İşkence yeniden yükselişe geçti

Özgür Gürbüz - Sabah / 21 Şubat 2008

Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) tarafından açıklanan 2007 verilerine göre Türkiye’de işkence ve kötü muamele gördüğü gerekçesiyle Vakf’a başvuranların sayısında bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 30 artış görüldü. Vakfın, Adana, Ankara, Diyarbakır, İstanbul ve İzmir’deki merkezlerine 2007 yılında 452 kişi rehabilitasyon ve tedavi amaçlı başvurdu. Bunlardan 320’si 2007 yılı diğerleri ise daha önce gördüğü işkence vakalarını rapor etti. 2006 yılı içerisinde işkence ve kötü muameleye maruz kaldığı gerekçesiyle TİHV’na başvuranların sayısı 252 idi.

1999 yılında Ecevit Hükümeti ve AKP’nin ilk dönemlerinde yaşanan yasal değişikliklerin işkencenin önlenmesinde yararlı olduğunu belirten TİHV Genel Sekreteri Metin Bakkalcı, “Ne yazık ki atmosfer çok değişti. 2005’ten itibaren bazı şeylerin değişmeye başladığını görebiliyoruz” diyor. Yasal değişikliklerin birkaç yıl sonra etkisini göstermeye başladığını belirten Bakkalcı’nın gözlemlerini rakamlar doğruluyor. 2004 yılında yaşanan açlık grevlerine rağmen TİHV’na 922 başvuru yapılmış; bunların 348’i o yıl içerisinde işkence ve kötü muameleye maruz kaldığını belirtmiş. 2005’te başvuru sayısı 692’ye o yıl içerisinde işkence görenlerin sayısı ise 193’e düşmüş. Daha sonra yükseliş eğilim başlamış ve o yıl içerisinde işkence görenlerin sayısı 2006’da 252’ye 2007’de ise 320’ye çıkmış.

Sorun sitemin genlerinde
Bakkalcı, bu yükselişi yasal değişikliklere bağlı olduğunu belirtiyor. 2005 yılında yürürlüğe giren Ceza İnfaz Yasası, 2006 yılında kabul edilen Terörle Mücadele Yasası ve 2007’de Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanunu’nda yapılan değişikliklerin bu sonuçları doğurduğunu belirten Bakkalcı, ‘Elimizi kolumuzu bağlıyorlar’ demeçleriyle başladı, 2007’de Hrant’ın vurulmasıyla iyice görülür hale geldi. Bir ülkede ihtiyaç duyulduğunda işkence uygulamasına olanak verecek fiziki ortam, zihniyet varsa bu önemlidir. Yarın sayılar azalabilir ama bu sistemin genetik şifresinde saklı bir mesele” yorumunu yapıyor. Bakkalcı, işkencenin sadece sayısal olarak artmadığına şiddetlendiğine de dikkat çekiyor. “Bir kol kolay kolay kırılmaz” diyen bakkalcı, dalak yırtılması, kol kırılması gibi vakalardan işkencenin pervasızlaştığı ve kabalaştığını görebildiklerini belirtiyor. TİHV’nın raporunun bir alarm olarak algılanmasını istediklerini belirtiyor.

Rapor hakkında düşüncelerini sorduğumuz İnsan Hakları Komisyonu üyesi milletvekili Ahmet Koca, sayının artmasını insan hakları muamelesinden yoksun kalmış insanların başvurma yetisinin gelişmesine bağlıyor. Koca, “Bundan 10-15 yıl önce karakollarda bazı dosyalar kapatılıyordu. Sivil Toplum Örgütleri değişik çatılar kurdular ve insanlar artık gerekli yerlere başvurabiliyorlar. Sayı bu yüzden artıyor bundan korkmamak lazım” diyor. Eskiden siyasi cinayetlerden sonra devletle vurulan kimsenin yakınları karşı karşıya gelirdi diyen Koca, “Artık öyle bir hükümet var ki, devlet içinde devlet olmaz mantığıyla sadece hukuk devleti adı altında bir devletin olması gerektiğine inanıyor. Uygulamalardan kaynaklanan bir takım noksanlıklar var. Bu noksanlıkları gidermek içinse biraz daha zamana ihtiyacımız var” açıklamasını yapıyor.

Metin Bakkalcı
TİHV Genel Sekreteri

“Bundan sonra sizler göreceksiniz”
İşkence gören kişilerin birçoğundan kendilerine “Bundan sonra sizler göreceksiniz” cümlesinin söylendiğini duyduk. Kaba işkence ve gözaltı süreleri ve uygulamalarda pervasızlıklar arttı. İnsan haklarına riayet edilmeyen, işkencecileri koruyan bir döneme doğru gittik. Örneğin Terörle Mücadele Yasası işkence mağdurlarının birden fazla avukat tutmasını engelliyor. İşkence mağduru ile avukatının görüşmelerine üçüncü kişi girebilir deniyor. Halbuki işkence görmüş birinin avukatıyla özel görüşme yapabilmesi lazım. İşkence iddiasıyla yargılanan güvenlik görevlileri ise 3 avukat tutabiliyor. Geçen ay yapılan yeni bir değişiklikle bu avukatlar için devlet tarafından 35 bin yani toplamda 105 bin YTL’ye varan ödeme yapılabiliyor. İşkence gören bir kişinin avukatı için verilen ücret ise 135 ile 420 YTL arasında. Aslında işkence yaptığı iddialarıyla yargılananların görevden el çektirilmesi ve avukat ücretinin devlet tarafından karşılanmaması gerekiyor.

Yıllara göre işkence başvuruları

YIL / TİHV’na yapılan toplam başvuru / Başvuru yılı içerisinde işkence görenler

2004 922 348

2005 692 193

2006 337 252

2007 452 320

Fırıldak enerjisi

Bir zamanlar "fırıldak enerjisi" olarak küçümsenen rüzgâr kurulu gücü dünyada 94 bin MW'ye ulaştı. Türkiye'nin potansiyeli ise 50 bin MW'lerle ifade ediliyor. Ülke, 200 MW'ye bile ulaşamayan rüzgâr kurulu gücüyle "Fırıldak Devrimi"ne direniyor.

Özgür Gürbüz - Global Enerji / Şubat 2008

Dünya Rüzgâr Enerjisi Konseyi (GWEC), 2007 yılının rakamlarını geçtiğimiz günlerde açıkladı. Dünyadaki kurulu rüzgâr gücü, 2006'ya oranla yüzde 27 artarak 94 bin megavata (MW) ulaşmış durumda. Bu yılın ilk yarısında büyük bir olasılıkla "dalya" diyecekler... Bundan 1015 yıl kadar öncesiydi. Türkiye'de nükleer değil rüzgâr enerjisi kurulsun diyenlere o dönemin üst düzey bürokratlarından yanıt gelmişti: "Fırıldak enerjisiyle mi elektrik üreteceksiniz?" diyerek çıkışmışlardı temiz enerji isteyenlereGeçtiğimiz yıl sadece Amerika Birleşik Devletleri'nde 5 bin 244 MW gücünde yeni rüzgâr çiftlikleri şebekeye bağlandı. Dünyadaki en büyük üçüncü rüzgâr kurulu gücüne sahip İspanya 3 bin 500 MW, pazarın yeni ama hızlı oyuncusu Çin ise 3 bin 400 MW'lik rüzgâr türbini dikti. Sadece bu üç ülkenin 1 yılda eklediği kapasite 12 bin MW'yi geçiyor. Avrupa'daki kurulu rüzgâr gücü de 57 bin MW'yi aştı. Rönesans hafif kalır, isterseniz biz bütün bu olan bitene "Fırıldak Devrimi" diyelim. Toplamda, geçen yıl tüm dünyada eklenen yeni kapasite 20 bin MW'ye ulaşıyor. Almanya hâlâ dünya birincisi ama uzmanlara göre 2009 yılında ABD, tacı Almanların elinden alacak. Bir yılda 9 milyar dolarlık yatırım öngören sektörün temsilcisi Amerikan Rüzgâr Enerjisi Birliği'nin hesaplarına göre 17 bin MW'ye ulaşan kurulu güç, 2008 yılında ortalama 48 milyar kilovat saat elektrik üreterek 4 milyon 500 bin evin elektrik ihtiyacını karşılayacak. *

8 yılda 20'den 200'e 2005 yılında çıkan yasaya ve sonrasında yapılan "iyileştirmeye" rağmen Türkiye "Fırıldak Devrimi"ne hâlâ ayak uydurmakta direniyor. 2000 yılı sonlarına gelindiğinde 20 MW'ye merdiven dayayan "fırıldak gücümüz" bugün 200 MW'ye yaklaşıyor. EPDK'da bekleyen ve 78 bin MW'yi bulan lisans başvuruları en sonunda potansiyelin fark edildiğini gösterse de, bürokratik engeller hâlâ aşılabilmiş değil. Rüzgâr yatırımcıları, verdikleri teminat mektupları için ödedikleri faizlerden bunaldıklarını dile getiriyor. Elektrik sıkıntısının kapıda olduğu günlerde bir mucize gibi önümüze çıkan bu büyük potansiyeli kullanmak için hükümetin acil tedbir alması şart. Onlar ise 10 yıl sonra güvenli çalışıp çalışmayacağı belirsiz olan nükleer enerjiyle vakit kaybediyorlar. Bilindiği gibi, rüzgâr santralleri, en çabuk hayata geçirilen büyük çaplı enerji santralleri arasında yer alıyor, hatta başı çekiyor. Dışa bağımlı olmaması da bir başka avantaj; bu yüzden de ilk akla gelen çözüm önerilerinden biri olması kaçınılmaz. Lisans başvurularının büyüklüğünü de dikkate alırsak, Türkiye'nin İspanya'ya benzer bir model geliştirerek yerli üretimi ön plana çıkarması ve dünyanın en büyük üreticilerinden biri olması içten bile değil. Böylece rüzgâr enerjisinin istihdama olan katkısından da tam anlamıyla yararlanılabiliriz.

Hedefiniz yoksa gidecek yolunuz da yoktur!
Tüm bunlar için iyi bir planlama şart. Sadece rüzgâr için değil, tüm enerji kaynakları için hedef belirlenmeli. Bu hedef bir takvime bağlanmalı ve karar vericiler sadece hedefe ulaşılmadığını hissettiği anlarda piyasaya müdahale etmeli. "Liberal değil devletçi olsun" deseniz de fark eden bir şey yok. Plansız hiçbir şeyin olmayacağı ortada.

Bakın "elalem" nasıl yapıyor bu işi?.. Avrupa Birliği, ocak ayı sonunda enerjideki yeni hedeflerini belirledi ve üye ülkelere sundu. İklim değişikliği ve enerji güvenliği sorunlarına çözüm olarak önerilen pakette yenilenebilir enerjinin payının 2020'ye kadar yüzde 20'ye ulaştırılması öneriliyor. Yüzde 20'lik payın yüzde 10'unu ulaşımda kullanılacak biyoyakıtlar oluşturuyor. Petrol ve dizelin yüzde 10'unun biyoyakıtla değiştirilmesi hedefi zorunlu kılınacak, aynı toplam enerjide yüzde 20'lik yenilenebilir hedefi gibi. Aradaki tek fark, yüzde 20'lik pay içerisinde yer alacak enerji kaynaklarının seçiminin üye ülkelere bırakılması. İşte size bir hedef koyma örneği. Nereye gideceğinizi bilirseniz, nasıl gideceğinizi de elbet bulursunuz.
*h t t p : / / w w w . a w e a . o r g

Biracılardan öğrenecek çok şey var
Elektrik İşleri Etüt İdaresi, her yıl Türkiye'nin en verimli sanayi tesisini seçiyor. Bu yıl ödülü alan Efes Pilsen'in Lüleburgaz'daki bira fabrikası oldu. Efes, enerji yoğunluğunu 2003 yılına göre yüzde 64 oranında azaltmayı başarmış. Yıllık yüzde 21.4'lük bir ortalamaya denk geliyor bu. Asıl ilginç olan, bu kadar önemli bir tasarrufun gerçekleştiği süre. İlk yıl enerji yoğunluğu yüzde 39 azaltılmış, ikinci yıl yüzde 36 ve 2006 yılında da bir önceki yıla göre yüzde 10 azalma sağlanmış. Bu işletmenin sahibi olsaydınız ve biri size gelip, "Sadece 12 ay içerisinde enerji tüketiminizi yüzde 39 azaltırım" deseydi ne derdiniz? Muhtemelen ya inanmazdınız ya da havalara uçardınız. Bir üçüncü olasılık ise "Kaça patlayacak" diye sorardınız. Efes'in başarısının ardında görülmeye değer en önemli nokta da bu aslında. Enerji yoğunluğunu düşürmek için fabrikanın tam 12 ayrı alanında yatırım yapılmış. Örneğin buhar üretim prosesinde yapılan çalışmalar sonucu 769 TEP/yıl değerinde tasarruf sağlanmış. Harcanan para 219 bin 867 YTL. Bu yatırımın geri ödeme süresi ise enerji tasarrufundan elde edilecek miktara göre hesaplanınca sadece 7 ay. Bu kadar kısa sürede geri ödemesi olan bir yatırıma hayır diyecek işletmeci var mı acaba? İşte size Türkiye'nin sanayideki enerji verimliliği potansiyeline güzel bir örnek olmakla birlikte, enerji krizinin çözümünde tek çarenin yeni santraller kurmak olmadığının da güncel bir kanıtı.

Meraklısına...

Fosil yakıtlı enerji santralleri
Uluslararası Enerji Ajansı (UEA) tarafından fosil yakıtla çalışan enerji santralleriyle ilgili bir rapor (Fossil FuelFired Power Generation) yayınlandı. Raporda, 4 kıtadan örneklerle, Almanya, Çin, Amerika gibi ülkelerde yapılan ve yüksek verimlilikle çalışan termik santrallerin karşılaştırması yer alıyor. Maliyetten dizayna, verimlilikten karbondioksit emisyonlarına kadar santrallerin birçok teknik detayı raporda yer alıyor.
PDF kopyası 80 avro. İnternet üzerinden sipariş için UEA kitaplığı:
http://www.iea.org/w/bookshop/add.aspx?id=313

Rakamlarla enerji ve ulaşım
Avrupa Birliği Enerji ve Taşımacılık Genel Direktörlüğü, her yıl enerji ve ulaşımla ilgili istatistiki bilgileri bir kitapçıkta topluyor. Avrupa Birliği ülkelerindeki enerji tüketim, üretim, ihracat rakamlarını ve eğilimleri bir çırpıda görmek için oldukça iyi bir kaynak. Ücretsiz internet üzerinden indirilebiliyor.
http://ec.europa.eu/dgs/energy_transport/figures/pocketbook/2006_en.htm

Dünyadan verimlilik politikaları
Dünya Enerji Konseyi, birçok ülke için gündemin bir numarası haline gelmeye başlamış olan enerji politikalarını hazırladığı bir raporla masaya yatırmış. 19902006 yılları arasında dünyadaki birçok bölgede yapılan verimlilik çalışmalarıyla toplam 4.4 GTEP oranında enerji tüketiminin önüne geçilmiş. Bu rakama ulaşılmasında Çin'in katkısının yüzde 50'lere vardığı belirtilen rapor, enerji verimliliği potansiyelini gözler önüne seriyor.
Ücretsiz indirebilmek için:
http://www.worldenergy.org/documents/energy_efficiency_es_final_online.pdf

Sosyetenin gözde yemeği “suşi”lerden arsenik ve cıva çıktı

Özgür Gürbüz - Sabah Pazar /17 Şubat 2008

Udon, Sashimi, Cıva, Maki ve Arsenik. Bir suşi* restoranına gittiğinizde yeme olasılığınız bulunan seçeneklerden bazıları. Fark ettiniz mi bilmiyorum ama içlerinden iki tanesi Japonca değil; Arsenik ve Cıva! 29 Ocak 2008 tarihinde İstanbul’un dört tanınmış suşi restoranından aldığımız örneklerin üçünde beklenen değerlerin üstünde Arsenik, birinde ise balıklarda kabul edilebilir miktarın 6 katı oranında cıva tespit edildi. İstanbul Üniversitesi İleri Analizler Laboratuarı’nda SABAH Gazetesi için yapılan analizler, ton balığından yapılmış suşi’lerin sağlık açısından ciddi riskler içerdiğini gösterdi. Çevre kirliliği öyle bir boyuta ulaştı ki, artık parası olanın bile kaçma şansı yok. 

Analiz sonuçlarına göre bir restorandan alınan örnekte, kilogramda 6,2 miligram oranında cıvaya rastlandı. Diğerlerinde ise bu oran üst sınır kabul edilen 1 miligramın altında kaldı. Arsenik miktarında ise sadece bir örnek sınıfı geçerken en yüksek miktar kilogramda 4,33 miligram oldu. Bunu 1,8 ve 1,7 miligram içeren iki ayrı numune izlerken sadece bir örnek 1 miligramın altında kaldı. Çevre ve Orman Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Prof. Dr. Mustafa Öztürk, cıva oranın balıklar için kilogramda 1 miligram’dan fazla olmaması gerektiğini belirtiyor. Halk Sağlığı Uzmanı Dr. Ümit Şahin, belirtilen oranlardan fazla alınan cıva ve arsenik için, “Bunlar ciddi toksik etkileri olan ağır metallerdir. Bütün insanlar üzerinde kanser gibi hastalıklara yol açabileceği gibi özellikle çocuklarda gelişim bozukluklarına neden olabilir” yorumunu yapıyor.

Analiz sonuçlarını paylaştığımız, İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi’nden Doç Dr. Sühendan Mol, “Dört farklı suşi restoranından alınmış olan ton balıklı suşi örneklerinin üçünde arsenik miktarının, birinde ise cıva miktarının sınır değerlerin üzerinde olduğu görülmekte. Hamile ve emzikli hanımların suşi tüketiminden bu dönemlerinde kaçınması önerilmektedir. Diğer kişiler için ise ton balığı ile hazırlanan suşi’nin haftada 1 defadan fazla tüketimi tavsiye edilmemektedir” diyor. Mol, sonuçları doğru yorumlamak için çok daha kapsamlı ve bol örnek alınarak bir araştırma yapılmasının gerekli olduğunun da altını çiziyor. New York Times’ın geçtiğimiz ay yaptığı benzer bir araştırmada da Amerika’da yenen suşilerde yüksek miktarda cıva bulunmuştu. Amerikalı uzmanlar bu kirliliğin yetişkinlerde kalp ve damar hastalıklarına, çocuklarda da sinir sistemiyle ilgili sorunlara neden olabileceğini belirtmişti.

Çevre ve Orman Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Prof. Dr. Mustafa Öztürk, “Cıva Kirliliğinin Çevre ve Sağlık Üzerine Etkileri” konulu makalesinde, “Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre yetişkin bir kişi haftada sindirim yolu ile 0.3 mg’dan fazla toplam cıva bileşiği veya 0.2 mg’dan fazla metil cıva almamalıdır. Bir kişi sindirim yolu ile takriben 0.07 mg cıva almaktadır. Cıva içeren balıkları yiyen kişilerde bu değer çok daha yüksek olabilir” diye yazıyor. Öztürk bir de not düşmüş: “Roma Devleti zamanında işçiler 10 mg/kg/günden fazla cıva aldıkları için ölmüşlerdir”.

Suşi kültürüne bizden daha yakın olan, İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Ayaka Amaha Öztürk, suşinin hamsi gibi bir porsiyonda 200 gram yenmediğini anımsatarak her gün belli bir miktar yiyorsanız dikkat etmeniz gerekiyor. Ayda bir kere yiyorsanız sorun yok diyor. Sorunun denizlerde yaşanan endüstriyel kirlilik olduğunu belirten Öztürk, “Japonya’da bu gibi çalışmalar bilimsel yayınlarda yer alıyor ama gazete ve televizyonlarda pek yararlanmıyor. Halkın pek bilgisi yok. Sizin konuyu takip etmeniz çok yararlı. Biz orkinos (tuna) gibi birçok balık yiyoruz. Kısa ömürlü balıklarda fazla birikim olmuyor. Uzun yaşayan kılıç balığı ve orkinos gibi balıklarda miktar fazla olabiliyor. Orkinoslar en az 10 yıl yaşıyor. Bu yüzden kısa ömürlü balıkları tüketmekte ve çok sık aynı balık türlerini tüketmemekte fayda var” açıklamasını yapıyor. Öztürk’ün bir uyarısı da aslında oldukça pahalı bir yemek olan suşinin son yıllarda ucuzlamasıyla artan tüketimi. “Ben çocukken özel günlerde yediğimiz bir yemekti” diyen Ayaka Öztürk, “Son 5-10 yılda ucuz suşiler ortaya çıkmaya başladı. Japonya’da bile 10-20 dolara karnınızı doyurabiliyorsunuz. Bu nedenle tüketimi artıyor” uyarısında bulunuyor. Bir uyarı da kirlilik konusunda dünyanın diğer ülkelerinde de benzer sonuçların görüldüğünün bilindiğine dikkat çeken Sühendan Mol’dan geliyor. Mol, suşi restoranlarının temin ettikleri ham materyal konusunda hassas davranmaları gerektiğini belirtiyor.

Orkinos ya da bilinen adıyla ton balığı

Suşi yapımında sadece analizlerini yaptırdığımız orkinos balığı değil, uskumru, levrek, karides ve kalamar gibi birçok deniz canlısı kullanılabiliyor. En kaliteli suşi ise Mavi Yüzgeçli Orkinos’tan yapılıyor. Türkiye’de bu balığı üreten 6 çiftlik var. Orkinoslar aslında çiftlik balığı değil. Yaklaşık 6 aylıkken yakalanıp, çiftliklerde hızla şişmanlatılıyorlar. Türkiye ciddi miktarda orkinos ihracatı yapıyor. Akdeniz’de yakalan balıkların büyük bir çoğunluğu Japonya’ya ihraç edilirken yaklaşık 500-600 kilo kadarı da iç pazara veriliyor. 2005 yılında 5 bin ton üretim hedefiyle yola çıkan çiftliklerde büyütülen orkinosların 3 bin 436 tonu ihraç edildi.

***

“Bebeklerde beynin gelişmesini önlüyor”

Dr. Ayaka Amaha Öztürk
İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi

Sadece bir örnekte yüksek oranda cıva bulunduğu için bilimsel olarak tüm ton balıklarının kirli olduğu sonucuna varamayız. Japonya Sağlık Bakanlığı tarafından daha çok örnekle (300 balık türü, 2600 örnek) yapılan bir araştırma sonucu belli oranlarda ağır metal kirliliğine rastlanmıştı. Bakanlık, hamile kadınları belli türleri çok sık tüketmemeleri konusunda uyardı. Çünkü metil cıva bebeklerde beynin gelişmesini etkileyebiliyor. Japonya için çok önemli. Çünkü biz sizden ortalama 10 kat daha fazla balık tüketiyoruz. Kısaca, hangi balığı ne kadar yememiz gerektiğini bilmeliyiz. Dünyada tüm yiyecekler kirleniyor. Onun için dengeli bir beslenme metodu izlenmeli. Değişik balık ve yiyecek türleri yenmeli. Balığın çok faydası olduğu unutulmamalı.

 “Çocuklarda gelişim bozukluğuna yol açabilir”

Dr. Ümit Şahin
Çevre İçin Hekimler Derneği İkinci Başkanı

Arseniğin en önemli etkisi başta mesane ve cilt olmak üzere kansere neden olması. Ayrıca sinir sitemi hastalıkları yapar. Uzun süre boyunca düşük dozda bile alınsa çeşitli sinir sistemi hastalıklarına ve kansere bile yol açabilir. Cıva ise özellikle çocuklarda gelişim ve öğrenim bozukluklarına neden olabilir. Cıva ve arseniğin tek kaynağı suşi değil. Çocuklara bu tür kirleticileri çok miktarda taşıyabilen kabuklu ve büyük balıklardan sık yedirmemekte fayda var. Ama bu balık yemesinler olarak algılanmamalı.

 “Bu analiz denizlerdeki kirliliği açıkça gösteriyor”

Banu Dökmecibaşı
Greenpeace Denizler Kampanyası Sorumlusu

Suşi ve benzeri ürünlerde görülen toksik kontaminasyonun çeşitli nedenleri olabilir. Özelikle Akdeniz'deki kara kökenli toksik (özellikle ağır metal) kirliliğin yanında çiftliklerin bulunduğu alanlardaki bölgesel kirlilik de bu durumu yaratmış olabilir. Özellikle orkinos gibi uzun ömürlü ve tüm yaşamı boyunca göç eden canlılardaki kirliliğin tam olarak nereden kaynaklandığı tespit etmek oldukça zor. Ancak burada üzerinde durulması gereken iki nokta var. Bu analiz, denizlerdeki kirliliği, besin zincirine ve zincirin en tepesindeki insana olan etkilerini açıkça gösteriyor. İkinci nokta ise Mavi Yüzgeçli Orkinos türü, özellikle Akdeniz için besin zincirinin tepesindeki balıklardan biri olduğundan çok önemli bir yer tutuyor. Ancak talep artışı ve çok pahalı bir balık olması nedeniyle gittikçe artan yasadışı ve aşırı avlanma stokları neredeyse bitmek üzere olduğu bir noktaya getirdi. Dolayısıyla, tespit edilen kontaminasyonun dışında bu türün varlığının sürdürülebilmesi için acilen özellikle Akdeniz'de avlanması durdurulmalı üreme alanları balıkçılığa kapatılarak 'deniz rezervi alanı' haline getirilmelidir. Aksi takdirde önümüzdeki birkaç yıl içinde denizlerden orkinos türü kaybolacak ve bunun etkileri zincirleme bir şekilde görülecektir. En belirgin etkisi ise doğrudan kıyı balıkçılığına olacaktır.

Mavi Yüzgeçli Orkinos nasıl bir balık?

Boyu ortalama 1 metre, ağırlığı ise 250 kg. Ancak bugüne kadar kaydedilen en büyük Mavi Yüzgeçli, 4 metrenin üstünde ve 680 kilogram ağırlığındaydı. Göçmen bir balık türü olarak biliniyor. Diğer ton (orkinos) balıklarından vücüt üstündeki daha kısaca olan yüzgeçleri sayesinde ayrılabilir. Son yıllarda aşırı avlanma nedeniyle soyu tükenme tehlikesiyle karşı karşıya kalan balık sardalya, hamsi, uskumru, palamut, gibi kendilerinden küçük balık türleriyle beslenir.

*İngilizce Sushi yazılıyor.

Yatağan'da 1700 kişilik belde göçe zorlanıyor

Yatağan Termik Santrali'nin kömür ihtiyacını karşılamak için büyük kapsamlı bir istimlak çalışması başlatıldı. Tarihi Menteşeoğulları'na dayanan bin 700 kişilik Yeşilbağcılar Belediyesi, altında yatan kömür rezervlerinin değerlendirilmesi için göçe zorlanıyor.

Özgür Gürbüz / 12 Şubat 2008*

27 yıl önce Muğla'nın Yatağan ilçesinde kurulan termik santral için yeni kömür ocaklarının açılacak olması, bölgede istimlak tartışmalarını başlattı. Termik santralın batısındaki antik Eski Hisar kentinden başlayan yeni kazı alanı, kuzeyde Yeşilbağcılar Belediyesi'ne kadar uzanıyor. 2007 yılında 5 bin dönüme yakın alandaki zeytinlikler ve sayıları 600'ü bulan evlerin istimlak bedelleri belirlendi ve büyük bir bölümünün satın alınması için anlaşma sağlandı. Önümüzdeki 2 yıl içerisinde bin 700 kişinin yaşadığı ve tarihi Menteşeoğulları'na kadar uzanan Yeşilbağcılar Belediyesi tarih olacak ve yerini kömür ocakları alacak.

Uzun yıllardır arızalarla ve çevre sorunlarıyla gündeme gelen Yatağan Santralı'nın, özelleştirme kapsamında rehabilite edilmesi ve kapasitesini yükseltmesi bekleniyor. Bu da daha fazla kömüre ihtiyaç duyulacağı anlamına geliyor. Yeşilbağcılar'da yaşayan halk ise tedirgin ve tepkili. Bir yanda tek geçim kaynağı olan zeytinlikleri elden gidiyor öte yandan doğup büyüdükleri evleri. Yeşilbağcılar Belediye Başkanı Mesut Mavi, TOKİ'nin bölgede 378 yeni konut yapılması için girişimde bulunduğunu, şu ana kadar 4 bin YTL'lik peşinatı yatıran 126 başvurun olduğunu belirtiyor. İstimlak için yapılan değer tespit çalışmalarına karşı çıkan az sayıda kişi olduğunu belirten Mavi, zor bir dönemde görev yapmaya çalıştığını belirterek, “Hayırlısı olsun” diyor. Son nüfus sayımı sonucu belediye olma avantajını da yitirdiklerini belirten Mavi, “Bu işleri takip etmek için birileri gerek. Muhtar olarak bu işin altından kalkmak zor” diyor. Mavi, iki haftadır Ankara'da belediyenin köye dönüşmemesi için çabalıyor.

Depremden daha kötü
Yerli halk başkan kadar rahat değil. Daha önce bu kadar büyük bir özelleştirmeyle karşı karşıya kalmadıklarını belirten Mehmet Öngörü, istimlak için biçilen bedelin de giderek düştüğünü ve bir dönüm için verilen fiyatın 8 bin YTL'den 6 bin YTL'ye kadar gerilediğini söylüyor. Evler içinse henüz bedel belirlenmemiş. İtiraz olmadıkça fiyat düşüyor diyen yöre halkı, evlerine karşılık ev istiyor. Yaş ortalaması 60'a yaklaşan belediyede herkes geçimini zeytincilikten sağlıyor. Ev sorunu hallolsa bile işsiz kalacaklarını söyleyen 65 yaşındaki emekli İrfan Gürbüz, “Bu iş bizim için depremden daha kötü. Deprem olsa tarla yerinde durur” diye yakınıyor. Bölgede bir zeytin ağacı ortalama 30 kilo zeytin veriyor. Kilosu 6 YTL'den alınan zeytin ağaç başına 180 lira gelir getiriyor. Bir dönümde en az 20 ağaç olduğunu söyleyen yöre halkına göre istimlak için verilen paralar 2 yıllık gelire eşit. Öngörü, “İki yıl sonra ne yapacağız. TOKİ'nin vereceği söylenen evlerin taksitlerini nasıl ödeyeceğiz” diye soruyor. Daha önceki istimlak çalışması sırasında biçilen fiyata itiraz eden Kazım Kuzgun ise halkın sessiz kalmasını geçmişte yaşanan tecrübelere bağlıyor. Birkaç yıl önce arazisi için biçilen fiyata itiraz eden Kuzgun'a, itiraz sonucu yapılan değer tespitinde ilk defa önerilenden daha az para teklif edilmiş. Kuzgun, “İtirazdan sonra elime geçen para azalınca, Avukat gelip, 'bir daha itiraz edecek misin' diye sordu” diyor.

İkinci santral yolda
Turgut Belediyesi'ne bağlı Hacıbayramlar Köyü'nde ise istimlak değil ikinci termik santral projesi tartışılıyor. Bölgeye yapılması düşünülen 320 MW gücündeki santral için Turgut'taki sinema salonunda bir bilgilendirme toplantısı yapılmış. Yaklaşık 1000 kişinin katıldığı toplantıda akışkan yatak teknolojisiyle çalıştırılacak bu santralın diğer santral gibi çevre ve sağlık sorunlarına yol açmayacağı belirtilmiş. Buna karşın yöredeki insanların çoğunluğu santralın yapılmasını istemiyor. Daha önce santrala karşı çıkan Hacıbayram köyü muhtarı Ahmet Tavas ise bu defa santralda çalışacak işçi bölgeden alınırsa, verilen sözler tutulursa karşı çıkmayacağını belirtiyor. Aynı köyde yaşayan Hasan Demirel ise ikinci santrale şiddetle karşı çıkıyor. Yörede hemen hemen herkesin kanserden öldüğünü belirten Demirel ise verilen sözlere güvenmediğini belirtiyor. Ant Enerji tarafından yapılacağı öne sürülen santral için henüz EPDK'ye ulaşmış bir lisans başvurusu yok. Bölgede Çalık Enerji'nin bu santralla ilgilendiği söyleniyor.

Tazminat ödemesi durduruldu
Yatağan Termik Santral'ının çevreye verdiği zararlar için köylülere düzenli olarak verilen tazminatların geçtiğimiz yıl takılan filtrelerden sonra durdurulmuş. Buna karşın vatandaşlar, hala zeytin ağaçlarından yeterli verimi alamadıklarını ve tazminatların kesilmesinin haksızlık olduğunu öne sürüyor. 150 dönüm zeytinlik sahibi İsmail Gerek, “Çoktandır istenilen miktarda yağ olmuyor. Filtre takıldı ama verim artmadı. Çiçekler oluyor ama sonra dökülüyor” diyor.

-Antik Kent kül dağlarıyla çevrildi-
Yatağan Termik Santrali'nden Bodrum'a doğru uzanan yolda yer alan Eski Hisar (Stratonikeia) kenti kül dağlarıyla kuşatılmış durumda. 27 yıldır çalışan santralden çıkarılan küllerin arasında kalan ve SİT alanı olarak ilan edilen köyde hala 10 kişi yaşıyor. 45 yıldır köyde yaşayan Hasan ve Müşerref Arık, iki kez yeri değiştirilen köyden maddi nedenlerle taşınmayı reddetmişler ve özel izinle kentte yaşamaya devam ediyorlar. Hasan Arık, 1956 yılında deprem olunca köyü 500 m. yukarıya, kömür madenleri ortaya çıkınca tekrar 1 km batıya taşıdıklarını söylüyor. 71 yaşındaki Arık eşi 68 yaşındaki Müşerref Arık'la birlikte yaşıyor. “Taşınmadık çünkü maddi durumumuz elvermiyor” diyen Hasan Arık, temiz suları olmadığından şikayetçi ve ilgililerden yardım istiyor. 1,5 kilometre uzaktan gelen suyun kaynağında geçtiğimiz yıl zehirlemiş bir domuz bulduklarını ama mecburiyetten suyu içmeye devam ettiklerini söyleyen Arık, çoğu zaman kente gelen turistlerin bile temiz su bulmakta sıkıntı çektiklerini söylüyor.

Kral yolu kömür yolu olacak
Bölge halkı sadece istimlak yüzünden tepkili değil. İstimlak edilecek alan içerisinde tarihi Stratonikeia ve Lagina kentleri arasında kalan kral yolu da var. Birçok kişi bu yolun da kül dağları ve kömür ocaklarının arasında heba olacağını söylüyor.

*yazının kaleme alındığı tarih