Nükleeri Evrim Ağacı'nda pazarlama çabaları

Özgür Gürbüz-BirGün/4 Haziran 2019

Mersin'e nükleer santral kurmak isteyen Rus şirketi Rosatom, tahminen santrala harcadığı paradan daha fazlasını halkla ilişkiler çalışmalarına harcıyor. 2015 yılında, Rusya ile yaşanan uçak krizinde, daha ortada reaktörün "r"si yokken harcanan paranın üç milyar dolar olduğu söylenmişti. Bu paranın bir bölümü, tüm ülkeyi kaplayan sokak ilanlarından, tramvaylara kadar uzanan "yerli nükleer" konulu reklamlara harcandı. Nükleer santralın tüm hisseleri Rus devlet şirketinin Türkiye’deki uzantısı Akkuyu Nükleer A.Ş.'ya ait olmasına rağmen, "yerli nükleer" sloganlarıyla pazarlandı.

Rosatom'un halkla ilişkiler çabaları bununla sınırlı değil. Gazetelerde okuduğunuz nükleeri öven ve karşı çıkanların görüşüne yer vermeyen haberler, çocuklardan, balıkçı ve kamu görevlilerine uzanan Rusya gezileri, Milli Eğitim Bakanlığı'nın gözü önünde Mersin'deki okul çocuklarına verilen tek taraflı “bilgilendirmeler” ve daha neler neler var. 

Beyin yıkama çalışmalarındaki son hamlelerini de Evrim Ağacı adlı popüler bilim sitesi sayesinde öğrendik. Rosatom, ODTÜ'lü gençlerin ve onlarca gönüllünün desteğiyle hayata geçirilen bu platforma, birer dakikalık altı videonun yayınlaması için bir teklif götürmüş. Evrim Ağacı ise "ülkemiz için böylesine önemli bir konu hakkında tek taraflı bir reklam yayını yapmanın, Evrim Ağacı'nın değerleri, bilimsel vizyon anlayışı ve izlediği bilimsel etik ilkeleriyle uyuşmayacağını" söyleyerek bu teklifi reddetmiş. Onun yerine, "atom enerjisinin muhtemel tehlikeleri" üzerinde çalışan, kendilerinin seçeceği bir akademisyenle Rosatom temsilcisinin münazara yapmasını önermiş ve bunu da ücretsiz yayınlayacağını belirtmiş. National Geographic gibi kanalların Rosatom destekli belgesel yayınladığı günümüzde elbette alkışlanacak bir davranış...

Rosatom iki hafta geçmesine rağmen bu çağrıya yanıt vermemiş. AKP hükümetinin 2004 yılında konuyu yeniden gündeme getirmesinden bu yana yaptığı gibi nükleer enerjiyi tartışmaktan kaçıyor. Biliyoruz ki nükleer enerjiyi savunanlar bunu yapamaz çünkü pahalı, tehlikeli ve çevreye zararlı bu elektrik üretme biçiminin savunulacak bir yanı kalmadı. Güneş, rüzgar ve biyokütle gibi kaynaklardan daha ucuza ve daha güvenli elektrik üretmek mümkün. Bu kaynaklardan üretilen elektriği depolamak ya da birbiriyle eşleştirerek kesintisiz elektrik üretmenin önünde de bir engel yok.

Evrim Ağacı'nın yaptığı açıklama bizi sevindirse de gördüğüm birkaç eksikliği de belirtmeliyim. Teklifi reddederken yaptıkları açıklamada geçen, "Çünkü konu hakkında bilimsel arka plan ne olursa olsun, halk arasında yaygın bir endişe ve tedirginlik olduğu gerçeği göz ardı edilemez" ve "...öte yandan, nükleer santrallerin bir enerji kaynağı seçeneği olarak tutulmasına prensipte karşı olmayan, sırf patlama tehlikesinden yola çıkarak bir çırpıda, tamamen göz ardı edilmesini doğru bulmayan; daha da önemlisi bilimsel her meselenin sistemli münazara ilkeleri çerçevesinde tartışılması gerektiğini düşünen bir ekip olarak" cümleleri beni biraz endişelendirdi. Konu hakkında bilimsel arka plan ne olursa olsun deyip, nükleer endişenin sadece kazayla sınırlı olduğunu veya bilimsel açıdan desteklendiğini ima eder gibi bir durum ortaya çıkmış. Nükleer enerjiye karşı çıkan Nobel ödüllü bilim insanlarını burada saymayalım. Sorunun sadece kaza olduğunu düşünüyorsanız konuya çok sınırlı bir noktadan bakıyorsunuz demektir. 

Nükleer santrallarla ilgili bir tartışma birçok bilim alanını kapsar. İktisattan ekolojiye, siyasal bilimlerden, tıbba kadar farklı uzmanların görüşüne gerek duyulur. Bilimsel arka planın nükleer enerjiyi desteklediği, kaza endişesi gibi bilimsel olmayan ama insani kaygıların bunun karşısında durduğunu söylemek yanıltıcıdır. Örnek vermek gerekirse, bugün ekonomi bilimi açık bir şekilde nükleer enerjinin pahalı olduğunu söylemektedir. Başta ABD olmak üzere, kapanan birçok nükleer santralın arkasında ekonomik gerekçeler vardır, kaza korkusu değil.  

Tam da bu yüzden, "sırf patlama tehlikesinden yola çıkarak" nükleer enerjiyi gözden çıkardığımız kanısı uyandıracak ikinci cümleyi de talihsiz buldum. Yapılacak bir münazara, nükleer reaktörlerin patlayıp patlamayacağıyla sınırlı olamaz ve akademisyenlerin tekelinde değildir. Nükleer mühendis Prof. Dr. Tolga Yarman'ın da yıllardır altını çizdiği gibi, bu bir siyasi karardır. Reaktör yapılacaksa bunun tasarımına elbette bilim insanları karar verir ama burada mesele nükleer enerjiye ihtiyaç duyulup duyulmadığı meselesidir. Elektrik piyasasıyla, elektrik fiyatlarıyla, istihdam seçenekleriyle, kamuoyunun düşüncesiyle (yapılan araştırmalar halkın yüzde 70'e yakının nükleer istemediğini gösteriyor), gelecek kuşakları ilgilendirdiği için sosyal bilimcileriyle, ekolojistleriyle bir konsensüs aranmalıdır.

İşe sadece dar bir bilimsel açıdan bakacaksak, tek söyleyeceğim bilimin ihtiyatlılık ilkesinin hatırlanması olacak. Nükleer enerjinin atık ve kaza riski nedeniyle ihtiyatlılık ilkesine karşı bir yapı olduğunu Evrim Ağacı'ndaki arkadşlarımız da hemen fark edecektir.

CHP Akkuyu için Meclis Araştırması istedi

Özgür Gürbüz-BirGün / 23 Mayıs 2019

Gündeme bomba gibi düşen Akkuyu Nükleer Santralı’nın temelinde çatlaklar oluştuğu haberi Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni de hareketlendirdi. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkan Yardımcısı ve Denizli Milletvekili Gülizar Biçer Karaca, konuyla ilgili Meclis Araştırması açılması için 20 milletvekilinin imzası bulunan dilekçeyi partisi adına Meclis Başkanlığı’na iletti.

CHP, başvuru dilekçesinde, Akkuyu Nükleer Güç Santralı inşaatıyla ilgili bugüne dek yaşanan teknik sorunların gelecekte yaşanmasının önüne geçmek adına inşaat alanında gerekli analiz ve araştırmaların yapılıp yapılmadığının, inşaatın uluslararası standartlara uygunluğunun sağlanıp sağlanmadığının bağımsız olarak araştırılmasını istedi. CHP’nin teklifi ön görüşmeden sonra kabul edilirse bir Meclis Araştırması Komisyonu kurulacak ve bu komisyon isterse kamu kurumları, üniversite ya da meslek örgütleri gibi kuruluşlardan bilgi alabilecek veya inceleme yapmalarını isteyebilecek.

Meclis Araştırması için yapılan başvurunun gerekçesinde şu açıklamaya yer verildi: “Türkiye için yeni olduğu kadar riskli bir teknoloji olan nükleer, ciddi endişeler yaratmaktadır. Bu endişelerin haklılığı basına yansıyan haberlerle bir kez daha kanıtlanmıştır. Akkuyu Nükleer Santralı inşaatının henüz ilk aşamasında, santral temel yapısının bazı bölümlerinde oluşan çatlakların projeyi denetlemekle yükümlü olan Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’nun (TAEK) yetkililerince tespit edildiği inşaatı üstlenen şirketin açıklamasıyla da kabul edilmiştir. Çatlak oluşan bölümlerin kırılarak yeniden beton dökülmek sureti ile onarıldığı ancak aynı yerlerde yeniden çatlakların oluştuğu anlaşılmıştır”.

CHP’nin Doğa Haklarından Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı, gerekçe kısmında Rus nükleer santralının denetimini yapan TAEK’in bağımsız bir kuruluş olmadığına da dikkat çekiyor. Rusya ile Türkiye arasında imzalanan milletlerarası bir anlaşmayla yapılan bu santralın devlet tarafından yapıldığına dikkat çekilen metinde, bir devlet kuruluşu olan TAEK ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kurulan Nükleer Denetleme Kurulu’nun (NDK) devlete bağlı kuruluşlar olması nedeniyle bağımsız bir denetimden söz edilemeyeceği belirtiliyor. Biçer Karaca, “dolayısıyla nükleer santralın bugüne kadarki yapım sürecinin TAEK tarafından yapılması uluslararası kurallara aykırıdır” diyor.

Meclis Araştırması açılması talep edilen metinde, nükleer santralın Akdeniz fay hatlarına yakınlığına da vurgu yapılmış. ÇED olumlu kararının iptali için açılan ve Danıştay’da görülüp sonlanan davada, davacı tarafların zemininin sorunlu olduğunu belirttiklerini hatırlatan CHP, bilirkişi heyetinden zemin örneği alınmasının talep edildiğini ancak bilirkişi heyetinin bu talebi dikkate almadığını da belirtiyor. Akkuyu’daki nükleer santralın bir ünitesini 2023’e yetiştirme çabaları sürerken, “saha çalışmalarının yeterli olmadığı”, “deprem konusunun göz önünde tutulmadığı” gibi temel itiraz noktaları ekseninde açılmış davalar da sürüyor.

***

“Akkuyu’da çalıştırmalar durdurulmalı”

TMMOB Yönetim Kurulu Başkanı Emin Koramaz

Akkuyu’daki gelişmeler üzerine bir açıklama yapan TMMOB Yönetim Kurulu Başkanı Emin Koramaz, “Bilindiği gibi temel çatlağı çok önemli bir teknik konu olup gerçek nedeninin bulunup gerekli tedbirler alınmaz ise üzerine yapılacak yapının güvenilmez olmasına neden olur. Bir nükleer santralın temelinin güvenilmez olması ise kesinlikle kabul edilebilecek bir husus değildir ve bir felakete neden olacağı kesindir. Böyle bir felakete neden olunmaması için Akkuyu Nükleer Santralı yapım çalışmalarının durdurulması gerekmektedir” dedi.

***

“Oldu bittiye getirilmemeli”

CHP Genel Başkan Yardımcısı Gülizar Biçer Karaca

Nükleer santral gibi bir inşaat faaliyeti; her aşamasında etkin ve bağımsız denetimi gerektiren, oluşabilecek tüm risklerin doğru hesaplanıp, giderilmesi elzem bir süreç. Bu konuyla ilgili hiçbir şeyin üstü örtülmemeli, oldu bittiye getirilmemeli. Akkuyu'da yapılmak istenen nükleer santrale ilişkin kamuoyuna yansıyan görüntü; inşaatın aklın ve bilimin gerekliliklerine göre değil, gündelik siyasi çıkarlar doğrultusunda devam ettiği yönünde. Bu sorunun giderilmesi toplumun her kesiminin içine sinecek bir denetim ve takip süreciyle mümkün olacak. Bizler için aslolan siyasi çıkarlar değil, insanla birlikte doğanın tüm unsurlarının sağlıklı ve güvenli bir biçimde yaşamasını teminat altına almaktır. Bu tüm yöneticilerin de asli sorumluluğu olmak zorundadır.

İklim krizi ve dilin önemi

Özgür Gürbüz-BirGün / 20 Mayıs 2019

Birleşik Krallık'ta yayımlanan The Guardian gazetesi, "iklim değişikliği" yerine bundan böyle iklim krizi diyeceğini açıkladı. Haber, Türkiye'de de kısa zamanda yayıldı. The Guardian gibi çevre haberciliği konusunda öncülük eden bir gazetenin böyle bir değişikliğe gitmesi hem önemli hem de anlamlı. Dilini değiştiren sadece Guardian da değil, bilim insanları da bunu yapıyor çünkü iklim değişikliği karşı karşıya kaldığımız tehlikeyi anlatmaya yetmiyor.

Guardian'ın Yazı İşleri Müdürü'nden editörlere mektup

İletişimde dilin önemini yıllardır anlatmaya çalışırım. Genelde, neden dili ya da ortak dili bu kadar çok önemsediğim pek anlaşılmaz. Bir örnekle tekrar anlatayım. Bundan yaklaşık 2 yıl önce Greenpeace'te kampanyalar sorumlusu olarak çalışırken hem kampanyacı hem de iletişimci arkadaşlardan bir ricada bulunup, iklim değişikliği yerine iklim krizi dememiz gerektiğini söylemiştim. Çünkü iklim değişikliği dediğimizde ortada bir aciliyet, harekete geçme zorunluluğu, daha da önemlisi bir sorun yokmuş gibi anlaşılıyor. Kriz kelimesi ise doğrudan bir soruna işaret ediliyor ve insanlar hemen çözümü ve kendilerini de kapsayan bu krizden nasıl çıkacağını düşünüyor. Kim ne kadar ciddiye aldı, emin değilim.

O yüzden de neredeyse o günden bu yana tüm sunum ve yazılarımda iklim krizi diyor ve yazıyorum. Geç bile kaldık ama sorunu kutup ayılarının derdi olmaktan çıkarmak için ilk adım dilimizi değiştirmek olmalı. Bugün sokaktaki bir insana iklim değişikliğini sorsanız muhtemelen size kutuplardan bahseder. İstanbul'daki doludan, Antalya'daki hortumdan, Malatya'daki kuraklıktan, Rize'deki sel felaketinden bahsetmez. Kendisinden bu kadar uzakta olduğunu düşündüğü ve adında aciliyet / sorun gerektiren hiçbir şey olmayan bir konuda da harekete kolay kolay geçmez.

Özellikle sivil toplumda çalışan iletişimcilerin işinin sadece, basın bültenini en önce göndermek, gazetecilerle arkadaş olmak, yabancı haberleri en hızlı bir şekilde çevirip diğerlerinden önce basına göndermek olduğunu düşünenler yanılıyor. Bir fikri ortaya atıyorsanız, davayı savunuyorsanız, tüm kurumunuzun aynı dili konuşması elzemdir. İnanmışlık ve inandırıcılık için kaçınılmazdır. Önce kurumunuzda dil birliğini gerçekleştirin, buna zaman ayırın. Sonra sizin dilinizin herkesin dili olmasını sağlayın.

Gazeteciler için de durum çok farklı değil. 10 kişinin öldüğü bir trafik kazasını facia, cinayet gibi kelimelerle anlatırken, milyonlarca türü yok edecek iklim krizini, "değişiklik" sözcüğüyle anlatamazsınız.

Guardian'ın editörlerine gönderdiği uyarı notunda yaptığı tek değişiklik iklim kriziyle ilgili değil. "Küresel ısınma" yerine bu işin doğal bir süreç olmadığını, insan etkisiyle olduğunu anlatacak küresel ısıtma kullanılması. İngilizce'den çevirirken aynen kullandığımız, "balık stoku" yerine, balıkları metalaştırmdan, bir canlı olduklarını hatırlatan balık nüfusu (ben balık yığını da diyorum) denmesi gibi başka uyarılar da var.

Görüldüğü gibi, savunuculuk yapanların, bir davayı anlatanların, haberleştirenlerin işi kolay değil. Konuya hakim olmanın yanı sıra dili de iyi kullanmak gerekiyor.