Çernobil'i unutmamızı neden istiyorlar?

Özgür Gürbüz-Birgün/29 Nisan 2012

26 Nisan 2012 Taksim. Foto: O. Gurbuz

ABD'deki Üç Mil Adası santralindeki nükleer kazadan sonra bir daha böyle bir kaza olmayacağını söylemişlerdi; yıl 1979. Yedi yıl sonra sonuçları başka bir endüstriyel kazayla kıyaslanamayacak derecede büyük, dünya tarihinde görülmemiş bir başka nükleer santral kazası yaşandı. Bundan tam 26 yıl, üç gün önce; 26 Nisan 1986'da Çernobil nükleer santralindeki dört numaralı reaktör patladı. Nükleeri savunanlar ‘patlama’ kelimesini sevmiyorlar ama işin doğrusu bu. Reaktör kontrolden çıktı ve büyük bir patlama sonrasında doğaya çok ciddi miktarda radyasyon sızdı. Sayılarının 600 ile 800 bin arasında olduğu belirtilen tasfiyeciler (temizlik işçileri) günlerce yangını ve sızıntıyı kontrol altına almaya çalıştılar. Binlerce işçi hâlâ Çernobil'de çalışıyor. 400 bin kişi evlerini bir daha geri dönmemek üzere terk etti. Ölü sayısının neden olacağı kanser vakaları nedeniyle 1 milyonu bulacağını iddia eden araştırmalar bile var. Nükleer endüstri bu kazadan sonra da aynı masalı anlattı. Bunun bir daha tekrarlanmayacağını, insan hatasından kaynaklandığını söyleyip durdu. Hatta daha da ileri giderek, kazadan ölenlerin sadece 37 itfaiyeci olduğunu uzun süre iddia ettiler. Çernobil kazası ister istemez yeni santral siparişlerinin azalmasına, birçok ülkede nükleer enerji karşıtı politikaların kuvvetlenmesine neden oldu. Nükleer santral pazarlayıcıları bir süre ortadan kaybolmaya karar verdiler. Kazayı unutturmanın bir yolu nükleer enerji özendirmelerine ve lobi faaliyetlerine ara vermekti.

DOĞALGAZ VE RÜZGAR NÜKLEERİ ZORLUYOR

2011 yılında ise Japonya'daki büyük depremden sonra Fukuşima Nükleer Santrali’ndeki dört reaktörde aynı anda kaza oldu. Kullanılmış yakıtların geçici bir süre bekletildiği atık havuzunda da soğutma suyunun azalması nedeniyle ciddi sorunlar yaşandı. Nükleer endüstrinin bu kazadan sonra artık uyduracak bahanesi kalmadı ancak Çernobil sonrası yaptıklarını yapıp bir başka kış uykusuna yatma şansları da yok. Hiçbir şey olmamış gibi yola devam etmek zorundalar fakat kimse sandıkları kadar aptal değil. Nükleer endüstrinin ya da lobinin bu acelesi ve çaresizliğinin nedeni var. Enerji pazarında artık eskisinden çok daha fazla oyuncu yer alıyor. Nükleerin en büyük rakibi yenilenebilir enerji kaynakları ucuz ve sorunsuz elektrik üretebiliyor. Bunu yaparken halkın tepkisiyle karşılaşmıyor, istihdam yaratıyor ve gelişme yönündeki ülkeler için teknoloji transferine daha fazla fırsat sağlıyor. Yenilenebilir enerjilerin yerli kaynak olmaları ve petrol fiyatlarından etkilenmemeleri de bir başka avantaj. Doğalgaz da nükleere karşı avantajlı. Yenilenebilir enerji kaynakları gibi çevreci bir üretim yöntemi değil ancak nükleeri birçok alanda alt edebilecek özelliklere sahip. Güvenlik ve nükleer atık gibi sorunları yok. Yapımı hızlı ve sorunsuz, fiyat ve sürekli elektrik üretebilme konularında da nükleerle çok rahat rekabet edebiliyorlar. Birçok ülkede fosil ve nükleer yakıtlardan temiz enerjilere geçişte doğalgazın köprü görevini üstlenmesi planlanıyor. Doğalgazın önünde iki ciddi engel var; dışa bağımlılık ve varsa, ülkelerin ciddi iklim politikaları. Türkiye’de bu iki konuda da edilen laf çok ama icraat yok. O yüzden doğalgaz santrallerinin sayısı giderek artıyor ve artmaya da devam edecek. Bakanlık doğalgazdan yakınıyormuş gibi gözüküyor ama bir yandan da yeni santrallere lisans dağıtıyor. Şu anda Türkiye’de 14 bin megavatın üstünde lisans almış doğalgaz santrali var. Yeni başvurularla bu rakam 19 bine yaklaşıyor. Mevcut kurulun gücün üçte birinden biraz fazla! Rüzgarda bu rakam 8 bin 500, güneşte ise 'sıfır'.

NÜKLEER ENDÜSTRİ NEDEN TÜRKİYE'DE ISRARCI?

26 Nisan 2012 Taksim. Foto: O. Gurbuz

Enerji talebinin hızla arttığı dünyamızda, nükleer santrallere ayrılacak milyarlarca doların diğer enerji kaynaklarına özellikle de yenilenebilir kaynaklara (rüzgar, güneş ve hidrojen gibi) gitmesi nükleer endüstriyi bir daha geri dönemeyeceği bir bataklığa gönderebilir. Bütün kavga da bu zaten. Nükleer enerjinin Çernobil sonrası gözden düşmesi genç mühendisleri başka konularda çalışmaya itti. Şu anda ABD’deki nükleer santrallerde çalışanların üçte biri dört yıl sonra emekliliğe hak kazanacak. Almanya’da yıllardır nükleer enerji alanında çalışan Siemens firması bu bölümünü kapattı. Türkiye’de olduğu gibi birçok ülkede nükleer mühendislik bölümlerinin sayısı azaldı. Sadece bu da değil. 2011 yılında Avrupa’da yeni kurulan santrallerin yüzde 47’si güneş fotovoltaik, yüzde 22’si doğalgaz ve yüzde 21’i de rüzgardı. Nükleerin payı ise yüzde 1’de kaldı. Nükleer enerji ayakta kalabilmek istiyorsa yeni santraller inşa etmek ve yeni çalışanlar yetiştirmek zorunda. O nedenle Çernobil sonrasında olduğu gibi 10-15 yılı boş geçirme şansları yok. Fukuşima’yı unutturmak, Batı’daki nükleer karşıtlığın Doğu’ya yayılmasını önlemek zorundalar. Türkiye'de hükümetin nükleer enerji konusundaki ısrarcı tavrını, endüstrinin hırsından ayrı düşünmek işte bu yüzden mümkün değil. Türkiye pazarı sadece buradaki siparişler açısından değil, Türkiye’yi yakından izleyen diğer gelişme yönündeki ülkelere yön gösterme açısından da önemli. İran’da Almanya’nın yarım bıraktığı reaktörü tamamlayan Ruslar, bunun Ortadoğu’da bir nükleer yarışa neden olacağını eminim hesaplamışlardı. Nükleer santral sahibi olmanın, kısmen yanlış bir algı da olsa, nükleer silah ve güce sahip olma anlamına geldiğini düşünenler Ortadoğu’da çok. Ürdün, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan ve Mısır gibi ülkelerin son yıllarda nükleer santral kurmayı dillendirmesi bu planın işlediğini gösteriyor.

Nükleer endüstri ateşle oynama pahasına kendisine yeni bir pazar açmak için ilk adımı attı. Şimdi, Türkiye pazarına girerek ikinci adımı atmak istiyor. Temiz enerji cenneti bu ülkeyi de ele geçirirlerse yeni pazarların önü açılacak, yenilenebilir enerji kaynaklarının gelişimine sekte vurulacak. Enerji verimliliği gibi bir kavram hiç gündeme gelmeyecek. Böylece kendi kalemize gol atmış olacağız. Halk elektrik zamlarından yakınacak ama kendi elektriğini üretemediği için dev nükleer firmalarla göbek bağını bir türlü kesemeyecek. Şirketlerin oyuncağı olacak. Tüm bunlar hükümetin umurunda değil. Kamuoyu araştırmaları halkın büyük bir bölümünün nükleere karşı olduğunu gösteriyor ama hükümet artık kendisine oy verenleri bile dinlemiyor. Hal böyle olunca tek seçenek deneyerek öğrenmek. Daha önceki santral kurma girişimleri gibi bu nükleer macera da AKP hükümetine ciddi bir ders vereceğe benziyor. Olan halkın sağlığına ve parasına olmasa dert değil ama... Uyarması bizden!

***

Gerzeliler ilçelerine yapılması istenen termik santralin 30 Nisan sabahı gerçekleşecek ÇED toplantısına katılmak için günlerdir yollarda. Sinop'tan Ankara'daki İller Bankası'na kadar yürüyecekler. Ankaralı doğa dostlarına duyurulur.

Bilim insanlarını rahat bırakın!

Özgür Gürbüz-Birgün/15 Nisan 2012

Prof. Dr. İnci Gökmen Kaynak: Evrensel Gazetesi

Yıl 1987. Çernobil kazasının üzerinden sekiz ay geçmişti. ODTÜ'deki üç doçentin hazırladığı, çaylarda yüksek seviyede radyasyona rastlandığını gösteren analizlerin olduğu rapor basına sızdı. Çayda radyasyon olduğunun anlaşılması ülke gündemine bomba gibi düştü. Dönemin Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) Başkanı Prof. Dr. Ahmed Yüksel Özemre, ODTÜ Rektör’ü Prof. Dr. Mehmet Gönlübol’a sert bir mektup yazarak araştırmayı eleştirdi. ODTÜ'nün bu ölçümleri yapabilecek olanaklara sahip olmadığını öne süren Özemre, “Hatalı deney sonuçlarının gazete aracılığıyla kamuoyuna duyurulmasında bilimsellikten öte başka amaçların gerçekleştirilmek istendiği anlaşılmaktadır” diyordu. Gönlübol da araştırmayı yapan İnci Gökmen, Olcay Birgül ve Aykut Kence’ye başka işlerle uğraşmalarını salık verdi. Onlar da kendilerini çaya, kahveye verdiler. Üniversitedeki baskı ortamından uzaklaşmak için de, çay ve kahveyi civardaki gazetelerin kantinlerinde içtiler. Oradaki sohbetlerin sonucu mu bilinmez, çayda 36 bin 800 bekarele kadar varan radyasyon olduğu bilgisi tüm baskılara rağmen daha da yayıldı.

Aslında bu çalışma TAEK için hazırlanmıştı. Haber Hürriyet’e sızınca bu üç bilim insanından bu çalışmayı yalanlamaları istendi. İstanbul’daki Çekmece Nükleer Araştırma Merkezi'ne çağrıldılar, 22 saat süren ve yaklaşık 20 kişinin katıldığı bir toplantı yapıldı. Onlardan insan sağlığı üzerinde ciddi bir tehdit olmadığını söylemeleri istendi ama kabul etmediler. YÖK’ün ve 12 Eylül idaresinin baskılarına rağmen geri atmayan bu üç insanın onurlu davranışı olmasa belki bugün Çernobil nedeniyle daha fazla kişi kanserden ölecekti. Birçok aile bu haberlerden sonra çay tüketimini azaltmıştı. Hükümet bilim insanlarına sahip çıkıp, onların öneri ve önlemlerini halktan saklamak yerine duyursa kaybımız belki daha da az olacaktı.

BİRAZ RADYASYON İYİDİR

Özemre, açıklamanın hamile kadınlarda panik yaratabileceğini öne sürüyordu. Çünkü ODTÜ’lü üç bilim insanının hazırladığı raporda, hamile kadınlar ve çocukların çay tüketimlerini azaltmaları önerilmiş, çayın demlenmeden önce sıcak suyla yıkanmasının da radyoaktiviteyi yarı yarıya azaltacağına dikkat çekilmişti. Piyasaya sürülen radyoaktif çayların da toplatılıp imha edilmesi gerektiği belirtilmişti. Oysa hükümetin derdi başkaydı. Kazadan sonra krizi kontrol etmek için kurulan Türkiye Radyasyon Güvenliği Komitesi'nin açıklama yapmaya yetkili tek kişisi, “Biraz radyasyon iyidir”, “Dininize, imanınıza inandığınız gibi biliniz ki, Türkiye’de kesinlikle böyle bir tehlike mevcut değildir” diyen dönemin Sanayi ve Ticaret Bakanı Cahit Aral’dı. Aral’ın başkanlığını yaptığı komitenin amacı, ölçüm sonuçlarını iç ve dış kamuoyuna duyurmak, özellikle de ihracatımız ve ülkemize yönelik dış turizm üzerinde olumsuz sonuçlara yol açabilecek tesir ve izlenimleri bertaraf etmek olarak belirtilmişti. Ticaretin ölmesindense insanların ölmesi tercih ediliyordu sanki...

KANSER VAR DEMEK YASAK

Yıl 2011. Prof. Dr. Onur Hamzaoğlu ve arkadaşları, Dilovası Belediyesi’nde yaptıkları bilimsel bir araştırmada anne sütünde ve bebek kakalarında ağır metallere rastladı. Hamzaoğlu’nun 2005 yılında yaptığı bir başka araştırmada da ilçedeki ölümlerin yüzde 32,3'ünün kanser nedeniyle olduğu sonucuna varılmış, ardından TBMM’de araştırma komisyonu kurulmuş ama bir sonuca varılamamıştı. İkinci araştırmanın ise daha somut sonuçları oldu. Araştırma sonuçlarını halk arasında panik yaratmak amacıyla kullandığı iddiasıyla Hamzaoğlu savcılığa şikâyet edildi. Kocaeli Üniversitesi soruşturma başlattı. Soruşturma sürüyor, bilirkişi istenmiş. Hamzaoğlu, “Bizim uğraştığımız alanlar sermaye için ek maliyet alanları, bu maliyeti gerçekleştirmek istemiyor doğayı tahrip ediyor, insanların sağlığını bozuyorlar. Bu tahribatı yapmadan üretim yapmak da mümkün ama kâr marjını düşürmek istemiyorlar” diyor.

Yıl 2012, Orman ve Su İşleri Bakanı Veysel Eroğlu’nun son açıklamalarında bu defa da hedefte HES mücadelelerinde yer alan akademisyenler vardı. Bakan Eroğlu’nun açıklaması şöyle: “Dışarıdan bazı gruplar var, sürekli seyyar gruplar. Bunlar tamamen bu enerji şirketleri tarafından yönlendirilmiş olan gruplar. Bunlar, biz tespit ettik bir grup halinde gidiyorlar, propaganda yapıyorlar. Hatta bir tanesinin ismini de ben aldım, üniversiteden bir öğretim üyesi yalan yanlış şeyler söylemiş. Hiç bilimle bağdaşmayan, son derece cahilane şeyler söylemiş”. Sayın Eroğlu alınmasın ama bence bu çıkış yanlış ve tehlikeli. Bir bilim insanı yanlış bilgi veriyorsa bunların yanlışlığı yine verilerle kanıtlanmalı. Yanlış olduğu iddia edilen bilimsel veriler doğru verilerle çürütülebilir, ithamlarla değil. Televizyonlar ne için var, çıkın belgeleriyle tartışın konuyu. 25 yıl önce çayda radyasyon yoktur diyenlerin doğruları söylemediği bilimsel araştırmalarla kanıtlandı. Yapılması gereken budur, bilimi, bilim insanını baskı altına almak değil.

ASLİ GÖREVİMİZ TOPLUMU UYARMAK

Bakın 25 yıl önce çayda radyasyon olduğunu ortaya çıkaran ekipten Prof. Dr. İnci Gökmen, bilimin zapt-u rapt altına alınmasıyla ilgili neler söylüyor: “Üniversitelerin asli görevleri arasında toplumu uyarmak var. Üniversiteler susarsa memleketin zararına bir şey yapmış olursunuz. Hepimizin üzerinde baskı var, üniversitelerin susması bana ağır geliyor. Kanunla olmuyor, görülmeyen bir el var üzerimizde. Biz araştırmayı yaparız, makaleyi hazırlarız ama gazetelerde çıkmasını da pek istemeyiz diyemezsiniz. Toplumun sağlığını ilgilendiren konularda bunun ötesinde bir şey yapmak, duyurulması için çalışmak lazım. Öğrenci yetiştirmek ve araştırma yapmak yetmez, topluma karşı bir sorumluluğumuz olduğunu düşünüyorum. Öğrencilerime sorgulayıcı insanlar olun, merak edin, emin olduktan sonra karar verin diyorum. Bilim değişir, ben de hata yaparım, bunun da farkında olmak, halkı çocuk yerine koymamak lazım. Bakın analiz sonucu budur, şudur diyebilirsiniz ama elinize bir bardak su alıp içerek halkı bilgilendirmiş olamazsınız. Bilimsel verilere, bilimin ışığına ve bağımsız bilim insanlarına ihtiyaç var.”

Hepimizin sağlığı ve geleceği için bilim insanlarını rahat bırakın!

***

22 Nisan günü Amasra’da Termiksiz Yaşam Şenliği var. Saat 12’de başlıyor.