Türkiye İş Bankası ve Tema tarafından piyasaya sürülen çevre fonu, Türkiye'ye has çevreciliğin sınırlarını da ortaya koyuyor.
Türkiye’de ilk kez çevreciler protestolarını dünyada yaygın olan bir biçimde, “yatırım” yaparak gösteriyor. “Türkiye İş Bankası A.Ş. B Tipi Değişken TEMA Çevre Fonu” yatırımlarını çevreyi kirletenlere değil çevreyi koruyanlara destek olmak için kullanmak isteyenlere “maddi” bir fırsat sunuyor. Fon, bir ilk olduğu ve yol gösterdiği için önemli ancak fonun portföyünde yer alan firmaların “çevreciliği” tartışmalı.
Özgür Gürbüz - Yeni Aktüel / 3 - 9 Temmuz 2008Artık kenarda kıyıda birikmiş parası olan çevrecilerin de eylem yapma şansı var. Hem de polis copu yemeden, vatan haini ilan edilmeden. Ne mi yapacaklar? Tabii ki yatırım!
Dünyada uzun yıllardır yatırım fonları, “çevreci” firmaları finansal anlamda desteklemek ya da çevreye duyarlı olanların parasını yatırabileceği “temiz” firmaları bulmak için kullanılıyor. Yatırım fonunun portföyünü, rüzgâr ve güneşten elektrik üreten enerji firmaları, adil ticareti destekleyen, geri dönüşüm üzerine çalışan, organik tarım yapan, toplu ulaşım alanında çalışan ticari şirketler oluşturuyor. Yatırım yapanın içi rahat çünkü parası dünyayı kirletenlere gitmiyor. Gezegene sahip çıkan firmalar da hem yaratılan finansman desteğini hem de bu tip bir fonun içinde olmaktan dolayı sağlanan prestijin meyvelerini yiyor. Hassasiyet gösterilen konular sadece çevreyle sınırlı olmadığı için bu tip faaliyetler yurt dışında “Etik Yatırım” başlığı altında değerlendiriliyor. Buna, faizsiz bankacılık modelinin çevrecilere uyarlanmış hali de denebilir. Bu firmalar prim yaptıkça siz de aynı diğer fonlarda olduğu gibi gelir elde ediyorsunuz. Fonun içeriği nedeniyle duyduğunuz “manevi haz” da cabası…Türkiye’de de benzer bir girişime imza atıldı nihayet. Ama…
“Devleti yeşil kabul ettik”Çevrecilik dediğiniz tanımın içini doldurmaya gelince herkesin bakış açısı farklı. Bizimkiyse herkesinkinden farklı! Örneğin, İngiltere’deki “Etik Yatırım Araştırma Servisi (EIRIS)” tarafından belirlenen pozitif ve negatif yatırım kriterlerine göz attığımızda gördüğümüz; hayvanlar üzerinde deney yapmanın, askeri konular ve gen mühendisliği üzerine çalışmanın, pornografi ve nükleere bulaşmanın negatif kriterlerden bazıları olduğu. Pozitif kriterler arasında ise şeffaflık, sağlık ve işyeri güvenliği, yenilenebilir enerji kullanımı, atık yönetimi, yeşil ulaşım gibi konular var. İş Bankası ve TEMA’nın, Türkiye’deki ilk çevre fonunun sınırları belirlenirken kullandığı kriterler ise daha çok sosyal sorumluluk projelerine, firmaların geçmiş yıllarda almış olduğu çevre cezalarına ve ISO 14001(Çevresel zararı en aza indirmeye çalışmış firmalara verilen uluslararası standart) belgesine dayanıyor. İş Bankası Menkul Kıymetler Genel Müdürü Özgür Temel, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda faaliyet gösteren firmalar arasında yaptıkları araştırma sonucunda altı firma belirlediklerini söylüyor. Bunlar, Arçelik, Aygaz, Eczacıbaşı İlaç, TOFAŞ Fabrika, Türkiye Sanayi Kalkınma Bankası ve Zorlu Enerji. Bu altı firmanın portföy içerisindeki payı yüzde 22. Ters repo oranı ise yüzde birin altında. İş Bankası yetkililerinin, “Yeşil kabul ettik” dedikleri devletin tahvil ve hazine bonoları ise yüzde 77’lik geri kalan kısmı oluşturuyor. Devletin ne kadar yeşil olduğu tartışmasını bir kenara bıraksak bile bu altı firmanın ne kadar “çevreci” olduğu oldukça tartışmalı.
Bizde otomobilciler, İngiltere’de organik sosis üretenler çevreci
Türkiye’nin en büyük rüzgâr santralını Osmaniye’de kuran Zorlu Enerji aynı zamanda küresel ısınmaya katkıda bulunan doğalgaz santrallerine sahip ve kömür santralleri kurmak için de hazırlık yapıyor. Aygaz, 2007 yılında 2006’ya göre yüzde 7 daha az su kullanarak üretim yapmış ancak şirketin temel geliri yine küresel ısınmaya yol açan fosil yakıttan sağlanıyor. TOFAŞ, geri kazanımlı plastiklerin kullanımından, enerji verimliliği ödülüne kadar birçok çevreci iyileştirme yapıyor. Madalyonun öteki yüzünde ise üretilen 212 bin motorlu taşıtın getirdiği çevresel yük var. Türkiye halihazırda kara ve yük taşımacılığının yüzde 90’ından fazlasını karayolu ile yapan bir ülke. Bunun da küresel ısınma, hava kirliliği ve petrol tüketimi gibi çok ciddi çevresel etkileri var. Arçelik, Aygaz ve Eczacıbaşı İlaç için de benzer şeyleri söylemek mümkün. Yönetmeliklere uymak, sosyal sorumluluk projelerine imza atmak konusunda oldukça başarılı olan bu firmaların iş alanları birçok çevreci için aslında sorunun ta kendisi. Yine birçok çevreci için firmaların bu faaliyetleri kendilerine “yeşil” bir imaj oluşturmaktan ibaret.
İş Bankası Menkul Kıymetler Müdürü Meltem Kökden, fonun kırmızı çizgileriyle ilgili sorumuza, “Aralarında yakın zamanda çevre cezası almamış olan, silah ve tütün mamulleri üretmeyen, altın arama faaliyeti içerisinde bulunmayan şirketlere yatırım yapmak gibi hükümlerin bulunduğu fon içtüzüğü çerçevesinde yatırım stratejimizi oluşturuyoruz” yanıtını veriyor. Sonra finansal göstergelere göre yatırım yapılabilir şirketler belirleniyor. Komisyon gelirlerinin yarısı da TEMA’ya bağışlanıyor. Daha ne olsun diyebilirsiniz. Birileri de size, “Jüpiter olsun” derse şaşırmayın. İngiltere’deki en çevreci fonlardan bir tanesinin içeriğine bakınca iki ülke arasındaki çevrecilik farkı da ortaya çıkıyor. Jüpiter Ekoloji Fonu’nun içerisinde, Vestas, Nordex gibi rüzgâr türbini imalatçıları, East Japan Railway ve Firstgroup gibi toplu taşımacılık alanında faaliyet gösteren şirketler, organik sosis üreten Cranswick ve demir-çelik atıklarını geri kazandıran Harsco gibi firmalar var. Kısacası, arada “biraz” fark var.
Zorlu Enerji, Akkuyu ihalesine girmeyeceğini açıkladı
Otomobilden beyaz eşyaya, ilaçtan doğalgaza kadar uzanan portföye sahip yerli malı fonun bir başka kırmızı çizgisini de Bölgesel Çevre Merkezi (REC) tarafından düzenlenen bir panelde Yeni Aktüel ortaya çıkardı. Zorlu Enerji’nin nükleer santral ihalesine girmesi durumunda portföyden çıkarılıp çıkarılmayacağına dair sorumuzu İş Bankası Menkul Kıymetler Grup Müdürü Özgür Temel, “derhal” diye yanıtladı. Aynı panelde konuşmacı olan Zorlu Enerji Grubu Başkanı Murat Sungur Bursa’nın da bu yanıtı duyduğundan eminiz. Zaten, Murat Sungur Bursa, panel sonrası Akkuyu ihalesine Zorlu Enerji olarak girmeyeceklerini de ilk kez Yeni Aktüel’e açıkladı. Bu durumda kısa vadede portföyde bir değişiklik beklemek doğru olmayacak gibi…
***
Meltem Kökden, İş Bankası Menkul Kıymetler Müdürü
“Portföy, çevreye ve sosyal değerlere duyarlı şirketlerden oluşacak”
“Fonumuzun teknik altyapısını oluştururken yurtdışı uygulamalarını incelediğimizde birden fazla model olduğunu gördük. Örneğin bazı enstrümanlarda, çevresel kriterlere dayalı gözetim kaygısı güdülmemiş, sadece ilgili sivil toplum kuruluşlarına düzenli olarak katkı sağlanmıştı. Bir diğer modelde ise içtüzüklerinde belirtilmiş çevre kriterlerine uygun şirketlere yatırım yapılıyordu ve fakat sivil toplum kuruluşlarına veya çevresel projelere katkı söz konusu değildi. Biz bu modelleri biraraya getirerek hem çevreyi destekleyen bir sivil toplum örgütüne destek verdik, hem de bunu yaparken yatırımların çevre kriterlerine uygun şirketlere yapılmasını hedefledik. Bankamız bu fondan elde edeceği fon yönetim ücretinin yarısını belirli çevre projelerinde değerlendirilmek üzere TEMA Vakfı’na aktaracak. Fonun yatırım ömrü boyunca devam edecek olan bu işleyiş ile çevre projelerine uzun vadeli, sürdürülebilir bir kaynak yaratılmış olacak.
Bununla birlikte, çevre fonunun yatırım yaptığı portföyün içinde yer alan hisse senetleri, finansal yönden güçlü olmalarının yanı sıra çevreye ve sosyal değerlere duyarlı şirketlerin hisse senetlerinden oluşacak. Fon çevresel sorumluluk anlayışıyla yatırım stratejisini oluştururken çevreye uyumlu, çevreye dost ürün ve hizmetler üreten ve sürdürülebilir gelişimi destekleyen kuruluşlara yatırım yapacak. Nihai hedefimiz, şirketlere çevresel politikaları özendirmek yönünde. Bu amaçla bu alanda olumlu gelişmeleri de dikkate alacağız.”
“Sosyal sorumluluk fonlarının potansiyeli yüksek”İş Bankası ve TEMA’nın Çevre Fonu girişimi Türkiye’de bir ilk ama dünyada oldukça yaygın. Amerika’da sosyal sorumluluk odaklı yatırımlar 1995 yılından bu yana yüzde 324 büyümüş ve 2007 yılında 2,7 trilyon dolara ulaşmış. Yatırım fonu statüsünde kurulmuş olan sosyal sorumluluk fonlarının büyüklüğü ise Amerika’da 202, Avrupa’da ise 75 milyar dolara ulaşmış durumda. “Günümüzde, çevresel sorunlar artık ihmal edilemez boyutlara ulaşmıştır” diyen İş Bankası Menkul Kıymetler Müdürü Meltem Kökden, “Türkiye’ye bakacak olursak toplam yatırım fonları büyüklüğünün 21 milyar dolar seviyesinde olduğunu ve bu büyüklüğü gelişmiş ülkelerle karşılaştıracak olursak, hem yatırım fonlarının hem de sosyal sorumluluk fonlarının büyüme potansiyelinin ne kadar yüksek olduğunu görebiliriz” diyor.
