“Mühendislerin notlarına değil hobilerine bakıyoruz"

İlk sivil uzay uçuşunun yaratıcısı Amerikalı Burt Rutan, Özyeğin Üniversitesi Mühendislik Fakültesi tanıtımı için geldiği İstanbul'da, öğrencilere tecrübelerinin ve uzay mühendisliğindeki son gelişmeleri değerlendirdi.

Özgür Gürbüz - Gazete Habertürk / 18 Nisan 2009

Dünya Burt Rutan’ı uzaya gidip geri dönen ilk sivil uzay aracının tasarımcısı olarak biliyor. Onlarca uçak modeli yapan Rutan aynı zamanda dünyanın etrafını hiç durmadan ve dolayısıyla yakıt almadan uçan “Voyager” adlı uçağın da yaratıcısı. Önceki gün, Özyeğin Üniversitesi Mühendislik Fakültesi’nin tanırımı için İstanbul’da onlarca öğrenci ve aralarına sızmış havacılık meraklılarına konuşma yapan Rutan, kendi şirketine iş başvurusu yapan mühendislerde aradığı özelliğin yüksek notlar değil, ilginç hobiler olduğunu söyledi.

Rutan, elinde kalemden çok tornavida tutan mühendis tipine yakın bir profil çiziyor. Rus mühendisler hakkında söyledikleri, mühendislerin daha çok maddi ödüllerle teşvik edileceği görüşü, soğuk savaş dönemindeki eski Sovyetler Birliği ve ABD arasındaki çekişmeye hasretle bakması, biraz Ronald Reagan’ın mühendis türlemesini anımsatıyor. Yarışmacı karakterinin şekillenmesi çocukluk yıllarında uçaklara duyduğu ilgiyle başlamış. Maket uçak yarışmalarına katılmış. Çocukların ilgi alanlarının 3-14 yaşlarında şekillendiğini söyleyen Rutan, mağlubiyetlerin başarılara zemin hazırladığına inanıyor. Örnek olarak Rusların, “Yuri Gagarin” ile uzaya ilk insanı gönderip ABD’yi geride bırakmasına, ABD’nin aya inerek karşılık vermesini gösteriyor. Konuşmasında sık sık, uzay araştırmalarının hep kriz dönemlerinde (Vietnam Savaşı, soğuk savaş dönemi, Kennedy’nin öldürülmesi gibi) yükseliş gösterdiğine değinen Rutan, şu anda yavaşlamış olan araştırmaların tekrar hız kazanması için yeni bir hamle ya da buluşa ihtiyaç duyduklarını söylüyor.

Kendi mühendislik firmasını babasından borç alarak kuran 65 yaşındaki mühendis, üretimle yaratma arasındaki farkları, “Kimin üretebileceğini bilirsin ama kimin yaratacağını bilemezsin. Üretimde mantıklı yaklaşım esastır, yaratıcılıkta ise mantıksızlık kabul edilebilir” sözleriyle açıklıyor. İnsanların yüzde 50’sinin, yaratıcı ve iyi fikirlerin ilk ortaya atıldığı sırada o fikrin gerçekleşmesine inanmadığına değinen Rutan, “Yaratıcı kişiyi zamanla sınırlayamazsın. Plajda eğlenirken de bir şeyler yaratabilir” diyor.

***
SpaceShipOne
21 Temmuz 2004 yılında atmosfer dışına çıkan ilk insanlı özel sektör destekli uçak olan SpaceShipOne, aynı zamanda yine devletten destek almadan yapılan ve ses hızını 2 ve 3 kat aşan ilk uçak oldu. Uzay Mekiği gibi roketle dikine uzaya gönderilmek yerine bir başka uçağın üzerinde yükselen ve daha sonra ondan ayrılarak roket sisteminin çalıştıran SpaceShipOne, atmosferi geçtikten sonra aynı uçaklar gibi yeniden yere inebiliyor. Uçağın geliştirme maliyetinin 25 milyon dolar olduğu söyleniyor.

26 Temmuz 2007’de yapılan denemeler sırasında yaşanan ve üç kişinin ölümüyle sonuçlanan kaza ise SpaceShipOne’ın ikinci uçuşunu erteledi. Rutan’ın firmasına 28 bin dolar ceza kesildi. Rutan’ın uzaya turist götürme çalışmalarıyla ünlü işadamı Richard Branson’un ilgileniyor. Branson’ın “Virgin Galactic” adını verdiği uzay turizm firmasına, uzaya gitmek için 30 ülkeden 200 kişinin ismini yazdırdığı biliniyor.

Rutan'dan inciler:
* 1978 yılında PC’ler eve girdiğinde insanlar onları 12 yıl sadece oyun oynamak için kullandı. Sonra biri çıkıp interneti buldu ve herşey değişti. Uzay seyahatleri de buna benziyor.
* Uzay yolculuğu şu anda maliyetli ama girişimciler karlı bir iş olduğunu gördüklerinde yatırım yapacaklar. 12 yıl içerisinde 100 bin kişiyi uzaya taşımayı planlıyoruz ama önce uçuşların güvenli olmasını sağlamak gerek.
* İlk uçaklarda ölümlü kaza oranı 70 uçuşta 1’di, şimdi ise 1 milyon uçuşta 1’e düştü. Uzay yolculuklarında bu hala yüksek ve bu nedenle uzay pilotları daha cesur insanlar olarak biliniyor.

Rezerv çok, araştırma yok...

Dünyadaki bor rezervlerinin yüzde 72’sine sahip olan Türkiye, bor üzerine yapılan araştırmalarda ise sınıfta kaldı. 2008 yılında bor konusunda ABD’de tam 916 makale yayımlanırken, Türkiye’de yayımlanan makale sayısı ise sadece 138.

Özgür Gürbüz - Gazete Habertürk / 17 Nisan 2009

Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre Türkiye, sahip olduğu 851 milyon ton Borik Oksit (B2O3) rezervle dünyadaki tüm rezervin yüzde 72’sine sahip. Rezervin değeri, bor madeninin geleceği yıllardır kamuoyunu meşgul etse de bor ile ilgili akademik araştırmaların sayısı rezervlerle doğru orantılı değil. 2008 yılında dünyada içinde bor ve bileşikleri geçen araştırma sayısı 4656. Bu çalışmaların Türkiye kaynaklı olanları ise sadece 138. Hiç bor madeni olmayan ya da yok sayılabilecek kadar az olan Japonya, Almanya, Fransa, Hindistan, İngiltere, Kanada ve Güney Kore’nin bile bor üzerine Türkiye’den daha fazla araştırması var.

Türkiye 11. sırada
Bor üzerine, uluslararası yaygınlığa sahip hakemli dergilerde yapılmış akademik araştırmaları, tarayarak bir rapor hazırlayan Bilim Stratejileri Araştırma Kurulu (BİLSAK) Başkanı Dr. Cafer T. Yavuz, “Bu durum 2007’de de çok değişik değil; 4518 makalede 160’ı ülkemiz adresli ve bu sayı ile dünyada 9. sıradaydık. Hatta 2007’de 2008’e nazaran daha iyi durumda olduğumuz görünüyor. Bu bulgular ülkemizin saygın bilim adamlarının dünyada yeterince seslerini duyuramamış olması yanında biraz da bor üzerine olan bilim politikamızı tekrar gözden geçirmemiz gerektiğini söylüyor” yorumunu yapıyor. 2008 yılında bor üzerine en çok araştırma 916 adetle ABD’de yapılmış ve onu 827 çalışmayla Çin izliyor. Türkiye ise İtalya’yla birlikte 11. sırada. “Bir diğer gösterge de bilim adamlarımızın bor üzerine düzenlenen uluslararası konferanslarda ne kadar yer aldıklarıdır” diyen Yavuz, 2005 yılından bu yana düzenlenen uluslararası konferanslarda Türkiye’den sadece dört konuşmacının katıldığını belirtiyor ve organizasyon ve danışma heyetlerinde de yer alınmamış olmasına dikkat çekiyor. “Bor uzmanı Türk bilim adamları yetiştirilmeli ve çok geniş katılımlı uluslararası konferanslar düzenlenmeli” diyen Yavuz olumlu gelişmelere de işaret ediyor. 2002 yılında bor üretiminin yüzde 51’i hammadde olarak satılmış, bu rakam 2007’de yüzde 38’e gerilemiş. Bu da borun daha çok işlenerek satıldığına işaret ediyor. 2007’de tüm satışların yüzde 3,6’sı yurt içine yapılmış.

***
Türkiye’nin bor yatakları Balıkesir’de Susurluk ve Bigadiç, Bursa’da Kestelek, Kütahya’da Emet ve Eskişehir’de Kırka civarında bulunuyor.

***
Cam, seramik, deterjan, tarım gibi artık klasikleşmiş kullanım alanlarının yanısıra bor artık inşaat sektöründen otomotive, yakıt hücrelerinden kanser tedavisine kadar birçok alanda kullanılmakta.

TABLO
Kullanım Alanı Miktar (Bin ton / Borik Oksit) Pay (%)

Yalıtım Tipi Cam Elyafı 440 24,4
Tekstil Tipi Cam Elyafı 370 20,6
Borosilikat Camlar 165 9,2
Emaye-Sır 350 19,4
Tarım 120 6,7
Deterjan 95 5,3
Diğer 260 14,4
TOPLAM 1800

Kaynak: Eti Maden İşletmeleri

***
Dünya Bor Rezervlerinde İlk 5 Ülke (Bin ton / Borik Oksit)

Ülke Görünür Ekonomik Rezerv Muhtemel Rezerv Toplam Pay (%)
Türkiye 227.000 624.000 851.000 72,70
Rusya 40.000 60.000 100.000 8,50
ABD 40.000 40.000 80.000 6,80
Çin 27.000 9.000 36.000 3,10
Arjantin 2.000 7.000 9.000 0,80

Kaynak: Eti Maden İşletmeleri

Suyu çıkmış bir forumun suyunu çıkardık

Türkiye’de herkesin gündemine bir anlamda zorla giren 5. Dünya Su Forumu toplantıları Haliç’in kıyılarında yapıldı ve bitti. Geride kocaman bir soru işareti bırakarak. Ne oldu bu bir haftada, neler olmadı...

Özgür Gürbüz-Karga Mecmua / Nisan 2009

İstanbul, resmi rakamlar ciddiye alınırsa, yerli yabancı 35 bin kişinin katıldığı bir büyük organizasyona ev sahipliği yaptı. Sudan değil ama suyla ilgili meseleler tartışıldı. Forum başladığı ilk gün protestolara sahne oldu. 30 kişi yaralandı, 17 kişi gözaltına alındı. Gözaltına alınan “Suyun Ticarileştirilmesine Hayır Platformu” üyeleri, gözaltında oldukları 30 saat boyunca, İstanbul Vatan Caddesi’ndeki emniyet binasındaki nezarethanelerde planladıkları forumlara devam ettiler. Su havzalarına yapılan ve yapılması düşünülen baraj projelerini tartıştılar. Gözaltındaki forumdan, Tunceli’nin Munzur Nehri’ne yapılan 8 baraja, Hasankeyf’i sular altında bırakacak Ilısu Barajı’na, tarihi antik kent Allionai’yi adeta arkeologlara boşuna kazdınız der gibi tarihe gömecek olan Yortanlı Barajı’na ve Karadeniz’in azgın nehirlerine “gem” vurmaya çalışan onlarca baraj projesine hayır kararı çıktı.

Hangi kararlar alındı?
Peki, 35 bin küsur kişinin katıldığı resmi forumdan hangi kararlar çıktı? Yapılan basın açıklamalarından, İstanbul Su Mutabakatı adlı belgeden, bakanların, dünya liderlerinin (5 Cumhurbaşkanı ve birkaç Prens) açıklamalarından geriye ne kaldı? Su kaynaklarının yönetimi konusunda acil eylem çağrısı, suyun yaşamsal öneminin vurgulanması, özellikle tarımsal sulamanın nasıl da savurganca su kullandığının girdiğim her toplantıda tekrar tekrar anlatılması ilk aklıma gelenler. Aslında herhangi bir bağlayıcı yaptırımı olmayan tavsiye kararlarının alındığı bir toplantıdan başka bir şey beklemek de pek doğru olmazdı zaten. Toplantının, dışarıdaki izleyicilere su konusunda bilinçlenme, tasarrufa önem verme gibi etkilerinin olduğu muhakkak. İçeridekiler ise Hamidiye sebillerinden akan su, çorum leblebisi, akşamları verilen kokteyllerden nasiplerine düşenlerle yetindiler. Toplantının organizasyonundaki eksi ve artıları bir kenara bırakıp, asıl toplantıdan ne çıkmadığına ve basın bülteni olarak bizim elimize ulaşmayanlara bakarsak sanırım daha faydalı bir iş yapmış oluruz.

Mutabakat yok
5. Dünya Su Forumu Bakanlar Süreci Başkanı Sumru Noyan, “Forumda su hakkı, insan hakkı ve sınırı aşan sular konusunda geçmişte ya da günümüzde yürürlükte olmayan hususlarda tam mutabakata varamadık” diyor Milliyet Gazetesi’nde 22 Mart tarihinde yayımlanan haberde. Forum öncesi ve içerideki tartışmaları bildiğimiz için burada bir kelimenin ardına dair okuma yapabiliriz sanıyorum. Anlaşılan o ki, toplantıya katılan bakanlar ve onların temsilcileri suyun bir insan hakkı olup olmadığı konusunda pek anlaşamamışlar. Halbuki, Bakanlar Toplantısı’ndan önce açıklanan “İstanbul Su Mutabakatı”nda böyle bir madde var. Temiz suya ve temel sağlık standartlarına (hijyenik özel bir tuvalet gibi) erişimin bir insan hakkı olduğu orada kabul ediliyor. Bakanlar Toplantısı’nda ise böyle bir karar çıkmıyor. Noyan bu kouyu da şöyle açıklıyor: “Bütün ülkelerin katılımı ve görüşleri alınarak bazı konularda, örneğin su hakkı, insan hakkı, sınır aşırı sular konusunda geçmişte ve hâlâ yürürlükte olmayan sözleşmelere atıfta bulunmak gibi hususlarda mutabakat tam sağlanamadı. Sağlanamayan hususları belge dışı bıraktık. Burası Birleşmiş Milletler (BM) forumu değil”.

Patronlar finansör
Evet, burası iklim toplantılarının yapıldığı, Kyoto gibi bağlayıcı hedeflerin çıktığı bir BM toplantısı değil. Peki, neyin toplantısı ya da kim organize ediyor suyun forumunu? Yanıtı basit; Dünya Su Konseyi (DSK). Kim bu Dünya Su Konseyi? Noyan’ın da belirttiği gibi bu BM’ye ait bir oluşum değil. Üyelerinin ödediği aidatlar, hükümetlerden alınan hibeler ve içinde yer alan sarı sendikalara benzeyen, “resmi” sivil toplum örgütlerinden gelen parayla ayakta duruyor. Bir de Konsey merkezinin yer aldığı Marsilya Belediyesi’nin desteği var. Amaç, farkındalık yaratmak, su ile ilgili önemli kararların alınması için gerekli kuruluşları ve tabi ki hükümetleri harekete geçirmek. Kısacası içerisinde şirketler var, suyla uğraşan, sudan para kazanan şirketler. Fransızların bu konuda ne kadar iyi olduğunu söylemeye gerek yok herhalde. Marsilya bir rastlantı değil demek istiyorum. Şu andaki başkanı Loic Fauchon aynı zamanda “Société des Eaux de Marseille” in (Marsilya Su Şirketi) de başkanı. Fransızların suyla haşır neşir olan iki dev firması Veolia ve Suez’in ortak şirketinin.

Durum böyle olunca bu forumdan, suyun insan hakkı olduğuna dair bir karar çıkmasını beklemek hayal olur. Temiz, içilebilir suya erişim insan hakkı olarak kabul edilirse DSK’nin içinde yer alan firmaların ne yapacağını düşündünüz mü hiç? Özellikle de sudan gelen tatlı karın en çok şişelenmiş içme suyu satışında elde edildiğini düşünürsek. İnsan hakkını şişeleyip satamazsınız. Üstünden para kazanamazsınız. Türkiye’de planlandığı gibi, herkesin hakkı bulunan nehirleri 49 yıllığına özel şirkete satamazsınız. İşte bu nedenle özel şirketlerin kontrolünde olan bazı hükümet yetkililerinin, İstanbul’daki forumda böyle bir karara imza atması olasılık dışıydı ve çıkan sonuç sürpriz olmadı denebilir. Su Forumu’ndan dışarıya yansımayan, bu buluşmanın halklar ile devletler arasında bir kavuşmadan çok şirketler ile hükümetler ve şirketler ile şirketler arasında bir buluşma olduğudur. Kapalı kapılar ardında birçok toplantının forum boyunca gerçekleştirildiğini biliyoruz.

Suyun ticaretleşmesine hayır
Bu koskoca Su Forumu’nda insanları umutlandıracak kararlar çıkmamış olabilir. Ancak, eş zamanlı olarak yapılan, Suyun Ticarileştirilmesine Hayır platformunun yaptığı forumda, dünya üzerinde adil dağılmayan suyun eşit paylaşılmasını isteyen onlarca insanın olması yüreklere su serpti. Türkiye’de, parasız da olsa temizlik ve temel ihtiyaçlarını karşılamak isteyen hemşehrilerine 10 tona kadar suyu bedava veren Dikili gibi bir belediyenin olması da bir başka umut kaynağı oldu. Dünyada, devletin su dağıtım şebekelerini kamuya ait ama özerk bir kuruma verip, ülkenin yüzde 90’ından fazlasına musluktan akan suyu içme şansını verdiği Kosta Rika gibi bir ülke olması da bir başka neşe kaynağı oldu. Bolivya’da halka su getiriyorum diye yola çıkan Suez firmasının, fahiş fiyatlarla su satmaya başlaması ile halkın yağmur suyu toplamaya başlaması ve firmanın buna müdahalesiyle başlayan isyanın hükümet devirmeye kadar gidip Eva Morales’i işbaşına getirmesini Bolivya’dan gelen konuklardan dinlemek de ayrı bir zevkti.

Dünya Su Forumu olmasa belki de su üzerine bu kadar düşünmeyecek, suyun sadece tarımda israf edildiğini, sanayide kaçak kullanıldığını hiç öğrenmeyecek, çiftçiye kızıp sanayiciye melek gözüyle bakacaktık. Kosta Rika’da, Bolivya’da mücadele edenlerin nelere kadir olduklarını hiç öğrenemeyecektik. Sudan umut yaratıp içemeyecektik. Su gibi aziz ol Dünya Su Forumu!

Anne, kız ve Obama

Özgür Gürbüz - Gazete Habertürk / 13 Nisan 2009

- Kız, kapı çalıyor baksana.
- ...
- Kapı çalıyor diyorum, baksana kız!
- Açtım anne açtım. Hiii!
- Ne oldu, kim gelmiş?
- Barak Obama gelmiş anne!
- Barak da kim? Dalga geçme sabah sabah, alırım ayağımın altına şimdi seni.
- Ya, Başkan Obama gelmiş anne, Hüseyin başkan var ya... Amerikalı olan.
- Ayy, deme gız. Sabah Halime Teyze falıma bakmıştı, orada da çıkmıştı. Al içeri al. Kaldır o oturma odasındaki kanepenin üzerindeki örtüyü oraya otursun.
- Aldim zaten anne. Sen in aşağı hemen.
- Geldim, geldim. Obama gelmiş ziyarete, Allah’ıma şükürler olsun. Sor bakayım çay içer miymiş? Yeni demledim daha...

- Anne, pek de yakışıklı ama di mi?
- Bana bak gız, iki dakika olmadi içeri gireli. Kendine gel yırtarım ağzını.
- Sanırım o da benden hoşlandı.
- Kız sus, duyacak! Kendine gel, bakma öyle mayhoş mayhoş. Pııışşşşt!
- Türkçe bilmiyor ki anne. Mis gibi adam işte!
- Şıısssssst!
- Anne, çıkarma öyle sesler. Bak, zıplattın adamı yerinden. Bu iki etti, üçüncüde gider valla.
- Bu da pek ürkekmiş canım. Top patlıyor zıplıyor, kapı çalıyor zıplıyor.
- Amerika’da yok böyle şeyler anne, alışık değil.
- Haklısın, gurbet elde sayılır. Garibim Hüseyinim, kaç gündür yollarda kimbilir.
- Allah’tan hafta sonuna kalmıyor. Fener-Galatasaray maçı var. Sonrasında neler patlamaz ki!

- Niye içmiyor çayı?
- Ezan okunuyor ya ondan; ara verdi.
- Söyle, içsin soğutmasın. Seferi sayılır o, günah yazılmaz.
- Acelesi varmış zaten. Eğir Fors Van’a gidecekmiş.
- Van’a da mı gidecek? Ayol ne işi var orada? Canavar manavar kapar gencecik adamı, yazık olur. Dünyanın umudu Hüseyinime...
- Öyle değil anne, uçağının adı, “Eğir Fors Van”.
- Uçağı da mı var?
- Sarayı bile var; hemi de beyazından.
- Bana bak gız. Kendine mukayet ol, yine yüzün gözün oynamaya başladı. "Beyazından" derken kalçandaki hareketlenmeyi görmedim sanma.
- Hemi de müslüman sayılır anne...
- Nereden biliyon?
- Kardeşi Türkiye’ye geldi. Gazeteciler sormuş hatta pipisine bakmak istemişler.
- Suuuuus terbiyesiz! Elin adamının yanında pipi mipi denir mi! Suuuuuus!
- Türkçe bilmiyor anne.
- “Evet” dedi ya!
- Sadece “evet” demeyi biliyor anne. Henüz “pipi”ye gelemedi.
- Sadece “evet” mi diyor sahi?
- Vallahi sadece “evet” diyor. Ne dersen “evet” diyor.
- Deme gız. Bundan iyi koca olur vallahi. Ben babandan kırk yıldır bana bir kez “evet” dediğini duymadım.
- Yakışıklı da ama; di mi anne?
- Yukarıda Allah var. Vallahi öyle.
- Anne, sence?
- Ne bence?
- İşte ya... "We can do"* yani.
- Haa. Yes, kızım yes. Hatta "just do it"kızım, just do it!**


* Obama'nın seçim kampanyasında kullandığı "Yapabiliriz" anlamına gelen slogan.
** Hemen yap.