ve üzeri) 8,3 milyon olması bekleniyor. Bu da toplam nüfusun yüzde 10’una denk düşüyor. 2075’te ise yaşlı nüfusun oranı yüzde 27’yi geçecek.XIII Başbakan Erdoğan’ın artık tavsiyenin de ötesine geçen en az üç çocuk yapılması söylemi, yaşlanan nüfusun iç talebi sürdürecek alımda bulunamamasından kaynaklandığı düşünülebilir. Erdoğan’ın endişe etmesi gereken, 2075’te Türkiye’deki yaşlı nüfus oranının Avrupa’daki ülkelerin bugünkü oranlarını yakalaması değil; aksine, Türkiye ekonomisinin yapısal bir değişiklik gösteremeyerek 60 yıl sonra bile hâlâ iç talebe dayalı bir büyümeden medet umması olmalıdır. Korkulan yüzde 27’lik oran bugün Avrupa’nın birçok ülkesinde (İsveç, Portekiz, İngiltere, Avusturya, Finlandiya) yakalanmıştır.XIV Türkiye’nin büyümesinin inşaat, ticaret ve ulaşım gibi kalemler üzerinde yükselmesi çok çocuk aşkının kaynağı olabilir, ama bu ekoloji açısından sürdürülemez. Türkiye’nin biyolojik kapasitesi ve ekolojik ayak izinin karşılaştırması bize bunu söylüyor. Türkiye’de kişi başına düşen tüketimin Ekolojik Ayak İzi 2,7 kha (küresel hektar) ile kişi başına küresel biyolojik kapasitenin yüzde 50 üzerinde. Bir başka ifadeyle, dünyadaki herkes ortalama bir Türkiye vatandaşı kadar tüketirse 1,5 gezegene ihtiyacımız olacak. WWF (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) ve Global Footprint Network (Küresel Ayak İzi Ağı) tarafından hazırlanan Türkiye’nin Ekolojik Ayak İzi raporundaki en çarpıcı veri ise şu: “Türkiye’de kişi başına düşen Ekolojik Ayak İzi’nin sabit seyrine karşın, tüketimin toplam ayak izi yüzde 150 büyümüştür. Bu büyümenin en temel nedeni, 1961-2007 yılları arasında Türkiye’nin nüfusunda olağanüstü artış yaşanmasıdır”.XV Türkiye’de uzun vadede bireysel tüketim miktarının çok değişmediğini, ama nüfus artışıyla tüketimin arttığını göz önünde bulundurduğumuzda (2000’lerde doğanların 1960’larda doğanlara göre daha çok tükettiğini de hesaba katmamız gerekiyor), tüketimle büyüyen Türkiye’nin çok çocuk ısrarını daha iyi anlıyoruz. Bunu anlamamız ekolojik yıkımı elbette azaltmayacak.

Rapordaki bir diğer veri ise daha da önemli. 1990’lara kadar ekolojik ayak izini biyolojik kapasitesine uygun bir seviyede tutmayı başaran Türkiye, 2002’den itibaren ekolojik ayak izini hızla arttırmaya başlarken biyolojik kapasitesi de 2006’dan sonra düşüşe geçiyor.XVI 2002’de iktidara gelen AKP’nin büyüme politikalarının hayata geçirilmesiyle ekolojik ayak izimizin büyümesini ve biyolojik kapasitenin düşmesini aynı çerçevede değerlendirmek gerekir. Görülen o ki, Türkiye’nin büyüme politikası enerji tüketimini arttırdığı gibi ekolojik sorunlara da zemin hazırlıyor. Üstelik, bu büyüme politikasının ve aşırı enerji tüketiminin sadece yerli kaynaklarla desteklenebileceği tezi de tartışmalı. Güney Kore gibi ithal enerjiyle ekonominizi yürütme şansınız her zaman var, ancak bu defa da ihracatı arttırmanız ve katma değeri yüksek ürünler üretmeniz gerekir. Bir başka yol daha var, sadece Türkiye için değil, diğer ülkeler için de çözüm olabilir. Sınırsız tüketimi sınırlı kaynaklarla karşılamaya çalışmak yerine, tüketimi sınırlayıp öncelikli ürünlerin üretimine izin vererek ya da silah sanayine sınırlar koyarak sorunu çözebiliriz. Çok mu radikal bir öneri? Dünyanın ortalama sıcaklığı 1,5-2,5 dereceden fazla artarsa, tüm bitki ve hayvanların yüzde 30’unun soyu tükenebilir. Şimdi bir daha soralım: Lüks arabalara, savaş uçaklarına kaynak ayırmamak çok mu radikal bir davranış olur?


Dipnotlar

I. T. C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı’nda bu oran yüzde 73, s. 22.

II. Türkiye Doğalgaz Piyasası Beklentiler, Gelişmeler 2012, Deloitte, s. 18.

III. T. C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2010-2014 Stratejik Planı, s. 24.

IV. T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2013 yılı Bütçe Sunumu, s. 70.

V. T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Dünyada ve Türkiye’de enerji görünümü sunumu, saydam 19.

VI. En son 12 Mayıs 2013 tarihinde http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b =ruzgar&bn=231&hn=&nm=384&id =40696 adresinde görüldü. 48 bin MW, rüzgâr hızı 7 m/s’den fazla olan bölgelerde kurulabilecek kurulu güce işaret ediyor.

VII. TÜİK, Seragazı Emisyon Envanteri, 1990-2011.



VIII. En son 12 Mayıs 2013 tarihinde http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1329715-turkiye-2012de--2-2-buyudu adresinde görüldü.

IX. “Yüzde 7 büyümeyi karşılayacak enerji potansiyeline sahibiz”. Dünya Gazetesi. En son 12 Mayıs 2013 tarihinde http://www.dunya.com/yuzde-7-buyumeyi-karsilayacak-enerji-potansiyeline-sahibiz-187752h-p2.htm adresinde görüldü.

X. Climate Protection and Growth (İklimi Koruma ve Büyüme), Federal Ministry for the Environment, Nature Conservation and Nuclear Safety (Almanya Çevre, Doğa Koruma ve Nükleer Güvenlik Bakanlığı), s. 13.

XI. Eurostat 2010 yılı verileri, 21 Mayıs 2013.

XII. Türkiye Ekonomisinde Büyüme ve Yapısal Sorunlar, BETAM Araştırma Notları, Derleyen Prof. Dr. Seyfettin Gürsel.

XIII. TÜİK, Nüfus Projeksiyonları 2013-2075, 14 Şubat 2013.

XIV. Eurostat, Projected old-age dependency ratio (Tahmin edilen yaşlı nüfusa bağımlılık oranı).

XV. Türkiye’nin Ekolojik Ayak İzi, WWF Türkiye ve Global Footprint Network (Küresel Ayak İzi Ağı), s. 7.

XVI. Türkiye’nin Ekolojik Ayak İzi, WWF Türkiye ve Global Footprint Network (Küresel Ayak İzi Ağı), şekil 9.