Kyoto Protokolü’ne 26 Ağustos 2009’da resmen taraf olan Türkiye, 90 gün sonra Kopenhag’ta başlayacak milat niteliğindeki müzakerelere hazırlanıyor. Pazarlık masasına birkaç alternatif senaryoyla çıkacak Türkiye’nin iklim stratejisini geçtiğimiz yılki müzakerelerde Türkiye heyetine başkanlık yapan Çevre ve Orman Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. Hasan Zuhuri Sarıkaya ile konuştuk. Sarıkaya, Hasankeyf ve İstanbul için düşünülen 3. köprüyle ilgili düşüncelerini de dile getirdi.
Özgür Gürbüz-Gazete Habertürk / 7 Eylül 2009-Kopenhag’a 90 gün kaldı. Herkes gün sayıyor. Dünya için bir umut ışığı var mı? En azından, 2012 sonrasındaki anlaşmanın ana hatları üzerinde uzlaşı sağlanacağı görüşü hakim. Bütün detayları, finansal kaynaklarıyla olmasa da bazı temel ilkelerde bile anlaşılması büyük bir başarı kabul edilecek. Bazı ülkelerin deklare ettiği rakamlar var ancak münferit deklarasyonlar olayı çözmüyor. Hala, G-77 ve özelde Çin’in ne yapacağı belli değil.
- Çin kendi içinde çaba harcıyor gibi görünüyor. Büyük yenilenebilir enerji yatırımları var. 
Çin, Kyoto’ya başından beri taraf. Taraf olmalarının getirdiği bir yükümlülükleri de yok; o bakımdan çok rahat taraf oldular. Elde etmiş oldukları pozisyonu muhafaza etme şeklinde bir direnç gösterirlerse orada sıkıntı olur. Sadece Çin değil, G. Kore, Meksika, G. Afrika. Bunların hepsi ekonomisi gelişen ülkeler. Bir de zengin ülkeler var. OPEC ülkeleri mesela. Onlar da EK-1, EK-2* dışı. Hiçbir sorumluluk almaları gerekmiyor ama fosil yakıt ihraç edip buradan gelir elde eden ülkeler.
-Kişi başına bakıldığında ABD’den daha fazla emisyon salan ülkeler var.. Evet, Nijer gibi fert başına milli geliri 150 dolar olan ülkeyle, milli geliri 35 bin dolar olan bir ülke aynı paket içerisinde olabilir mi? Böyle olunca haksızlık oluyor. Bunları beraber müteala etmenin güçlüğü var. O nedenle yeni listelerin oluşturulması gerekiyor. Japonya bile 2020 yılı itibariyle 2005 seviyesine göre yüzde 15 azaltım öngörüyor. Bunlar havada uçuşan rakamlar. Beklentilerin altında. Zannediyorum ülkeler birbirlerini test ediyor. Biz de, 2020 yılı için artırımdan yüzde 11 oranında azaltmayı önerdik. Birinci bildirim raporunda zaten deklare etmiştik. Bundan başlayacağız ama bu ne kadar kabul görür bilinmez. Fakat bir şey söylemiş olmak lazım. Her şeye hayır diyerek pozisyon belirlenmiyor.
-Kabul göreceğine inanıyor musunuz? Türkiye’den fazlası istenebilir. Onun için DPT’nin yürütmekte olduğu bir proje var. Değişik senaryolara göre neleri taahhüt edebiliriz diye. Onu mutlaka yapmak lazım. Tek bir rakamla oraya gitmek doğru olmaz. Henüz o çalışmanın sonuçları çıkmadı. Yüzde 11 zaten deklare edilmiş bir rakam. Türkiye gelişmekte olan bir ülke ve biz şimdiye kadar çok seragazı atmosfere salmadık. En azından kişi başına bakıldığında öyle. Ekonomik ve sosyal gelişme ihtiyacı dikkate alınarak, bunu olumsuz etkilemeyecek şekilde müzakereyi yürütmeye çalışacağız.
- Bu hedef kabul edilirse maliyet belli mi? Hep Kyoto’ya taraf olduğumuzda maliyet ne olacak diye soruluyor. Maliyet sizin taahhüt ettiğiniz rakama bağlı. Bazı taahhüt seviyelerinde faydası bile olabilir. Enerjinizi verimli kullandığınızda bunun maliyeti var mı? Aslında belli bir rakama kadar faydası var. Diyelim bir lira harcayıp üç lira enerji tasarrufu temin ediyorsunuz. Hem iki lira kazancınız oluyor hem de seragazı emisyonunu azaltıyorsunuz. Belki üretim şekli, üretim sektörleri değişecek hedefler belirlenirse burada maliyetler ortaya çıkabilir. Ama o maliyet sizi rekabetçi hale de getirebilir. Bu hedefin Türkiye’ye çok maliyeti olmayacak. Toplu ulaşım gibi yürüyen projelerle zaten bu hedefe erişilebilir. Türkiye hidro ve rüzgar santrallerini geliştirmek zorunda. Enerji güvenliği açısından da yapmak zorunda.
-Türkiye sektörler arasında tercih yapmak zorunda galiba, çimento gibi... Çimento Türkiye’nin hem şansı hem şansı hem şansızlığı. Avrupa’dan kaçınca en yakın yerde konuşlandı. Bu sürdürülebilir bir şey de değil. Sadece çimento diye bakmayalım ama hep enerji yoğun sektörleri konuşlandırarak, onu geliştirerek devam etmek çok zor. Ülkeler enerji yoğun ve az enerji kullanan sektörler arasında seçim yapacak. Az enerji kullandığınız bilgi ve iletişim gibi sektörler var. Hindistan o konuda inanılmaz adımlar attı.
- Türkiye’nin ulaşım kaynaklı karbon emisyonu sorunu da var. Yüzde 90 oranlarında yük ve yolcu karayoluyla taşınıyor, öte yandan da üçüncü köprü konuşuluyor. Bakanlık 3. Köprüye nasıl bakıyor? Projesi yapılır, güzergahı belli olur bakanlığımıza ÇED (Çevre Etki Değerlendirme) açısından gelir. Henüz böyle bir şey yok. Bir de Orman’dan tahsis için gelir, o da ÇED’e bağlı. Yol için tahsis yapabiliyoruz. Orada bir sıkıntı yok. Tahsisi yaptıktan sonra tahsisi alan kurum ÇED’i hazırlıyor ve ÇED olumlu olduktan sonra izin alınıyor. Ormandan yol geçmesi gerekiyorsa bunu yapmak bir zorunluluk ama etkiyi minimize etmek gerek. Tabii, toplu ulaşımı teşvik etmek lazım. Marmaray o yönde atılmış önemli bir adım. Olaya sadece CO2 emisyonu açısından bakacak olursak, toplu taşıma öyle bir seviyeye gelmiş olmalı ki, iki köprü ihtiyacı karşılasın ve üçüncüye gerek olmasın. İstanbul sadece İstanbul’a hizmet etmiyor. İran’a kadar bir tır taşımacılığı var. Lojistiğin ne olduğunu bilmezdik şimdi İstanbul’da onlarca lojistik firması var. Gönül arzu eder ki, toplu taşıma yaygınlaşsın bütün imkanlar kullanıldıktan sonra köprü yapılsın.
-Teşekkür ederim. ****
“Ne Hasankeyf kalır, ne enerji santrali yapılır” - Hasankeyf, Munzur, Karadeniz ve Allianoi gibi itiraz edilen birçok hidro santrali var. Siz de potansiyeli kullanmak zorundayız diyorsunuz. Nasıl bir çözüm bulunacak? Herkesin bir kusuru var. ÇED’i veriyorum, müteahhitler dört
dörtlük çalışırken sivil toplum olayı büyütüyor desem bu tam doğru olmaz. Bazen molozu usulüne uygun dökmeyen müteahhitler olabiliyor. Bazen de sivil toplum da ilgi oluyor ama bilgi olmuyor. Bilgisiz bir ilginin verdiği yanlış teşebbüsler oluyor. Kaynakları kullanalım ama diğer zenginlikleri de heder etmememiz lazım. - Hasankeyf, Ilısu Barajı bittiğinde sular altında kalacak. Devletin bu konuda bir ısrarı var ve uzlaşma bulunamıyor ama. Oradaki insanlara yeniden yerleşim için çok güzel imkanlar hazırlandı. Detaylı bir ÇED yapıldı. Tarihi ve kültürel varlıklar açısından Kültür ve Turizm Bakanlığı çalışmalar yaptı. Şu an ne yapılıyor? Tamamen kaderine bırakılmış. Tarihi yerlerin üzerine gecekondu yapılmış. Kendi haline bırakın, yok olsun gitsin; kimse bir şey demez. Ben bunu koruyacağım deyince itiraz ediliyor. Hiçbir şey yapılmasın demek sorunu çözmüyor. Devlet bunun hesabını yapmış. Böyle devam ederse ne Hasankeyf kalır ne de enerji santrali yapılır. Gidiş ona gidiyor. O zaman hem enerjimizi kullanalım hem de kültürel varlıklarımızı koruyalım.
****
Kimdir? 1945 tarihinde Çankırı'da doğan Prof.Dr. Hasan Zuhuri Sarıkaya, 1969 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi, İnşaat Fakültesi'nden yüksek mühendis olarak mezun oldu ve asistanlığa başladı. 1974'te yine İTÜ’de, Çevre Mühendisliği Bölümü'nde doktorasını tamamladı. 1974-1975 yılları arasında Delft Teknik Üniversitesi'nde (Hollanda) misafir araştırmacı olarak çalıştı. 1981-1990 yılları arasında Suudi Arabistan, Kral Abdülaziz Üniversitesi’nde öğretim üyesi ve Su Kaynakları ve Çevre Mühendisliği Grubu Başkanı olarak görev aldı. 1990 yılında profesör olarak döndüğü İstanbul Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü'nde, 1991-1994 yılları arasında bölüm başkanlığı ve 2000-2002 yılları arasında anabilim dalı başkanlığı yaptı. Ayrıca, 1994-2002 yılları arasında, İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresinde Yönetim Kurulu Üyeliği’nde bulundu. 2002 yılından beri, Çevre ve Orman Bakanlığı Müsteşarı olarak görev yapıyor.
