Kopenhag'daki 15. taraflar toplantısının kendimce bir özeti.Özgür Gürbüz / 23 Aralık 2009
Kyoto Protokolü’nün hayata geçtiği 16 Şubat 2005 tarihinden bugüne, iklim değişikliğini önleme mücadelesinde kat edilen yolun, elimde tuttuğum beş sayfalık “mütabakat” metni olduğuna pek inanası gelmiyor insanın. Yaklaşık beş yıllık tartışma ve onlarca toplantıdan arda kalan beş sayfalık bir kağıt parçası. Her yıla bir sayfa düşüyor diyeceğim ama o da doğru değil. Ülkelerin ne kadar seragazı indirimi yapacaklarını gösteren tabloların yer aldığı iki boş sayfayı da saymazsak geriye üç sayfalık bir metin kalıyor. O metinde ise hiçbir şey yazmıyor desek yeridir...
“Kopenhag metni” tam 12 maddeden oluşuyor. Bu metni gördükten sonra, Danimarka’nın başkentine liderleri toplama çağrılarına neden kayıtsız kaldığımı daha iyi anladım. Çünkü ortaya çıkan bu boş metin, ancak bu kadar usta ve lider politikacılar tarafından yazılabilirdi. Halkın kaderini bir avuç, hem de nasıl seçildikleri, ne kadar demokratik bir rejime sahip oldukları şaibeli liderlerin eline bırakmanın sonucu bu olsa gerek. İki partiden başka kimsenin demeçlerinin yayınlanmadığı Amerika demokrasinin kurtarıcısı Obama’nın ne kadar başarılı bir demokratik seçim olduğunu Kopenhag’da bir kez daha gördük. Kyoto protokolü’ne taraf olmamış ve her yıl atmosfere bırakılan seragazı emisyonlarının beşte birinden sorumlu ABD, 1990 yılını baz almayı reddettiği gibi, 2025 yılına kadar 2005 temel alınarak sadece yüzde 17 indirim yapacağını açıkladı. Bu rakam, 1990 temel alındığında yüzde3-4’lere denk geliyor ki, Kyoto sonrası dönemde Kyoto’nun bile gerisinde bir hedefin kimseye faydası olmayacağı açık. ABD’nin tarihsel sorumluluğunu üstlenmekten kaçınması toplantının amacına ulaşma şansını baştan azalttı ve Çin, Hindistan, Japonya gibi ülkelere de müzakereleri başlamadan bitirmek için iyi bir fırsat verdi. Demokrasilerin medya vs. yoluyla gasp edilmesi ve halkını temsil etmeyen liderlerin seçimle iş başına gelmesi, profesyonelleşmiş STK’lerin etkisizliği, bilimsel verilerin ekonomik kaygıların yanında hiçselleşmesi Kopenhag Zirvesi’nin gerçek çıktıları oldu. Halkın kaderini halkın belirlemediği iki haftalık Kopenhag toplantısında saatlerce tartışmalar, konuşmalar yaşandı. Daha önce antlaşmaya vardıkları, zayıf, bir ilk adım olarak nitelediğimiz Kyoto Protokolü’nün bile gerisinde kalmış bir metinle Kopenhag’dan çıkıp gittiler.
12 madde sıfır umut
Madde 1 iyi bir başlangıç sayılabilir aslında. İklim değişikliğinin gördüğümüz en büyük mücadelelerden biri olduğundan bahsediliyor, yarı bilimsel yarı politik bir konsensus diyebileceğimiz ortalama sıcaklık artışının 2 derecenin altında tutulması gerektiğini açıkça söylüyor. Aslında bu bile ada devletlerinin sular altında kalmasını önleyecek bir hedef değil. Kopenhag boyunca ciddi itirazlarda bulunan Pasifik Okyanusu’ndaki ada devletlerinin temsilcileri, 1,5 derecenin üzerindeki bir artışın kendileri için son anlamına geldiğini söylemişlerdi. İki dereceye razı olsanız bile her aklı başında biri gibi, “Peki ama nasıl inecek bu seragazları” diye sormadan edemiyor insan. Madde 4 onun yanıtını veriyor ya da verirmiş gibi yapıyor. Dördüncü maddeye göre, EK-1 dediğimiz gelişmiş ülkelerin 2020 yılına kadar ne kadar indirim yapacaklarını dördüncü sayfada verilen tabloya yazıp 31 Ocak 2010’a kadar Birleşmiş Milletler Sekreteryası’na vermeleri isteniyor. EK-dışı olarak adlandırdığımız gelişmekte olan ülkelerin ev ödeviyse, seragazı indirimi için neler yapacaklarını diğer boş bırakılan, mütabakatın beşinci sayfasını kaplayan tabloya yazmak ve aynı tarihte Sekreterya’ya iletmek.
Para yardımı ama nasıl?
Mütabakatın 8. maddesinde dişe dokunur bazı rakamlar var. Bu rakamların yeterliliği yine iki hafta boyunca ciddi tartışmalara neden olmuştu. İlk olarak az gelişmiş ülkeler, ada devletleri ve Afrika’daki ülkelerin ağırlıklı olarak faydalanacağı 30 milyar dolarlık bir fonun 2010-12 yılları arasında iklim değişikliğiyle uyum kapsamında kullandırılmasından bahsediliyor. Yine aynı maddede, 2020’ye kadar her yıl 100 milyar dolarlık başka bir kaynağın da gelişmekte olan ülkelere aktarılması söz konusu. Söz konusu ama nasıl? Bu konuda, “Kopenhag Yeşil İklim Fonu” adı altında bir fon kuruldu ancak buraya nasıl para aktarılacağı, hangi ülkelerin katkıda bulunacağı da belli değil.
193 ülkenin toplantısından Kyoto’nun yerine bir antlaşma da çıkmadı. 2012 sonrası şu an için tamamen belirsiz. Kyoto sonrası olası antlaşmanın 2012-2017 mi yoksa 2012-2020 arası mı hayata geçeceği de karar bağlanamadı. Zaten iş ülkelerin gönüllerine kaldığı için kimin katılacağı kimin katılacağı da bilinmiyor. 2050 için öngörülen yüzde 80 ve yukarısındaki indirimler masaya dahi gelemedi. Bu durumda küresel bir antlaşmadan söz etmek için oldukça iyimser olmak lazım. Bu belirsizliklerin tercümesini yapmak gerekirse, karbon fiyatlarının ton başına 12 avrolara kadar düştüğü bir ortamda, ne yenilenebilir enerjiye bir destek, ne seragazı azaltımını finanse edecek bir mekanizma ne de ülkelerin onurunu, insanların hayatını kurtaracak bir antlaşma var elimizde. Küresel seragazı emisyonlarının yüzde 5’inden sorumlu iki sektör olan denizcilik ve havacılık için hiçbir hedef ya da kısıtlama da getirilmedi. Önümüzdeki iki yıl içerisinde tüm bu soruların yanıtını verecek doğru dürüst bir mütabakata varılmazsa, Kopenhag’daki eylemcilerin, “başka bir dünya mümkün” sloganı gerçekleşecek ancak o dünya hayal ettiklerinden ne yazık ki çok farklı olacak.
