Ilısu Barajı'na bilirkişi engeli!

Ilısu Barajı'na kredi veren ülkelerin görevlendirdiği ekip, 3 ayrı rapor hazırladı. Rapora göre, hazırlanan projede çok sayıda eksik var. Raporun yankısı ise kredi veren ülkelerde oldukça sert oldu.

Özgür Gürbüz - Global Enerji / Nisan 2008

Türkiye'nin en tartışmalı baraj projelerinden biri olan Hasankeyf için uluslararası bilirkişilerden oluşan bir heyet tarafından hazırlanan rapor kamuoyuna yansıdı. Bilindiği gibi Almanya, İsviçre ve Avusturya'nın ihracat kredi ajansları, projeye finansman garantisi vermeyi kararlaştırdıklarında, sayıları 153'ü bulan koşul öne sürmüş ve bir önceki girişime göre kâğıt üzerinde de olsa ilerleme kaydedildiğini belirtmişlerdi. Aynı ajansların görevlendirdiği uzmanlardan oluşan ekip, bahsedilen ilerlemelerin kâğıt üzerinde kalıp kalmadığından emin olmak istedi. 2007 yılı Aralık ayında bölgeye gitti ve üç ayrı rapor hazırladı; çevre, yeniden yerleşim ve tarihi eserler üzerine. Üç raporun temel özelliğini oldukça fazla sayıda eksik bulunması olarak özetlersek yanlış olmaz. Kredi veren ülkelerde bu raporun yankısı çok sert oldu. Bizde ise adeta "es" geçildiği için özellikle üzerinde durmak istedim.

Yeterli uzman yok
Raporların en kısası 50 sayfaya yakın. Burada sadece çarpıcı bulduğum birkaç noktaya değineceğim. Ilısu'da inceleme yapan üç ayrı grubun ortak kanısı, "Proje Yürütme Birimi" olarak adlandırılan grubun istenildiği gibi çalışmadığı yönünde. Bunun nedenlerinden biri, bazı kritik konularda yeterli sayıda deneyim sahibi çalışanın olmaması. Karar alma mekanizmalarının eksikliğinden ve yine az sayıdaki uzmanın üzerine çok yük bindirilmesinden de yakınılıyor. Bunlar ekibin genel anlamda bulduğu eksiklikler. Birçok farklı grup tarafından eleştirilen bir projede yeteri kadar uzmanın çalışmaması açıkçası beni de kaygılandırdı. Öte yandan, ÇED toplantılarının bile formaliteye dönüştüğü Türkiye'de, bu kadar ayrıntılı bir çalışma sonucu bulunan eksikliklere de fazla şaşırmamak gerekiyor. Diyarbakır ve Batman kentlerinin, Dicle'ye boşalan atık sularına kadar varan bir incelemeden bahsediyoruz. Diyarbakır atıksu arıtma tesisini yetersiz bulan komite, Batman'da yapılması düşünülen tesisin de faaliyete geçtiğinde aynı Diyarbakır gibi Dicle'yi kirleteceğini belirtiyor.
Raporda ayrıca farklı konulara da değiniliyor. Birkaç alıntı daha yaparsak;

* Karasal ve su ekosistemlerinde biyoçeşitlilik araştırmalarına başlanmamış. Araştırmaların Mart 2008'de başlaması ve bir yıl boyunca yapılması gerekiyor. Bu yapılmazsa inşaatın bir yıl gecikeceğinin altı çizilmiş.

* Kamulaştırma konusunda sorunlar var. Altı köyde 1.474 adet parsel ve yapı kamulaştırmayı bekliyor. Ilısu ve Kartalkaya köylerindeki 351 arsa ve 100 yapı kamulaştırılmış ve paralar bankaya yatırılmış. Bu defa da iki çiftçi dışında 450'ye yakın mal sahibi mahkemeye kamulaştırma değerini beğenmeyerek dava açmış. Mahkeme, köylüleri haklı bulmuş yani kamulaştırmaların yapıldığı yerlerde de sorun bitmemiş.

* Ev tazminatlarının düşük olduğu ve uluslararası standartlara aykırı olarak amortisman bedellerinin kesilmiş olduğuna dikkat çekilmiş.

Tarihi eserlerle ilgili olan bölümde de buna benzer birçok eksiklik tespit edilmiş. Daha da trajik olan, belki de raporun kendisinden çok dış basında yer alan, "Arkeoloji uzmanlarına işe yarar bir harita dahi sağlanamamış" şeklindeki yorumlar. Projenin kendisi zaten tartışmalı ancak bu raporların bize gösterdiği başka bir şey daha var. O da, Türkiye'de yapılan enerji yatırımlarında çevre ve kültürel değerler için izlenen prosedürün formalitenin ötesine geçemediği ve biran önce dünya standartlarının gerçek anlamda uygulanır hale getirilmesinin gerekliği.

Nükleer iklim değişikliğine çare değil
İngiliz Başkonsolosluğu Kültür İşleri Ofisi (British Council) tarafından 25 Mart tarihinde, "Bilim Güzeldir" başlığı altında bir etkinlik düzenlendi. İTÜ Gümüşsuyu Kampüsü'nde gerçekleştirilen toplantıda, düşük karbon salımı için yenilenebilir enerji kaynaklarının mı, yoksa nükleer enerjinin mi etkili olacağını Sayın Prof. Dr. Vural Altın ile tartıştık. Toplantının zevkli geçtiğini ve klasik bir nükleere karşı temiz enerji tartışmasına dönmediğini düşünüyorum. Tartışmayı izleyenlerin bir kanıya vardığını ya da en azından evlerine döndüklerinde araştırmaya başladıklarını umuyorum. Kaçıranlar için birkaç ilginç rakamı burada tekrarlamakta fayda var. Nükleer enerji santrallerinin, yapımından sökümüne ve yakıtın çıkarılması aşamalarında umulandan daha çok seragazı salımına neden olduğunu Öko Enstitüsü'nün verilerine dayanarak daha önce Global Enerji'de haberleştirmiştik. Bu defa, sunumda da bahsettiğim Oxford Research Group tarafından 2007 Temmuz ayında hazırlanan "Too hot to handle?" raporundan örnek vereceğim. 2075 yılında dünya nüfusunun 10 milyar, kişi başına elektrik üretiminin iyimser bir tahminle 1 kilovat olacağı varsayılıyor. Bu üretimin 3'te birinin nükleer enerji tarafından yapılması (bugünkü payın iki katından fazlası) için 3 bin reaktöre (her biri 1 GW) ihtiyaç olduğu, bunun da zaten yaşlanan filonun yenilenmesiyle birlikte her ay 4 reaktör inşa edilmesi anlamına geleceği belirtiliyor. Ufukta ya da halihazırda böyle bir inşa faaliyeti gören var mı? Ne nükleer enerjinin ağır finansman yükünü ne de gereken mühendislik desteğini sağlayacak altyapı böyle bir yükü kaldırabilecek durumda değil. Olmadığına göre hem nükleerden daha az salım yapan hem de daha hızlı hayata geçen kaynaklara yönelmekte fayda var. Enerji tasarrufu ve yenilenebilir enerji gibi. Yoksa değil o çokça bahsedilen 'yaşam standardı', 'yaşam' diye bir şey kalmayacak!

Rio Tinto'ya Tuncelililerden "hayır" yanıtı
Biraz da kulislerde konuşulanlardan bahsetmek lazım. Geçtiğimiz günlerde Rio Tinto firmasının Avrupa ve Afrika'daki keşif ve araştırmalardan sorumlu müdürü Gerard Rheinberger'in Tunceli Dernekleri Federasyonu'na bir ziyareti olmuş. Bildiğiniz gibi Rio Tinto, Tunceli'nin Ovacık ilçesinde altın madeni işletmek istiyor. Okmeydanı'ndaki dernek merkezinde 150'ye yakın kişi, Rheinberger'in sunumunu dinlemiş. Daha doğrusu bir kısmını çünkü sunum yarıda kesilmiş. Rheinberger, "Bize bir şans verin, doğaya zarar vermeden altını çıkaracağız" dese de Tuncelililer, "Madencilik faaliyetleri kim tarafından yapılırsa yapılsın karşı çıkacağız" yanıtını vermiş. "İş olanağı olacak, Tunceli'ye bir katkımız olsun" diyen Rheinberger'e verilen yanıt da "İyilik yapacaksanız baraj karşıtı kampanyaya destek verin" olmuş. Söylentilere göre Rheinberger İstanbul'daki toplantı öncesi Ovacık'ta da görüşmeler yapmış ama anlaşılan olumlu sonuç alamamış. Maden sektörünün, Bergama'yla başlayan ve Kaz Dağları'yla devam eden sorunları anlaşılan devam ediyor.

Meraklısına...

Ilısu BarajıBilirkişi Raporları
Ilısu Barajı ile ilgili hazırlanan ve yukarıda da belirttiğimiz rapor aslında mühendislik fakültelerinde örnek olay olarak okutulacak nitelikte. Özellikle hidroelektrik santrallerle ilgilenenler, www.ilisuwasserkraftwerk.com adresinden bu raporları (İngilizce) elde edebilir. Olası bir baraj projesinde karşılaşabileceğiniz kültürel ve doğal çevre sorunları hakkında aranılan uluslararası kriterler hakkında fikir sahibi olmak için ideal.

Avrupa'nın biyoenerji potansiyeli
Avrupa Çevre Ajansı tarafından 2006 yılında hazırlanan bu rapor, eski olmasına rağmen biyoenerji potansiyeli hakkında ayrıntılı bilgi veriyor. Bir fikir vermek için söyleyelim; geleceğin enerji kaynakları arasında giderek önem kazanan biyoenerji kaynakları potansiyeli AB25 için 2010 yılında 188.5 milyon ton eşdeğeri petrol (MTEP) olarak belirlenmiş. En büyük potansiyel 31.4 MTEP ile Fransa'da. Bu raporu (İngilizce) Avrupa Çevre
Ajansı'nın web sayfasından ücretsiz indirebilirsiniz.

Avrupa'da rüzgâr gücü haritası
Gazetecilikle haşır neşir olanlar bilirler. Bazen tek sayfalık bir grafik, yüz sayfalık rapordan çok şey anlatır. Avrupa Rüzgâr Enerjisi Birliği tarafından her yıl güncellenen harita, rüzgâr kurulu gücünü görmek için ideal. Önerdiğimiz raporları okumak için zaman bulamıyorsanız www.ewea.com adresinin yayınlar bölümünden bu haritayı indirebilirsiniz. Ülke ülke kurulu güç miktarlarını, bir yıl içerisindeki gelişimi görmek mümkün. Unutmadan Avrupa'daki kurulu gücün 57 bin megavatı geçtiğini de anımsatalım.

1 yorum:

david santos dedi ki...

Hello, Ozgur!
I loved this post and this blog.
Have a nice day.