Nükleerkondu

Özgür Gürbüz-Birgün/1 Nisan 2012 
 

Halkın katılımı toplantısı protestolar nedeniyle yapılamadı.

Mersin’in Büyükeceli Beldesi’ne bağlı Akkuyu mevkiinde kurulması düşünülen nükleer santral konusunda hükümetin ısrarı sürüyor. Geçen perşembe günü Büyükeceli’de ÇED süreci kapsamında halkın katılımı toplantısı yapıldı. Olan biteni Olgu Kundakçı Birgün’de detaylarıyla yazdı, ben de kendi gözlemlerimi anlatayım. Toplantı nükleer karşıtlarının protestoları nedeniyle yapılamadı. Saat 10’da başlaması gereken toplantıda sloganlar hiç dinmeyince oturumu yönetenler yaklaşık 1,5 saat sonra ısrarlarından vazgeçtiler. Akkuyu NGS A.Ş‘nin Rus yöneticileri kendilerini toplantı salonunun dışına zor attı. Bu esnada ve daha öncesinde yaşanan tartışmalarda üç kişi gözaltına alındı. Santralde iş sözü aldığı öne sürülen ve nükleer karşıtlarına toplantı öncesi, “Toplantıyı engellemek isteyen kendini dışarıda bulur” diyen bir kişi de toplantının başında dışarı çıkarıldı.

ÇED raporunu hazırlayacak Dokay adlı şirketin, Bergama’daki altın madeninden, Gerze’deki termik santral projesine kadar nerede çevreyi tehdit eden bir faaliyet varsa ona ÇED, yani Çevre Etki değerlendirme raporu hazırladığını en başta söyleyelim. ÇED Başvuru Dosyası’nı okuduğumda ilk izlenimim şu oldu. Bu nükleer santralden çok, herhangi bir fabrika için hazırlanmış bir rapora benziyor. Herhalde Mersin’e gazoz fabrikası kurmak isteseniz buna benzer bir dosya işle başvuru yapardınız. Yıllardır söylüyoruz, Türkiye’de bırakın nükleer santralde çalışmış bir bilim insanı bulmayı, nükleer santral görmüş mühendisleri biraraya toplasanız ancak bir otobüs dolar. Başvuru Dosyası’nda binlerce yıl radyasyon yayan nükleer atıklar, kaza riski, kaza sonrası alınacak önlemler adeta ‘es’ geçilmiş. Nükleer reaktörle ilgili tüm teknik bilgiler de muhtemelen Rus şirketinin kendilerine sağladığı broşürlerden ‘kopyala-yapıştır’ metoduyla rapora eklenmiş.

Dosya eksikliklerle dolu, burada hepsini yazmak mümkün değil. Sadece nükleer atık konusundan birkaç örnek vereyim. Sayfa 38’de, “Hükümetlerarası Anlaşma’nın 12. maddesi uyarınca radyoaktif atıklarla ilgili bilgiler Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin (NGS) teknik tasarımı kapsamında hazırlanmakta olup, bu konudaki çalışmalar titizlikle sürdürülmektedir” deniyor. Kısacası memlekete nükleer santral kurmaya heveslenen firmanın nükleer atıklarla ilgili henüz bir planı yok! Yine aynı sayfada, “Atıklar devamlı gözetim altında olacağı için herhangi bir çevresel etki beklenmemektedir” deniyor. 240 bin yıl radyoaktif kalacak atıklar için çözümünüz bu mu? Başına bir detektör ve bekçi mi koyacaksınız? Fukuşima’da gözlem altındaki atık havuzunda olanları unuttunuz mu? Mersin’de deprem olsa, nükleer atıklardan radyasyon sızmasını bakışlarınızla mı önleyeceksiniz? Dünyada atık sorununun çözümü yok ama raporda sanki ‘mesele’ değilmiş gibi anlatılmış, sayfa 92’de atıkların ‘bertaraf’ edileceği yazılmış. Dünyada bir ilk, “Erke Dönengeci 2”. 

Adeta bir nükleerkondu kurmaya benzeyen bu girişimin toplantısı da farklı olmadı. Gülnar Kaymakamı, “Bilgilenme hakkı önce burada yaşayanların hakkı” diyerek toplantıya sadece Büyükeceli’den gelenleri almak istedi, dert aslında sadece nükleere evet diyenleri içeri almaktı. Protestolar artınca bu istek gerçekleşmedi. Bilgilendirme toplantısına gelenler didik didik arandı tabi Ruslar hariç. Jandarma bölgesi olmasına rağmen çevik kuvvet beldeye getirildi. Avukatlar ve halk bastırmasa toplantı nükleere evet diyen 20-30 köylüyle yapılacaktı. Toplantı girişinde konuşma şansı yakaladığım Büyükeceli Belediye Başkanı Mehmet Kale, aslında beldedeki halkın yüzde 80’inin nükleere karşı olduğunu ama çoğunun korkudan ya da iş bulma umuduyla toplantıya gelmediğini söyledi.   

Nükleer Karşıtı Platform üyelerinin baskısıyla yapılamayan bu toplantı aslında bir formalite. Bu toplantının ve söz konusu ÇED sürecinin bir “formalite” olduğu, 21 Mart Çarşamba günü Resmi gazete’de yayımlanan Başbakan Recep Tayyip Erdoğan imzalı genelgeden anlaşıldı. Daha ÇED süreci bile sonuçlanmamışken, söz konusu genelgede tüm kamu ve kuruluşlarına projenin ivedilikle sonlandırılması için emir verildi. Genelgede, “Projenin gecikmeye mahal vermeden zamanında tamamlanabilmesi için, kamu kurum ve kuruluşlarımızca her türlü iş ve işlemler ivedilikle sonuçlandırılacaktır” emri vardı.

Türkiye’nin nükleer santrale ihtiyacı olmadığını biliyorduk. ÇED süreci daha başlangıcında bize gösteriyor ki, hükümetin ve yapımı üstlenecek şirket Akkuyu NGS Elektrik Üretim A.Ş.’nin, Türkiye’de güvenli bir nükleer santral inşa etme, inşaatı bağımsız denetime tabi tutma ve halkın fikrini almaya da niyeti yok. Zaten çok riskli olan nükleer enerji santralinin, bu şartlarda adeta patlamaya hazır bir bombaya benzediğini söylemek hiç de yanıltıcı olmaz. Kimse farkında değil ama perşembe günü canı pahasına bilgilendirme toplantısını yaptırmayan o 500 kişi adeta nükleer bombanın üzerine yatarak belki de tüm Türkiye’yi ipten aldı. Bir sonraki toplantıda 500 kişi 5 bin olmalı.

Atom santralinin ÇED'ine de hayır!

Yazı ve fotoğraflar: Özgür Gürbüz / 1 Nisan 2012

Büyükeceli'ye vardığımızda güneş daha yeni doğmaya başlamıştı. Uykusuz geçen yolculuktan sonra niyetim minübüste en azından bir saat olsun uyumaktı. Akkuyu mevkinde kurulmak istenen nükleer santral nedeniyle yapılacak halkı bilgilendirme toplantısına daha üç saat vardı. Nükleer karşıtlarının bazıları bir gün önceden Büyükeceli'ye gelmiş, gece boyunca yöre halkıyla sohbet etmişti. Daha rahat uyumak için minübüsün ilk sırasındaki koltuğa yerleştim. Gözlerim kapanmadan önce önümüzde park etmeye çalışan kamyonu gördüm. Antalya-Mersin karayolundan beldeye giren ana yolun girişindeki dar ve alçak kaldırıma yanaşmaya çalışıyordu. Kamyondan şalvarlı, başörtülü bir kadın indi. Orta yaşta ve oldukça çevikti. Yanaşmaya çalıştığı kaldırıma baktı. Birkaç deneme sonrası ilerideki kahvenin sahibi duruma el koydu. O da kadın şoförden çok başarılı değildi ama kamyonu kaldırıma iyice yanaştırdılar.

Kadın kamyon şoförü pek rastlanır şey değil, merak ettim; uyku da kaçıp gitti. O gün beldede pazar kuruluyormuş. Beldenin içinden geçen ana yol aynı zamanda pazar yeri. Kamyonu park eden kadın araçtan yine hızlıca indi. Eline aldığı çekiçle kasanın kapaklarını tutan zincirleri bir çırpıda özgürlüğüne kavuşturdu. Kamyonun içi patates çuvalları, kasa kasa meyve sebzeyle doluydu. Tek başına olduğunu farkeder farketmez indim, yardım ettim. Bazı kasalar o kadar ağırdı ki nasıl tek başına bu işi yaptığına hayret etmedim değil. Kamyondan malları indirirken bir yandan da sohbet ettik. “Protesto için mi geldiniz” dedi. “Evet” dedim. “Nükleer santral yapmak istiyorlar ya...” diye söze girdim ama çok da uzatmadım. Biliyordu zaten ne olup bittiğini. 40 yıldır orada yaşayan herkes bir lanet gibi beldenin üzerine çöken bu 'nükleer hikayeyi' çok iyi biliyordu. Aklı işinde, daha bildik bir dilde söylersek, geçim derdindeydi. Beldede nükleere evet diyen az sayıdaki halkın ana motivasyonu da buydu. Çoğu santralde iş bulma umudunda. Nükleer bir lanet çünkü bu tehlike bölgede oldukça orada halkın faydalanacağı, para kazanacağı uzun vadeli hiçbir işe girişilmiyor. Örneğin, enfes koylara sahip beldede turizm gelişemiyor. Nükleer santralin yanıbaşında denize girecek kadar 'akıllı' turist olmayacağı için yıllardır bölgeye yatırım yapan yok. Tarım da aynı kaderi paylaşıyor. Nükleer santral kurma planları Büyükeceli'nin hayatını kararttı. Bölgeye ilk gidişim 1995, o gün bugündür sorun aynı. Yine de halkın büyük çoğunluğu atoma hayır diyor. Belediye Başkanı Mehmet Kale'ye göre atomu istemeyenlerin oranı yüzde 80. Medya ise hep o halihazırda santralde çalışanları ya da iş bulma umudunda olanları gösteriyor. Ana akımın yüreği kara, bildik hikayey. Büyükeceli'nin kurtuluşu nükleer santral planlarının bir daha geri gelmeyecek şekilde iptal edilmesinde yatıyor. Aksi takdirde Büyükecelili için bir gelecekten söz etmek mümkün değil.

HER ŞEY YÖNETMELİKTE YAZMAZ
Saat 10'da başlayacak Halkı Bilgilendirme Toplantısı öncesi Büyükeceli Beldesi'ndeki düğün salonu önünde toplanılmaya başlandı. Jandarma barikat kurmuş, nükleer santral kurmak isteyen Akkuyu NGS adlı Rus Rosatom'un şirketi ise düğün salonu önüne dev ekran koydurtmuştu. İçeri giremeyenlere canlı yayın yapmaya hazırlanmışlar. Süreç pek de şirketin umduğu gibi gitmeyince canlı yayın falan kalmadı tabi. Yine de ellerinden gelen her şeyi yaptılar. Önce toplantıya nükleer karşıtlarını almamaya çalıştılar. Jandarma komutanı ve emniyet yetkilileri, salona sadece 1. dereceden etkilenen köylülerin alınacağını söylediler. Kıyamet koptu tabi. Gülnar Kaymakamı, “Bilgi edinme hakkı burada yaşayanların hakkı” dedi. Nükleer karşıtları bu garip isteklere, “Köylü kentli ayrımı yapılamaz, bu yaptığınız yönetmeliklere aykırı” şeklinde yanıt verdi. Bir emniyet görevlisinin bu karşı çıkışa, “Her şey yönetmelikte yazmaz” yanıtını vediğini duydum. Çevreciler geri adım atmadı, ısrar ettiler ve uzunca bir mücadelenin sonunda salona girmeyi başardılar. Yarım saatlik itiş kakış ve bağırışmalar güvenlik görevlilerini yıldırdı. Zaten söyledikleri hukuki değildi. Nükleer santral kuracaksın ama bunun etkisini sadece 4 kilometre ötesinde yaşayanlara soracaksın. Olur mu öyle şey? Gören de gazoz fabrikası kurulduğunu sanır. Gerçi hazırlanan ÇED raporu da bu mantığın hakim olduğu bir rapor. Şirket ve hükümet, Kıbrıs'tan Karadeniz'e kadar herkesin fikrini almak zorunda. Nükleer santralde kaza olursa bundan tüm Türkiye ve çevresindeki ülkeler etkilenecek. Tek tek her ilde ve komşu ülkelerde halkı bilgilendirme toplantısı yapılması şart.

Toplantıya giriş hakkını zorla da olsa alan nükleer karşıtları bu defa da arama engeliyle karşılaştılar. Bozuk paralar toplatıldı, çakmaklar alındı. Kadınlar iç çamaşırlarına kadar arandı. Gazetecileri bile aradılar. İlginçtir, toplantı salnundaki VIP koltuklarında yerini çoktan almış olan Rus şirketin yetkilileri ve çevreci olmayan projelere ÇED raporu hazırlama konusunda ün yapmış Dokay'ın çalışanları bu arama işkencesinden geçirilmedi. Rusya'ya vize kalktı diye müjde veren Başbakan Erdoğan'ın, kendi vatandaşlarına Akkuyu'da nasıl 'vize' konduğunu ve Rus şirketin nasıl el üstünde tutulduğunu görmesini isterdim. Gerçi, biliyordur ya...

SALONU ZOR TERKETTİLER
Yetkili bir emniyetçiye, “Toplantı salonu kaç kişilik” diye sordum. 300 dedi. İşte o salon doldu, dışarıda da bir o kadar kişi kaldı. Toplantının başladığını söylemek çok zor ama oturum başkanı mikrofona, “ses, bir-iki” dahi demeden nükleer yandaşı Büyükecelilerden biri, “Toplantıyı engellemek isteyen kendini dışarıda bulur” diye bir tehdit savurdu. Nükleer karşıtlarının tepkisi sonuç verdi ve bu kişi toplantı salonundan çıkarıldı. Çevre Bakanlığı İl Müdür Vekili Ahmet Taş, ÇED Genel Müdürü Osman Öztürk, Mersin Vali Yardımcısı Ahmet Şahin, Akkuyu NGS ve Dokay yetkilileri söz alacaktı ancak alamadı. Nükleer karşıtları en az 1,5 saat boyunca sloganlar atarak toplantının yapılmasını engelledi. Toplantı sırasında bazı tartışmalar da yaşandı, bir kişi gözaltına alındı. Özel koruma ve sivil polislerin kurduğu barikatın arkasında, nükleer santralin ne kadar 'çevreci' olduğunu anlatmaya hazırlanan bir masa dolusu yetkili bir süre sonra pes etti. Toplantıda mikrofonu ve kürsüyü ele geçiren çevreciler, toplantının meşru olmadığını ilan ettiler. Nükleer Karşıtı Platform üyeleri Sabahat Aslan ve Erhan Karaçay (aynı zamanda EMO Yönetim Kurulu Üyesi) türünü tarif edemeyeceğim bir tiyatro oyununa benzeyen bu gösteriyi sonlandırdı. Daha sonra Osman Öztürk toplantının protestolar nedeniyle iptal edildiğini açıkladı. Rus uzmanlar bu kararın ardından hemen salonu terk etmeye başladı. Protestolar arttı, kapıda yığılma oldu. Şirket yetkilileri kendilerini dışarı zor attılar desem abartmış olmam. Yerlerinde olmak istemezdim.

TUTANAK SAVAŞI
Ardından tutanak için mücadele başladı. Tutanakta toplantının yapılamadığının yazılmasını isteyen nükleer karşıtları ısrarcıydı. Halkı bilgilendirme toplantısını yapanlar ise tabiri caizse biraz 'uyanık'. Tutanak tutmadan toplantıyı terkedip, çevrecilerden habersiz kendilerine göre bir tutanak hazırladılar ve toplantının yapıldığını yazdılar. Toplantının “t” si yapılamadı aslında. Bunun haberini alan nükleer karşıtları tutanağın peşine düştü. Salondan çıkmayı reddettiler. Israr sonucu sırra kadem basan meşhur tutanak ortaya çıktı. Toplantıya katılan halkın imzası bile olmayan tutanakta protestolar nedeniyle toplantının iptal edildiğinin yazıldığı görüldü. Yine de tutanağın gerisi doğruları anlatmadığı için işi sağlama almak isteyen hukukçular, Barolar Birliği'ne ayrı bir tutanak hazırlayarak gönderdiler. Büyükeceli'de adına 'toplantı' denilebilecek bir şey olmadı. Videolar, fotoğraflar ve ilgili haberler gerçeği gösteriyor. Devlet halkına her şeyden önce doğruları anlatmalı.

Son mücadele de Jandarma Karakolu önünde oldu. Gözaltına alınan iki kişi bırakılana kadar karakolun kapısı önünde bekleyen eylemciler, arkadaşlarının serbest bırakılmasından sonra konuşmalarla eylemi sonlandırdı. Akkuyu'da ilk golü nükleer karşıtları attı ama maç henüz bitmedi.

Akkuyu'da halk nükleere geçit vermedi

Mersin'in Büyükeceli beldesinde yapılmak istenen nükleer santralin halkı bilgilendirme toplantısı yöre halkının protestoları nedeniyle yapılamadı. Büyükeceli beldesi düğün salonunu dolduran nükleer karşıtları Akkuyu mevkiinde yapılacak nükleer santrale hayır dedi ve toplantının başlamasına izin vermedi. Bir saatten fazla slogan atan Nükleer Karşıtı Platform üyeleri ve yöre halkı, oturum başkanını toplantıyı iptal etmeye zorladı. Rus şirketinin yetkilileri bu karardan sonra alelacele toplantı salonunu terk etti.

HES’leri yaptıktan sonra halkın fikrini alacaklar

Özgür Gürbüz-Birgün / 25 Mart 2012

Türkiye’de 543 adet hidroelektrik santralin (HES) yapımı sürüyor. İnşası süren HES'lerin kurulu gücü 15 bin megavatın üstünde. Şu anda Türkiye'nin tüm santrallerinin kurulu gücünün neredeyse üçte birine eşit. Birçok HES projesine halk karşı çıkıyor. Süren yüzlerce dava, mahkemelere taşınan onlarca eylem var. Sorunun çözümü için elle tutulur bir faaliyet yürüten yok. Örneğin Aarhus Sözleşmesi gibi, çözümde etkin rol oynayabilecek, halkın taleplerini hukuk desteğiyle güçlendirecek bir mekanizmanın adı bile geçmiyor. Neden? Nedenini Dışişleri Bakanlığı açıklamış!

İzmir Barosu Dışişleri Bakanlığı’na Türkiye’nin neden Aarhus Sözleşmesi’ne imza koymadığını sormuş. Aarhus Sözleşmesi, çevresel konularda bilgiye erişimi kolaylaştırmayı, halkın katılımının sağlanmasını ve yargıya başvurulmasında kolaylık sağlayacak düzenlemelerin yapılmasını içeriyor. Uzun adı her şeyi açıklıyor zaten: “Çevresel Konularda Bilgiye Erişim, Çevresel Karar Verme Sürecine Halkın Katılımı ve Yargıya Başvuru” sözleşmesi.

Dışişleri Bakanlığı’nın 21 Şubat 2012 tarihli yanıtı aynen şöyle: “Ancak, Aaarhus Sözleşmesi’nin yargı yoluna başvuru başlıklı 9. maddesinin 1. bendinde, taraf devletlerin, bilgiye ulaşma istemi yanlış biçimde kısmen ya da tamamen reddedilen, ya da gerekli biçimde incelenmeyen herkesin, ulusal mevzuat çerçevesinde, yargı yoluna başvurmasını garanti edeceği hükme bağlanmıştır. Dolayısıyla, Türkiye’de alınan (örneğin bir baraj inşaatıyla ilgili olan) ve çevreyi etkileyebilecek nitelikte, karar sürecindeki bilgiye ulaşılmak istenmesi ve bu istemin reddedilmesi halinde, herhangi bir yabancı Türkiye’de idari dava açabilecektir. Yargı sonucunda alınan karar hükümetleri bağlayan yürütmeyi durdurucu nitelikte olabilmektedir”.

Evet, Aarhus Sözleşmesi söz konusu projelere itirazı, radyasyondan gürültü kirliliğine kadar birçok konuda bilgi edinmeyi kolaylaştırıyor, projelerin engellenmesi için evrensel bir ilkeyi de kuvvetlendiriyor. Bu ilkenin adı ‘uygun olmama’. Halk istemezse, proje çevre için zararlıysa, halktan bilgi gizleniyorsa o projeyi yapan şirket veya devletin işi zorlaşıyor. Yerel halk oylamalarının önü açılıyor. Fena mı? Tabi ki değil. Dışişleri’nin yanıtı aslında bir itiraf gibi. Yapılan HES'lerin, termik ve nükleer santrallerin hepsinin uluslararası standartlara uygun olmadığının ipuçlarını veriyor. Sözleşme, çoğu Avrupa ülkesi 40’ın üzerinde devlet tarafından tanınmış durumda. O ülkelerde sorun olmuyor da neden bizde sorun oluyor? Projeleriniz çevreciyse Aarhus Sözleşmesi'nden korkmanıza gerek yok. Ama değilse…

İklim değişikliği konusunda başmüzakereci sıfatına da sahip Mithat Rende imzalı yanıtta en çok hidroelektrik santral projelerinin baltalanmasından korkuluyor. HES’ler için ağaçların baltalanmasından çekinmeyen devletimiz şöyle diyor: “Ülkemiz açısından büyük önem taşıyan sınıraşan sular kapsamında gerçekleştirilmesi öngörülen büyük baraj ve HES projelerine ilişkin olarak kıyıdaş ülkelerin birinin vatandaşı olsun ya da olmasın her ülke vatandaşı gerektiğinde projeleri durdurma imkanına sahip olacaktır”. Hükümet ağzındaki baklayı çıkarıyor, sorun dış mihraklar! Bahsedilen projelerin büyük çoğunluğu da GAP'taki (Güneydoğu Anadolu Projesi) barajlar olmalı, örneğin Hasankeyf'i sular altında bırakacak Ilısu Barajı gibi. İşin komik tarafı, verilen yanıtın içinde ‘gerektiğinde projeleri durdurma imkanına sahip olacaktır’ denmesi. Madem bir gereklilik söz konusu, niye kızıyorsunuz ki?

Türkiye Aarhus Sözleşmesi’ne imza atarsa, çevreyi etkileyebilecek her türlü faaliyetle ilgili bilgileri halkla menfaat ilişkisi aranmaksızın vakit geçirmeden paylaşmak zorunda kalacak. Yargıya başvurunun önündeki mali ve diğer engellerin ortadan kaldırılması ya da azaltılması için uygun yardım mekanizmalarının kurulması sağlanacak. Bu, neden önemli? Önemli çünkü HES ve diğer çevre sorunları için açılan davalarda bilirkişi ücretleri davacı köylülerin başına yıkılıyor, dava açmak oldukça pahalı bir iş haline getiriliyor. Bilirkişi ücretleri bir uzman için 15 bin lirayı bulabiliyor ve davacılardan peşin alınıyor. Dava kazanılırsa ücret geri veriliyor, kazanılmazsa verilmiyor. İneğini satıp bilirkişi ücretini ödemeye çalışan köylünün haberini hatırlayın. Bugün onlarca çevre davası var ve bu bilirkişi ücretleri, cebinde parası olmayan halk karşısında şirketlerin en büyük kozlarından biri.

Aarhus’un bir başka yararıysa halkın katılımının sağlanması olacak. Daha da önemlisi halkın ne dediği ciddiye alınacak. İki örnek vereyim. Bergama’daki altın madeni ve Akkuyu’da kurulması düşünülen nükleer santral için yöre halkı sandık başına gitmişti. Köylüler, iki mini halk oylamasında da madene ve nükleere ‘hayır’ demişti. Aarhus’a imza atmış olsaydık bu iki anlamsız ‘yatırımı’ tartışmayacaktık bile. Bugün yöre halkının ne düşündüğünü ipleyen yok.

Devlet bunun farkında, sözleşmeyi imzalamaya yanaşmıyor hem de AB'ye giriş için olmazsa olmazlardan biri olmasına rağmen. Hükümet, aynı Kyoto Protokolü’nde olduğu gibi Aarhus'u da 'kalkınma' dedikleri aslında kolektif bir yıkımdan başka bir şey olmayan faaliyetlerinin önünde bir engel olarak görüyor. Kısaca, önce talan edilecek, iş işten geçtikten sonra da imza atılacak. Avrupa Birliği sürecinin yavaşlatılmasının arkasında yatan nedenlerden biri de bu olmalı.