Toprak Ana Bize "Yavaş Yememizi" Söylüyor

İtalya'nın Torino kentinde, 153 ülkeden tam 6 bin 345 katılımcı “Toprak Ana” adı verilen toplantıda biraraya geldi. “Fast food”a (Hızlı yemek) karşı başlayan “Slow food”(Yavaş yemek) hareketi tarafından organize edilen toplantının katılımcıları, dondurulmuş yiyeceklere, genleri değiştirilmiş organizmalara ve tek tipleşen ülke mutfaklarına karşı unuttuğumuz yemek kültürünü, geleneksel yemekleri ve doğal tarım yöntemleriyle üretilmiş sağlıklı ürünleri savunuyor.

Özgür Gürbüz - Yeni Aktüel /20-26 Kasım 2008

Dünyanın karnını artık yapay krizler ve yapay gıdalar doyuruyor; krizin temelinde de insanların sınır tanımayan hırsı yatıyor. Bu, bizim yorumumuz değil. Hindistanlı fizik doktoru ve küreselleşme karşıtı hareketin önderlerinden Dr. Vandana Shiva'nın, “Terra Madre” (Toprak Ana) adlı dev toplantının açılışında yaptığı konuşmasından çıkardığımız ana fikir. 153 ülkeden 6 bin 345 katıldığı “Toprak Ana” toplantısı 2004'ten bu yana her iki yılda bir gerçekleşiyor. Toprak Ana buluşmaları, Shiva'nın fikirlerini paylaşan ve bu fikirlerin hayata geçmesi için uğraşan onlarca çiftçi ve politikacının dayanıştığı ve bir anlamda endüstriyel üretimde ısrar edenlere açıktan bir meydan okuma toplantısı aslında. İtalya'nın Torino kentindeki bu büyük toplantı aynı zamanda, Afrika'dan Avrupa'ya, Asya'dan Latin Amerika'ya kadar birçok kıtadan gelen geleneksel çiftçilerle, yıllardır sürdürdükleri mesleklerinden vazgeçip yüzünü toprağa dönen “yeni” çiftçilerin buluşmasına sahne oluyor. Tıpkı, bize izlenimlerini anlatan ve aslında bir inşaat mühendisi olan Cem Birder gibi.

“Doğru ürünü talep etmezsek, doğru ürünü üreten kalmayacak”
Açık Radyo'da yayınlanan Toprak Ana adlı programın da yapımcısı olan Cem Birder, İtalya'daki toplantıya Türkiye'de giden 18 katlımcıdan biri. Buğday Derneği'nin eski yöneticilerinden ve İstanbul'daki ekolojik pazarın da kurucularından. Dünyanın içinde bulunduğu gıda krizinin arkasında sanayileşmiş bir gıda üretimi mekanizması ve sadece kar merkezli bir sistem olduğunu belirten Birder, “Terra Madre”de gıda güvenliği üzerine yayımlanan manifestoya dikkat çekerek çözümün yerelleşmeden geçtiğine dikkat çekiyor. Bu yılki toplantının en çok tartışılan konusunun yaşanan kriz ve bu krizin fırsata çevrilip çevrilmeyeceği olduğunu belirten Birder, “İşin özünde gıdayı tüketen insanların bir yan üreticiye dönüşmesi ve tüketicilerin bilinçlenmesi yatıyor. Biz doğru ürünü talep etmezsek doğru ürünü üreten kimse kalmayacak. Bu anlamda semt pazarları ve yerel ekonomiler çok önemli. Toplantıda da dünyanın kurtulması için yerel ekonomilerin önemine değinildi. Aksi halde büyük kentlere göç kaçınılmaz” diyor.

Unutulmak üzere olan 300'ün üzerinde yiyecek sergilendi
İtalya'daki toplantıya katılanların profili de aslında konunun bu kesimler tarafından ne kadar önemli olduğunun bir kanıtı. Dünyadaki birçok çiftçi, dev üretici firmalarının seri ve ucuz üretimleri karşısında tutunamayarak, birkaç kuşaktır üretim yaptıkları topraklarını terk etmek zorunda kalıyor. Ya da, dev firmaların genleriyle oynayıp tek tipleştirdiği tohumları alarak üretime devam etmeye zorlanıyor. Bu sayede daha çok mahsul alıyorlar ancak bu defa da tohum üreticilerine bağımlılık başlıyor. Toprak Ana toplantısına katılanların arasında gelişmekte olan ülkelerden gelen üreticiler de var. Toplantının bir bölümü, kaybolmaya yüz tutmuş geleneksel ürünlerin sergilenmesi için ayrılmış. “Salone del Gusto” adlı bu bölümde katılımcılar arasında sayıları oldukça fazla olan aşçılar maharetlerini gösteriyor, dünyanın her bir köşesinden gelen yiyecekler tanıtılıyor. Türkiye'nin, Başbakanlık'tan gönderildiği etiketlerinden anlaşılan kaseler dolusu fındıkla temsil edilmesi bizim açımızdan konunun pek anlaşılmadığına işaret etse de, yiyeceklerine sahip çıkmak isteyenlerin lezzetli bir başkaldırısı da toplantı boyunca bu salonlarda yaşanmış. 300'ü aşkın unutulmak üzere olan yiyecek sergilenmiş. Birder, Türkiye'de geleneksel üretimin korunmasına yönelik bir mevzuat olmadığına dikkat çekiyor ve “Standartizasyon ve hijyen adı altında biz çok şeyi öldürdük” diyor.

Yavaş yemek hareketinin 100 bin üyesi var
Hayatımızdan çok şeyi alıp götüren bir başka faktörün de hız olduğu yönündeki rivayetler sanırım sizlerin de kulağına gelmiştir. Toprak Ana toplantılarının düzenleyicisi her geçen gün giderek büyüyen Yavaş Yemek (Slow Food) Derneği. 1986 yılında Carlo Petrini tarafından kurulan bu dernek, 1989 yılında uluslararası bir hal almış ve şu anda 100 binin üzerinde üyesi, İngiltere, Almanya, İtalya, Japonya ve ABD'de şubeleri var. Adına kanıp, Yavaş Yemek Derneği'nin sadece burgercilerle mücadele eden bir kuruluş olduğunu düşünmemek lazım. İlk eylemleri Mc. Donald's a karşı gerçekleştirilmiş olsa da, Cem Birder'e göre hızlı yemek görüntüsünün arkasındaki katmanları görmeden olayı tam kavramak mümkün değil. Birder, “hızlı yemek” kültürünün ardında gıda ve tarımın yaşamsal boyutlarını unutturmaya çalışan, kar merkezli bir sisteme dönüş olduğunu söylüyor. “Mesele bir Mc Donald's meselesi olmaktan çıkıyor, diğer güçlerle karşılaşıyorsunuz. Bunlar IMF, Dünya Ticaret Örgütü olabiliyor. Tüm bu örgütler, küçük çiftçiliğin yüzyıllardır sürdürmekte olduğu değerler üzerinde tehdit oluşturuyor” diye düşünen Birder, “Ticarileşen bir sistemin sosyal ve kültürtel erozyanlarını gözardı ederseniz, sofra ve yemek kültürünün, geleneksel bilgeliğinin yok olduğu bir dünya karşınıza çıkıyor” diyor. Yavaş yemek hareketi tarımın sanayileşmesiyle başlayan bu yokoluşu önlemeye çalışıyor. Büyük gıda devlerinin, gıdanın metalaşmasına, yatırım aracına dönmesine sebep olan stratejilerinin ve gıdanın biyo-enerji anlamında kullanımı ve üretiminin karşısında duruyor. Birder, perdenin arka tarafında olup bitenin bize yansımasını, “Elinde tabağıyla karşıdan karşıya geçen insanların yaşadığı bir dünyada yemek yemek; insanların aynı bir araç gibi, günlük enerji ihtiyacını karşılamaya dayalı renksiz bir bakış açısına dönüyor” sözleriyle özetliyor.

Nineler Üniversitesi kurulacak
Bu büyük toplantıdan çıkan ilginç fikirlerden biri de, “Nineler Üniversitesi” fikri. Eğer hayata geçerse bu üniversitede ninelerimiz öğretmen, bizler de öğrenci olacağız. Bu üniversitenin amacı onların bilgilerinden faydalanmak. “Ne yazık ki bugün modern dünyanın anladığı şey herşeyin yazılıp çizilip, tariflenmesi üzerinden geçiyor. Çiftçinin okur yazar olamama gibi bir hakkı olduğu göz ardı ediliyor” diyen Birder, çiftçilerin ve ninelerimizin o yazılı olmayan deneyim ve yöntemlerinin bugün yaşanan krizlerin çözümünde anahtar rolü oynayacağına inanıyor. Kriz denince akla hep para geldiği için belirtmekte fayda var. Cem Birder'in burada bahsettiği kriz, aslında süpermarkette ucuz domates almaya çıkmamızla başlıyor. Biz, ucuz dometes istedikçe süpermarket domatesi daha ucuza üreten üreticinin peşine düşüyor. Bu kovalamacanın sonunda da kaliteli bir ürün bulma şansınız kalmıyor çünkü kalieli ürün pahalıya mal oluyor. Onu üreten kimsenin ticari olarak hayata kalma şansı tükeniyor. Kriz en kritik noktada, sağlığımızla ilgili olarak ortaya çıkıyor. Ucuz etin yahnisi pek olur hesabı, Birder, Son 10-20 yılda, seri ve ucuz üretim sonucu tükettiğimiz ürünlerin sağlığımızı bozduğuna dikkat çekiyor ve “Daha fazla kanser vakaları var ve ciddi bir sağlık sektörü oluştu. Sağlık sektörünün bu kadar büyümesi, bu alandaki buluşlardan çok, insanlığın düştüğü duruma bağlanmalı. İnsanlık gıda harcamasını ne kadar düşürürse sağlık harcamaları o kadar artar” diyor.

“Biz yoksuluz çünkü biz dürüstüz”
Toprak Anne ve Yavaş Yemek derneklerinin başkanlığını yapan aynı zamanda yavaş yeme hareketinin de kurucusu Carlo Petrini'nin toplantının açılışında yaptığı konuşmayla bu yazıyı bitirmekte fayda var. Petrini, toplantıya katılan binlerce delegeye hitaben yaptığı konuşmada, bir zamanlar Siyu'ların liderliğini de yapmış olan Şef Kırmızı Bulut'un şu sözlerini anımsatmış: “Topraklar ile bitkiler onların ritim ve nefes alışverişlerini okuyabilecek birilerini bekliyor. Ben fakir ve çıplağım ama ben Siyu'ların başıyım. Biz yoksuluz çünkü biz dürüstüz. Biz, varlıklı olmaya, zenginleşmeye çalışmıyoruz. Sadece çocuklarımızı doğru yolda eğitmek istiyoruz. Ölümden sonra yanımıza para alamayacağız. Biz sadece barış ve sevgi istiyoruz”.

***
Eko-Gastranom Hareketi
Yavaş Yemek Hareketi, her şeyden önce insanların değişik tat ve tariflerden zevk almayı öğrenmesini ve aynı zamanda o yiyecekleri üreten insanların da farkına varılmasını amaçlıyor. Doğanın ritmini dikkate alan, türlerin çeşitliliğini savunan, yerel yemekleri, gelenekleri ve soyu tükenmekte olan bitki ve hayvanları korumayı öncelikli hedef olarak belirleyen bir hareket. Yeni bir tarımsal modeli destekleyen Yavaş Yemek Hareketi, yerel toplulukların bilgisini önemsiyor, tarımda ağır teknikler yerine yavaş ve fakir çiftçilerin bile uygulayabileceği yöntemleri tercih ediyor. Çoğu zaman eko-gastronomlar (ekolojist gastranomlar) hareketi olarak da anılıyor.

***
“İnsanların hırsı tarafından yönetiliyoruz”
Dr. Vandana Shiva
Yavaş Yemek Derneği Başkan Yardımcısı

Hırsa dayalı küresel ekonomi bizi yenilgiye götürüyor ve krizden krize sürüklüyor. Toprak Ana bize yeniden yüzümüzü dünyaya dönmemizi söylüyor. Dünyanın da bir annesi var. Bütün yapmamız gereken bir kere daha annelerin dünyayı nasıl doyurduğunu anımsamak. Aileler savaş ve kıtlık zamanlarında bile asla “almayı” düşünmediler. Her zaman nasıl verileceğini düşündüler. İşte, yapmamız gereken bu paylaşımcı, sahip çıkan anlayışı yeniden hatırlamak. Bunu yapabiliriz; çnkü biz geleceğiz!
Finans krizi, gıda krizi ve iklim değişikliğini de içine almak üzere ekolojik kriz, hep aynı kökten besleniyor. Hayal ürünü olan bir finansal sistem tarafından yönetiliyoruz. Doğanın vereceği ve insanın üreteceğinden 70 kat fazla miktarda olan türetilmiş, hayal ürünü para tarafından. Firmalar tarafından yönetiliyoruz. Fakat biz Monsanto'nun genleri değiştirilmiş tohumlarından elde edilen yiyeceklerden daha güzel yiyecekler üretebiliriz. Ve geçtiğimiz yıl içinde krize yol açan Cargill'in ticari yöntemlerinden daha adil yöntemlerle yapabiliriz. İnsanların hırsı tarafından yönetiliyoruz, Gandi'nin söylediği gibi, “Dünyanın kaynakları herkesin ihtiyaçlarını karşılamaya yeter, ama bir kişinin bile hırsını karşılayamaz”.

***
Internet üzerinden temiz alışveriş
İtalya'daki toplantı dünya basını tarafından olduğu gibi İtalyan basını tarafından da yakından takip edildi. Toplantıyla ilgili İtalyan gazetelerine yansıyan bir haber ise Cem Birder tarafından kurulan www.toprakana.com.tr adlı web sayfasıyla ilgiliydi. Organik pazarların Antalya, Bursa ve İstanbul'la kısıtlı olduğu ve bu ürünlere ulaşmanın oldukça zor olduğu Türkiye'de, Birder tarafından kurulan internet sitesi üzerinden Türkiye'nin dört bir yanındaki üreticilere bu sayfa üzerinden ulaşılabiliyor, ürünler hakkında bilgi alınabiliyor ve sipariş verilebiliyor. Kargoyla özel paketle evinize ulaştırılan bu ürünler, sermaye birikimi sınırlı olan üreticiler için Türkiye'nin dört bir yanına laşma şansı yaratıyor. Fikir, benzer sorunlar yaşayan İtalya'da da ilgi görmüş ve gazetelere kadar taşınmış. Semt pazarlarına doğal, kimyasallar bulaşmamış ürünler gelene kadar bu siteyle idare edebilirsiniz.

Hiç yorum yok: