Kelebek etkisi

Özgür Gürbüz-BirGün/28 Temmuz 2013

Foto: E. A. Gürbüz

Avrupa’nın 19 ülkesinde 17 farklı kelebek türü uzun yıllardır takip ediliyor. Sayıları not alınıyor. Son araştırmalar gözlem altındaki kelebeklerin sayısının geçen 21 yılda yüzde 50 oranında azaldığını tespit etti. Avrupa Çevre Ajansı’nın yayımladığı araştırma çayır ve meralarda görülen kelebeklere odaklanmış. 17 farklı kelebek türünün sekizinin sayısı azalmış. İki türün nüfusu aynı kalmış, sadece bir türde artış tespit edilmiş. Kalan altı türün durumu belirsiz. Kelebek yemediğimize (henüz) göre sorun yok diye düşünebilirsiniz ama bu bir hata olur. Tehlike çanları çalıyor.

Rapora göre kelebeklerin yok olmasının en büyük nedeni değişen tarım toplumu. Kelebekler geleneksel tarımın yapıldığı yerleri seviyor. Buralarda biyoçeşitlilik zengin, tek bir tür yerine onlarcası var. Çiftçiler ise tercihlerini endüstriyel tarımdan yana yapıyor. Geleneksel tarım yapanlara sistem fazla şans tanımıyor. Avrupa’da çayır ve mera kelebeklerinin sevdiği arazilerde yoğun tarım uygulamalarının artması, tek tip ürünlerin yetiştirilmesi biyoçeşitliliği azaltıyor, kelebek nüfusunu da. Bir başka neden de insanların sulak alanları ve dağları terk etmeleri. İnsanların terk ettiği bu alanlarda otların boyu yükseliyor, bakımsız bahçeler çoğalıyor ve küçük çalılarla doluyor. Kısacası, köylülerin kentlere göç etmesi kelebekleri de etkiliyor.

 

KELEBEKLER NE İŞE YARAR?

Gözümüze hoş geldiği için biz öyle düşünebiliriz ama kelebeklerin doğada var olma nedeni dekoratif amaçlı değil. Onların da ekolojik dengenin korunması için üstlendiği görevler var. Polenleri yaymak, yaprak bitlerini ve çürümüş meyveleri yemek gibi. Çürümüş meyvelerden koparılan parçalar onların doğada daha kolay çözülmelerini sağlıyor. Kertenkeleden kuşlara, yarasalardan yılanlara kadar birçok hayvanın kelebeklerle beslendiğini de unutmamak lazım. Bir de kelebek etkisi dediğimiz bir şey var…

 

Kelebek etkisi daha çok ‘kaos teorisi’yle ilgili ama ekolojide de sıkça kullanılır. Yaşam döngüsünün bir bütün olduğunu, halkanın en ufak parçasının zarar görmesinin sistemin bütününü etkileyeceğine işaret eder. Ormanlar olmazsa kuşlar, balık olmazsa yunus, yunus olmazsa deniz olmaz. Kelebekler doğanın en hassas türlerinden biridir. Kelebekler yok oluyorsa doğa bilimciler bunu tehlikeli bir işaret olarak algılar çünkü bu, başka türlerin de tehdit altında olduğunun işaretidir. İnsan nüfusunun yarısının 21 yılda yok olduğunu bir düşünün. Şimdi soralım, tehlikenin farkında mıyız?

MİLLİ PARKA HES OLUR MU?

Aklı başında insanlar tarafından yönetilen ülkelerde milli parklara ağaç, çiçek, kuş ve benzeri börtü böcek görmeye gidilir. Biz ise milli parka maden, baraj, inşaat görmeye gidiyoruz. Çok fena kalkınan bir ülkenin çocuklarıyız ne de olsa. Milli değerlerimiz çimento, kürek ve dozer oldu. Bir de ayran var. Çimento sevmeyeni öldürür, kürekten kaçanı döver, dozerin önüne yatanı da ezer geçeriz. Bu kapsamda yürütülen, “milli parkların millileştirilmesi” projesi sürüyor. Sıra geldi Türkiye’nin kelebeklerine.

Son durak Antalya’nın Kemer İlçesi’ndeki Beydağları Sahil Milli Parkı. Milli Park’taki Kesme Boğazı’nda HES yapımı gündemde. Burası Kemer Orkidesi ve Safranı gibi nadir bulunan 32'si endemik, 111 bitki türüne ev sahipliği yapan bir bölge. Ege Yenilenebilir Enerji A.Ş. adlı şirket burada 2 MW gücünde bir hidroelektrik santrali kurmak istiyor. Küçük bir santral için yıllardır korunan milli park feda edilecek. Kimse burada üretilecek elektriğe ihtiyacımız var mı diye sormuyor. Hükümet durmadan artan elektrik talebinden bahsediyor ama yaptıkları talep tahminleri durmadan yanılıyor. Türkiye’de enerjide plansızlık ve kontrolsüzlüğün bedelini doğa ve bizler ödüyoruz.

ÇÖZÜM ÇOK

İkinci olasılığı da düşünelim. Diyelim ki bu baraja ihtiyacımız var. Bu santralin üreteceği elektrik bir tek rüzgar türbiniyle üretilebilir. Küçük barajlardan elektrik üretmenin maliyeti 2-16, rüzgardan üretmenin maliyeti 5-16 dolar sent arasında. Bir üçüncü yol daha var ki benim en sevdiğim; enerjiyi akıllı kullanmak, tasarruf yapmak. Bu baraj yılda 5 milyon kilovatsaat civarında elektrik üretecek. Tükettiğimiz elektriğin 52 binde biri kadar. Geceleri boşa yanan neon ışıklarının veya bina aydınlatmalarının bazılarını kapatsanız yeter. İşte bu yüzden Türkiye’de enerji politikalarının yetersiz olduğunu, iyi yönetilmediğini durmadan söylüyoruz. İyi bir şeyler yapılsa onları da yazacağız.

Belirtmekte fayda var, milli parklara yenilenebilir enerji santrallerinin kurulmasının önünü Adalet ve Kalkınma Partisi hükümeti açtı. 2010 yılında 5346 numaralı kanuna koydukları bir ek fıkrayla (Ek fıkra: 29/12/2010-6094/5 md.) milli parklara bakanlık onayıyla yenilenebilir enerji santrali yapılmasının önü açıldı. Çevrecinin daniskası başbakanımızın başında olduğu hükümetten bahsediyorum. Hani, her yere fidan dikenlerden. Anladınız siz onu.