Geçen hafta yaşanan doğalgaz krizi sırasında çözüm için en çok yerli kaynakların adı geçti. Ancak, 2005'te yasası çıkan ve 2007'de devreye girmesi beklenen yerli kaynaklardan elde edilecek elektriğe ne kadar ödeneceği hala belli değil. Belirsizlik yüzünden kredi almakta zorlanan yatırımcı harekete geçemiyor.
Özgür Gürbüz - Referans / 31 Ocak 2006
Yenilenebilir enerji kaynakları olarak da adlandırılan rüzgar, su, jeotermal gibi enerji kaynaklarını destekleyen ilk yasa Türkiye'de 18 Mayıs 2005'te yürürlüğe girmesine rağmen, bu kaynaklardan üretilecek elektrik enerjisi için üreticiye ne kadar fiyat verileceği hala belirsiz. Yasaya göre, 2011 yılı sonuna kadar satın alınacak elektrik için fiyat, Enerji Piyasası Denetleme Kurulu'nun(EPDK) belirlediği bir önceki yıla ait Türkiye ortalama elektrik toptan satış fiyatı olacak. Bakanlar Kurulu ise eğer gerekli görürse, her yıl bu fiyatı yüzde 20 kadar artırabilecek. "Projelere finansman sağlanabilmesi için üreteceğimiz elektrik enerjisinin alım fiyatının belli olmuş olması bir zorunluluk" diyen Rüzgar Enerjisi Santralleri Yatırımcıları Derneği (RESYAD) Başkanı Selahattin Baysal, yasanın çıkmasından bu yana yedi ay geçmesine rağmen henüz Türkiye Ortalama Elektrik Toptan Satış Fiyatı'nda bir düzenleme yapılmadığına dikkat çekti.
RESYAD yetkilileri elektrik piyasası mevzuatı gereği, yatırımları lisans süreleri içerisinde tamamlayıp işletmeye alma yükümlülükleri olduğunu anımsatarak, ortalama fiyatın açıklanmasının yanı sıra, nasıl hesaplanacağı konusunda da kamuoyunun bilgilendirilmesini istiyor. Baysal, EPDK'nin 2005 yılı ortalamasını açıklaması için 7 ay önce kuruma başvurduklarını belirterek, "Açıklayamıyorlar, çünkü çapraz sübvansiyonlar var. EÜAŞ santrallerinde ve hidroelektrik santrallerde elektriğin ne kadara mal edildiği belli değil" dedi. Baysal, EPDK tarafından TEDAŞ'ın mali durumunun düzeltilmesi amacıyla yapıldığı açıklanan yüzde 20'lik indirimin, Türkiye ortalama elektrik toptan satış fiyatını düşüreceğinden endişe duyduklarını ifade etti.
RESYAD'ın yatırımların önünde engel olarak sıraladığı bir başka konu da fiyattaki kur riski. Yenilenebilir enerji kaynaklarına kredi vermeyi kabul eden yabancı bankalar, alım garantisinin Yeni Türk Lirası üzerinden yapılması konusunda da rahatsız. Krediyi yabancı para cinsinden verecek olan finans kuruluşları, Yeni Türk Lirası'nda yaşanacak olası bir değişikliğin yatırımcıyı ödeme konusunda zor durumda bırakacağını düşünüyor. Bu da kredi alınmasını zorlaştırıyor. Yasanın çıkmasından önce de konuyu defalarca gündeme getirdiklerini söyleyen Baysal, "Enerji Bakanı, EPDK iyi niyetli ama yenilenebilir enerji kaynaklarının önündeki asıl engel, asılsızca bu kaynakların engellenmesine çalışan Hazine'den sorumlu bakandır" görüşünü savundu.
Çin nükleere temkinli yaklaşıyor
Son 20 yılda ortalama yüzde 9.5'ları bulan büyüme hızı, 1 milyar 300 milyonu bulan nüfus ve 2004'te 4 bin 600 dolara ulaşan kişi başına düşen milli gelirle devamlı büyüyen Çin'de enerji ihtiyacı da hızla artıyor. Buna rağmen Çin, nükleere temkinli yaklaşıyor.
Özgür Gürbüz - Referans Gazetesi / Ocak 2006
Çin'i, sadece dünyanın en büyük barajına ya da seddine sahip ülke olarak tanımlarsak haksızlık etmiş oluruz. Bugün toplam elektriğin yüzde 2'sini sağlayan nükleer enerjinin, 2020 için tasarlanan tüm projeler hayata geçse dahi, toplam kurulu güç içinde payının yüzde 5'i geçemeyeceği tahmin ediliyor. 2003 yılı rakamlarına göre 338 GW'lık (gigavat) kurulu güce sahip olan Çin'in kapasitesinin 253 GW'ı termik santrallerden, 83 GW'ı hidroelektrikten ve sadece 2 GW'ı nükleerden oluşuyor. Üretilen 1 trilyon 807 milyar kilovatsaatlik elektriğin de sadece 42 milyon kilovatsaati nükleerden geliyor. Geçtiğimiz günlerde TÜSİAD ve Boğaziçi Üniversitesi'nin konuğu olarak Türkiye'ye gelen Çin, Silah Kontrol ve Silahsızlanma Grubu Araştırma Bölümü Direktörü Teng Jianqun, Çin'de daha az nükleer santral olmasının tamamen politik bir karar olduğunu söylüyor. Jianqun, "Hindistan'da sanırım 15'ten fazla nükleer santral var. Çin'de bu sayı daha az. Bu santraller 1990'larda faaliyete geçti. Çin, enerji kaynaklarında çeşitliliğe gitti ve nükleeri en son seçenek olarak gördü" diyor. İşletmede 9 santrali olan Çin'in inşa halinde olan 1 ve planlanan 4 nükleer santrali daha var.
Jianqun, Çin'in kalkınmasının büyük ölçüde enerjiyle, özellikle de petrolle bağlantılı olduğunu söylüyor. Nükleer enerjide bir başka çeşit enerji kaynağı ama kolay değil diyen Jianqun,"Sadece teknik olarak değil, güvenlik açısından da kolay değil. Çevrenin korunması açısından; eğer nükleer santral kaynaklı bir kaza olursa sonuç felaket" diyor. Jianqun Avrupa ve Çin'in enerji politikalarındaki farklılığı da şöyle açıklıyor: "Çin petrolü elektrik üretmek için kullanmıyor örneğin, sadece ulaşımda kullanıyor. Su, kömür, petrol, rüzgar ve nükleer gibi başka seçeneklerimiz de var ama Çin'in en büyük enerji kaynağı kömür". Jianqun, "Bugün, birçok Batı ülkesi kendi ülkelerinde nükleer santral kurmaya sıcak bakmıyor. Çin'in de bazı nükleer planları var. Teknolojinin kontrol altında tutulabileceğini düşünüyorum ama yine de kimse bilemez" diyor.
Çin'de 2004 yılında ihraç edilen petrolün kullanılan petrol içindeki oranı yüzde 48'lere kadar çıktı. Dünyanın en çok kömür kullanan ülkesi olan Çin, yılda 957 milyon ton petrole eşdeğer kömür kullanıyor. Bu yüzden de iklim değişikliğine neden olduğu bilinen sera gazları içinde başı çeken karbondioksit emisyonlarında, 1 milyar tonun üzerinde bir rakama ulaşmış durumda. Yine de bu rakam her gün Çin'den 3 kat daha fazla petrol kullanan ve nüfusu Çin'in neredeyse 5'te 1'i olan ABD'den daha az. Dünyanın en çok karbondioksit emisyonuna neden olan ABD'de ise yılda 1 milyar 616 milyon ton karbondioksit atmosfere salınıyor.
Özgür Gürbüz - Referans Gazetesi / Ocak 2006
Çin'i, sadece dünyanın en büyük barajına ya da seddine sahip ülke olarak tanımlarsak haksızlık etmiş oluruz. Bugün toplam elektriğin yüzde 2'sini sağlayan nükleer enerjinin, 2020 için tasarlanan tüm projeler hayata geçse dahi, toplam kurulu güç içinde payının yüzde 5'i geçemeyeceği tahmin ediliyor. 2003 yılı rakamlarına göre 338 GW'lık (gigavat) kurulu güce sahip olan Çin'in kapasitesinin 253 GW'ı termik santrallerden, 83 GW'ı hidroelektrikten ve sadece 2 GW'ı nükleerden oluşuyor. Üretilen 1 trilyon 807 milyar kilovatsaatlik elektriğin de sadece 42 milyon kilovatsaati nükleerden geliyor. Geçtiğimiz günlerde TÜSİAD ve Boğaziçi Üniversitesi'nin konuğu olarak Türkiye'ye gelen Çin, Silah Kontrol ve Silahsızlanma Grubu Araştırma Bölümü Direktörü Teng Jianqun, Çin'de daha az nükleer santral olmasının tamamen politik bir karar olduğunu söylüyor. Jianqun, "Hindistan'da sanırım 15'ten fazla nükleer santral var. Çin'de bu sayı daha az. Bu santraller 1990'larda faaliyete geçti. Çin, enerji kaynaklarında çeşitliliğe gitti ve nükleeri en son seçenek olarak gördü" diyor. İşletmede 9 santrali olan Çin'in inşa halinde olan 1 ve planlanan 4 nükleer santrali daha var.
Jianqun, Çin'in kalkınmasının büyük ölçüde enerjiyle, özellikle de petrolle bağlantılı olduğunu söylüyor. Nükleer enerjide bir başka çeşit enerji kaynağı ama kolay değil diyen Jianqun,"Sadece teknik olarak değil, güvenlik açısından da kolay değil. Çevrenin korunması açısından; eğer nükleer santral kaynaklı bir kaza olursa sonuç felaket" diyor. Jianqun Avrupa ve Çin'in enerji politikalarındaki farklılığı da şöyle açıklıyor: "Çin petrolü elektrik üretmek için kullanmıyor örneğin, sadece ulaşımda kullanıyor. Su, kömür, petrol, rüzgar ve nükleer gibi başka seçeneklerimiz de var ama Çin'in en büyük enerji kaynağı kömür". Jianqun, "Bugün, birçok Batı ülkesi kendi ülkelerinde nükleer santral kurmaya sıcak bakmıyor. Çin'in de bazı nükleer planları var. Teknolojinin kontrol altında tutulabileceğini düşünüyorum ama yine de kimse bilemez" diyor.
Çin'de 2004 yılında ihraç edilen petrolün kullanılan petrol içindeki oranı yüzde 48'lere kadar çıktı. Dünyanın en çok kömür kullanan ülkesi olan Çin, yılda 957 milyon ton petrole eşdeğer kömür kullanıyor. Bu yüzden de iklim değişikliğine neden olduğu bilinen sera gazları içinde başı çeken karbondioksit emisyonlarında, 1 milyar tonun üzerinde bir rakama ulaşmış durumda. Yine de bu rakam her gün Çin'den 3 kat daha fazla petrol kullanan ve nüfusu Çin'in neredeyse 5'te 1'i olan ABD'den daha az. Dünyanın en çok karbondioksit emisyonuna neden olan ABD'de ise yılda 1 milyar 616 milyon ton karbondioksit atmosfere salınıyor.
Türkiye'nin 128 milyar dolarlık enerji yatırımına ihtiyacı var
Özgür Gürbüz-Referans Gazetesi / 28 Ocak 2006
Önceki gün doğalgaz kesintileriyle gündeme gelen enerji sorunu hakkında konuşan Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler, Türkiye'nin enerji konusunda önümüzdeki 15 yılda 128.5 milyar dolarlık yatırım ihtiyacı olduğunu söyledi. Önceki gün gerçekleşen 42 saatlik kesintinin "yanlış anlamadan" kaynaklandığını ve doğalgaz kaynaklı olmadığını söyleyen Bakan Güler, İstanbul ve diğer bölgelerde yaşanan elektrik kesintilerinin doğalgazdan kaynaklanmadığını belirterek, "Önceki gün gerçekleşen doğalgaz kesintisi, anlaşması olan ve bu anlaşmalarında kesintiye müsaade eden kurumlar için uygulandı. Bu aşamada ev ve sanayi için kesinti yapılması söz konusu değil" dedi.
Türk Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) ile İstanbul'da bir gelen Enerji Bakanı Güler, gelen doğalgaz miktarında bir azalma olmadığını da belirterek, elektrik kesintisini gerektirecek bir durumun olmadığını da söyledi. Güler, "Yurtdışından gelen doğalgazın miktarı arttı. İkinci bir LNG gemisi de Çanakkale'ye yaklaştı" diye konuştu.
Türkiye'de 20 yıldır doğalgaz kullanıldığına ve buna rağmen bir depolama alanının olmadığına değinen Güler, "Aliağa'da özel sektöre ait tesisle ilgili görüşmeler sürüyor. Silivri'de inşa edilen 1. 6 milyar dolarlık doğalgaz deposunun haziran ayında bitirilmesi planlanıyor. Tuz Gölü'nün altına yapılması düşünülen deponun da özel sektör tarafından yapılmasını destekliyoruz. Bu projenin 2001 yılında mühendislik ihalesi yapıldı. Konsorsiyumla çıkan problem yüzünden 2004 yılına kadar bir şey yapılmayacağına dair anlaşmaya şerh konulmuş. Biz buna razı olmadık ve tekrar konsorsiyumla konuştuk. Bu projenin yapılmasının birkaç yıl sürmesi planlıyor" diye konuştu.
Rusya ve İran ile yapılan doğalgaz anlaşmalarının her ikisinin de "kullan ya da öde" anlaşmaları olduğuna değinen Bakan Güler, "Almadığımız bir gazın parasını verdiğimiz halde, gaz kesintisi halinde karşı tarafın bir yükümlülüğü yok. Buna karşın bir yaptırım da uygulayamıyoruz" dedi.
Kömür ve su ihmal edildi
Enerji konusunda önümüzdeki 15 yılda 128.5 milyar dolarlık yatırım ihtiyacı olduğunu ve bu yatırımın 5 milyar dolarının kömüre, 16 milyar dolarının petrole, 2.7 milyar dolarının doğalgaza, geriye kalan 104.7 milyar dolarının da santrallerle birlikte iletim ve dağıtım hatları için kullanılacağını belirten Güler şöyle devam etti: "İletim yatırımları kamu, üretim ve dağıtım ise özel sektör tarafından yapılacak. Bu toplantıyı da özel sektörle fikir alışverişinde bulunmak için gerçekleştiriyoruz. Konuşulacak konular arasında nükleer santraller de var."
Yerli kaynakların geliştirilmesi için çalıştıklarını belirten Bakan Güler, "Uzunca bir süre kömürü ve suyu ihmal ettik. Yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili yasa bize nasip oldu. Şu ana kadar bu kaynaklara 562 lisans müracaatı oldu. Bu da 10 bin megawatta denk düşüyor. Bunun yanında şimdiye kadar 52 lisans verildi. Bunların kurulu gücü de 1250 megawatt" dedi.
Önceki gün doğalgaz kesintileriyle gündeme gelen enerji sorunu hakkında konuşan Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler, Türkiye'nin enerji konusunda önümüzdeki 15 yılda 128.5 milyar dolarlık yatırım ihtiyacı olduğunu söyledi. Önceki gün gerçekleşen 42 saatlik kesintinin "yanlış anlamadan" kaynaklandığını ve doğalgaz kaynaklı olmadığını söyleyen Bakan Güler, İstanbul ve diğer bölgelerde yaşanan elektrik kesintilerinin doğalgazdan kaynaklanmadığını belirterek, "Önceki gün gerçekleşen doğalgaz kesintisi, anlaşması olan ve bu anlaşmalarında kesintiye müsaade eden kurumlar için uygulandı. Bu aşamada ev ve sanayi için kesinti yapılması söz konusu değil" dedi.
Türk Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) ile İstanbul'da bir gelen Enerji Bakanı Güler, gelen doğalgaz miktarında bir azalma olmadığını da belirterek, elektrik kesintisini gerektirecek bir durumun olmadığını da söyledi. Güler, "Yurtdışından gelen doğalgazın miktarı arttı. İkinci bir LNG gemisi de Çanakkale'ye yaklaştı" diye konuştu.
Türkiye'de 20 yıldır doğalgaz kullanıldığına ve buna rağmen bir depolama alanının olmadığına değinen Güler, "Aliağa'da özel sektöre ait tesisle ilgili görüşmeler sürüyor. Silivri'de inşa edilen 1. 6 milyar dolarlık doğalgaz deposunun haziran ayında bitirilmesi planlanıyor. Tuz Gölü'nün altına yapılması düşünülen deponun da özel sektör tarafından yapılmasını destekliyoruz. Bu projenin 2001 yılında mühendislik ihalesi yapıldı. Konsorsiyumla çıkan problem yüzünden 2004 yılına kadar bir şey yapılmayacağına dair anlaşmaya şerh konulmuş. Biz buna razı olmadık ve tekrar konsorsiyumla konuştuk. Bu projenin yapılmasının birkaç yıl sürmesi planlıyor" diye konuştu.
Rusya ve İran ile yapılan doğalgaz anlaşmalarının her ikisinin de "kullan ya da öde" anlaşmaları olduğuna değinen Bakan Güler, "Almadığımız bir gazın parasını verdiğimiz halde, gaz kesintisi halinde karşı tarafın bir yükümlülüğü yok. Buna karşın bir yaptırım da uygulayamıyoruz" dedi.
Kömür ve su ihmal edildi
Enerji konusunda önümüzdeki 15 yılda 128.5 milyar dolarlık yatırım ihtiyacı olduğunu ve bu yatırımın 5 milyar dolarının kömüre, 16 milyar dolarının petrole, 2.7 milyar dolarının doğalgaza, geriye kalan 104.7 milyar dolarının da santrallerle birlikte iletim ve dağıtım hatları için kullanılacağını belirten Güler şöyle devam etti: "İletim yatırımları kamu, üretim ve dağıtım ise özel sektör tarafından yapılacak. Bu toplantıyı da özel sektörle fikir alışverişinde bulunmak için gerçekleştiriyoruz. Konuşulacak konular arasında nükleer santraller de var."
Yerli kaynakların geliştirilmesi için çalıştıklarını belirten Bakan Güler, "Uzunca bir süre kömürü ve suyu ihmal ettik. Yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili yasa bize nasip oldu. Şu ana kadar bu kaynaklara 562 lisans müracaatı oldu. Bu da 10 bin megawatta denk düşüyor. Bunun yanında şimdiye kadar 52 lisans verildi. Bunların kurulu gücü de 1250 megawatt" dedi.
Kesintiler 'yanlış anlama'dan kaynaklanmış!
Önceki gün doğalgaz kesintileriyle gündeme gelen enerji sorunu hakkında konuşan Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler, Türkiye'nin enerji konusunda önümüzdeki 15 yılda 128.5 milyar dolarlık yatırım ihtiyacı olduğunu söyledi.
Özgür Gürbüz - Referans Gazetesi / 28 Ocak 2006
Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler, önceki gün gerçekleşen 42 saatlik kesintinin 'yanlış anlamadan' kaynaklandığını ve doğalgaz kaynaklı olmadığını söyledi. Bakan Güler, İstanbul ve diğer bölgelerde yaşanan elektrik kesintilerinin doğalgazdan kaynaklanmadığını belirterek, "Önceki gün gerçekleşen doğalgaz kesintisi anlaşması olan ve bu anlaşmalarında kesintiye müsade eden kurumlar için uygulandı. Bu aşamada ev ve sanayi için kesinti yapılması sözkonusu değil" dedi.
Türk Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) ile İstanbul'da bir gelen Enerji Bakanı Güler, gelen doğalgaz miktarında bir azalma olmadığını da belirterek, elektrik kesintisini gerektirecek bir durumun olmadığını da söyledi. Güler, "Yurtdışından gelen doğalgazın miktarı arttı. İkinci bir LNG gemisi de Çanakkale'ye yaklaştı" diye konuştu. Türkiye'de 20 yıldır dogalgaz kullanıldığını ve buna rağmen bir depolama alanının olmadığına değinen Güler, "Aliağa'da özel sektöre ait tesisle ilgili görüşmeler sürüyor. Silivri'de inşa edilen 1. 6 milyar dolarlık doğalgaz deposunun haziran ayında bitirilmesi planlanıyor. Tuz Gölü'nün altına yapılması düşünülen deponun da özel sektör tarafından yapılmasını destekliyoruz. Bu projenin 2001 yılında mühendislik ihalesi yapıldı. Konsorsiyumla çıkan problem yüzünden 2004 yılına kadar birşey yapılmayacağına dair anlaşmaya şerh konulmuş. Biz buna razı olmadık ve tekrar konsorsiyumla konuştuk. Bu projenin yapılmasının birkaç yıl sürmesi planlıyor" diye konuştu. Rusya ve İran'dan yapılan doğalgaz anlaşmalarının her ikisi için de 'kullan yada öde' anlaşmaları olduğuna değinen Bakan Güler, "Almadığımız bir gazın parasını verdiğimiz halde gaz kesintisi halinde de karşı tarafın bir yükümlülüğü yok. Buna karşın bir yaptırım da uygulayamıyoruz" dedi.
Enerji'ye 128 milyar dolarlık yatırım
Enerji konusunda önümüzdeki 15 yılda 128.5 milyar dolarlık yatırım ihtiyacı olduğunu ve bu yatırımın 5 milyar dolarının kömüre, 16 milyar dolarının petrole, 2.7 millar dolarının doğalgaza, geriye kalan 104.7 millyar dolarının da santrallerle birlikte iletim ve dağıtım hatları için kullanılacağını belirten Güler şöyle devam etti: "İletim yatırımları kamu, üretim ve dağıtım ise özel sektör tarafından yapılacak. Bu toplantıyı da özel sektörle fikir alışverişinde bulunmak için gerçekleştiriyoruz. Konuşulacak konular arasında nükleer santraller de var."
Yerli kaynakların geliştirilmesi için çalıştıklarını belirten Bakan Güler, "Uzunca bir süre kömürü ve suyu ihmal ettik. Yenilenebilir r enerji kaynakları ile ilgili yasa bize nasip oldu. Şu ana kadar bu kaynaklara 562 lisans müracaatı oldu. Bu da 10 bin megawatta denk düşüyor. Bunun yanında şimdiye kadar 52 lisans verildi. Bunların kurulu gücü de 1250 megawatt" dedi.
Tuz Gölü özel sektöre açılsın
Ankara Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Mustafa Özcan Ültanır, doğalgazda taahhütlerin yerine getirilmemesi halinde uygulanacak ceza hükmünün sadece Ruslarla yapılan anlaşmada olduğunu İran gazında böyle bir hüküm olmadığını söylüyor. Ültanır, "Eğer Ruslar taahhüt ettikleri doğalgazı göndermezlerse BOTAŞ, ceza olarak doğalgaz mikatrına denk gelen tutarı faturadan kesiyor. İran anlaşmasında ise bu hüküm yok" dedi. Bunun hem İran anlaşmasını imzalayan hem de bugüne kadar bunu düzeltemeyen bugünkü hükümetin de bir ayıbı olduğunu söyleyen Ültanır, fiyat pazarlıkları sırasında bu konunun dile getirilmemesine dikkat çekti.
Özgür Gürbüz - Referans Gazetesi / 28 Ocak 2006
Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler, önceki gün gerçekleşen 42 saatlik kesintinin 'yanlış anlamadan' kaynaklandığını ve doğalgaz kaynaklı olmadığını söyledi. Bakan Güler, İstanbul ve diğer bölgelerde yaşanan elektrik kesintilerinin doğalgazdan kaynaklanmadığını belirterek, "Önceki gün gerçekleşen doğalgaz kesintisi anlaşması olan ve bu anlaşmalarında kesintiye müsade eden kurumlar için uygulandı. Bu aşamada ev ve sanayi için kesinti yapılması sözkonusu değil" dedi.
Türk Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) ile İstanbul'da bir gelen Enerji Bakanı Güler, gelen doğalgaz miktarında bir azalma olmadığını da belirterek, elektrik kesintisini gerektirecek bir durumun olmadığını da söyledi. Güler, "Yurtdışından gelen doğalgazın miktarı arttı. İkinci bir LNG gemisi de Çanakkale'ye yaklaştı" diye konuştu. Türkiye'de 20 yıldır dogalgaz kullanıldığını ve buna rağmen bir depolama alanının olmadığına değinen Güler, "Aliağa'da özel sektöre ait tesisle ilgili görüşmeler sürüyor. Silivri'de inşa edilen 1. 6 milyar dolarlık doğalgaz deposunun haziran ayında bitirilmesi planlanıyor. Tuz Gölü'nün altına yapılması düşünülen deponun da özel sektör tarafından yapılmasını destekliyoruz. Bu projenin 2001 yılında mühendislik ihalesi yapıldı. Konsorsiyumla çıkan problem yüzünden 2004 yılına kadar birşey yapılmayacağına dair anlaşmaya şerh konulmuş. Biz buna razı olmadık ve tekrar konsorsiyumla konuştuk. Bu projenin yapılmasının birkaç yıl sürmesi planlıyor" diye konuştu. Rusya ve İran'dan yapılan doğalgaz anlaşmalarının her ikisi için de 'kullan yada öde' anlaşmaları olduğuna değinen Bakan Güler, "Almadığımız bir gazın parasını verdiğimiz halde gaz kesintisi halinde de karşı tarafın bir yükümlülüğü yok. Buna karşın bir yaptırım da uygulayamıyoruz" dedi.
Enerji'ye 128 milyar dolarlık yatırım
Enerji konusunda önümüzdeki 15 yılda 128.5 milyar dolarlık yatırım ihtiyacı olduğunu ve bu yatırımın 5 milyar dolarının kömüre, 16 milyar dolarının petrole, 2.7 millar dolarının doğalgaza, geriye kalan 104.7 millyar dolarının da santrallerle birlikte iletim ve dağıtım hatları için kullanılacağını belirten Güler şöyle devam etti: "İletim yatırımları kamu, üretim ve dağıtım ise özel sektör tarafından yapılacak. Bu toplantıyı da özel sektörle fikir alışverişinde bulunmak için gerçekleştiriyoruz. Konuşulacak konular arasında nükleer santraller de var."
Yerli kaynakların geliştirilmesi için çalıştıklarını belirten Bakan Güler, "Uzunca bir süre kömürü ve suyu ihmal ettik. Yenilenebilir r enerji kaynakları ile ilgili yasa bize nasip oldu. Şu ana kadar bu kaynaklara 562 lisans müracaatı oldu. Bu da 10 bin megawatta denk düşüyor. Bunun yanında şimdiye kadar 52 lisans verildi. Bunların kurulu gücü de 1250 megawatt" dedi.
Tuz Gölü özel sektöre açılsın
Ankara Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Mustafa Özcan Ültanır, doğalgazda taahhütlerin yerine getirilmemesi halinde uygulanacak ceza hükmünün sadece Ruslarla yapılan anlaşmada olduğunu İran gazında böyle bir hüküm olmadığını söylüyor. Ültanır, "Eğer Ruslar taahhüt ettikleri doğalgazı göndermezlerse BOTAŞ, ceza olarak doğalgaz mikatrına denk gelen tutarı faturadan kesiyor. İran anlaşmasında ise bu hüküm yok" dedi. Bunun hem İran anlaşmasını imzalayan hem de bugüne kadar bunu düzeltemeyen bugünkü hükümetin de bir ayıbı olduğunu söyleyen Ültanır, fiyat pazarlıkları sırasında bu konunun dile getirilmemesine dikkat çekti.
Doğalgaza bağımlılık azalmayacak, artacak.
Özgür Gürbüz - Yorum - Referans / 28 Ocak 2006
Son günlerde doğalgaz krizleriyle ortaya çıkan tablo, tüm açıklığıyla Türkiye'nin enerji politikalarının tıkandığını ortaya koyuyor. Ulusal politika eksikliği, strateji yoksunluğu ve vizyonsuzluk Türkiye'yi bu günlere getirdi. Bazen bu tip sert dönemeçler şirketleri ya da ülkeleri rotalarına sokar bazen de tamamen raydan çıkarır. O yüzden şimdi atacağımız adımlar oldukça önemli.
Türkiye bir önceki hükümet döneminde yaptığı "al ya da öde" anlaşmaları yüzünden doğalgaza boğulmuş durumda. Talepten fazla olan bu gazın kullanılması için önce çevrim santralleri denilen doğalgazı elektrik enerjisine çeviren santraller kuruldu. Bu santrallerin avantajı, diğer termik santrallere oranla daha çabuk devreye sokulabilmesi ve doğalgaz ucuz alındığı takdirde daha ucuza elektrik üretebilmesiydi. Ama ipin ucu kaçırıldı. 1999'da neredeyse başa baş olan hidrolik, kömür ve doğalgaz santrallerinden üretilen elektrik miktarı 5 yıl içerisinde doğalgaz lehine bozuldu. Bugün üretilen elektriğin yarısına yakını doğalgaz santrallerinden geliyor. Bu çarpıklığın bir ucu Yüce Divan'a kadar uzanırken diğer ucu da şu rakamların altında yatıyor. BOTAŞ 2006 yılı için yaptığı talep tahmininde Yunanistan'a yapılması planlanan 21 milyon metreküplük ihracatla birlikte 29 milyar 526 milyon metreküp doğalgaza gereksinim olduğunu söylüyor. Kontrata bağlı arz ise aynı yıl için 35 milyar 766 milyon metreküp. Bu arz fazlası, 2010 yılında 10 milyar metreküpe çıkıyor. Bu yüzden BOTAŞ yetkilileri, her yıl anlaşmaları revize ederek kullanamayacağımız gaz için para ödememeye çalışıyor. Bir yandan da gerek çevrim santralleri gerek doğalgaz kullanımının yaygınlaştırılmasıyla arz miktarı karşılanmaya çalışılıyor.
Burada doğalgazın özellikle büyük kentlerdeki konutlarda ve sanayide diğer alternatiflere göre ucuza mal olmasının da etkisi var. Nedeni ne olursa olsun asıl doğalgaz bağımlılığı da burada başlıyor. Yeni doğalgaz santrali kurulmasa bile 2020'de gerçekleşecek elektrik harici tüketimin 46 milyar metreküpleri bulması bekleniyor. Günü kurtarmaya çalışıyoruz ama yarın doğalgaza daha da bağımlı hale geliyoruz.
Peki, seçeneklerimiz neler? Doğalgaz, Türkiye gibi yüksek fiyatlara almadığınız takdirde ucuz bir kaynak. Ancak, fiyat dalgalanmaları var ve büyük kentlerde hava kirliliğine çözüm olsa da küresel ısınmaya yol açan sera gazları konusunda çok da masum değil. Çözüm için adı geçen nükleer enerji de çevresel açıdan büyük riskler içeriyor, elektrik üretim maliyeti doğalgazın ve diğer birçok kaynağın üzerinde, ilk finansman giderleri çok yüksek ve atık sorunu herkesi ürkütüyor. Ayrıca nükleer santraller sadece elektrik üretiyorlar. Elektrikle ısınmaya kalkarsanız astarı yüzünden pahalıya geliyor. Türkiye'nin doğalgazı giderek ısınma amaçlı kullanacağı düşünülürse, nükleer enerjinin Türkiye'yi bu bağımlılıktan kurtarması zor. 5-10 yıl önce kurulan ve alım garantisi altında olan doğalgaz santrallerini de kapatamayacağınıza göre çözüm başka yerde aranmalı.
Öncelikle, jeotermal enerji gibi ısınma amaçlı da kullanılabilecek bir enerji kaynağının kullanılabildiği yerlerde doğalgazdan uzak durmak gerek. Kamu binaları başta olmak üzere, verimli ampullerden izolasyona kadar olan bir dizi önlemi süratle gerçekleştirmeli, özellikle yeniden canlanan inşaat sektöründe yalıtım ve izolasyonla ilgili standart ve kontrolleri arttırmalıyız. Üretilen elektriğin yüzde 22'sinin evlerde, yüzde 11'inin ticarethanelerde ve yüzde 4'ünün resmi dairelerde tüketildiği anımsanırsa, 4 kat daha az enerji harcayan verimli ampullerin bile nasıl büyük bir katkı sağlayacağı ve böyle bir kampanyanın ne kadar kısa sürede sonuç vereceği tahmin edilebilir.
Türkiye gibi enerjiyi oldukça pahalıya alan bir ülkedeki ortalama bir dairenin enerji harcamasının Almanya'daki eşdeğerinin 5 katı olduğu akıldan çıkmamalı. Bu çalışmalarla arttırılan doğalgazın ihracatı için de çaba sarf edilmeli. Yeni enerji yatırımlarında yerli kaynaklar ön planda tutulmalı ve Türkiye'nin AB hedefi göz ardı edilmemeli. Kyoto Protokolü, AB'nin olmazsa olmazı; çevresel maliyetler ve bu kadar büyük yatırımlar için istihdama katkı mutlaka kriter kabul edilmeli. Kriz anında devreye girecek doğalgaz depoları kısa zamanda hayata geçirilmeli. Hangi yerli kaynakları ve nasıl kullanacağımızı belirleyecek ciddi bir plan acilen hazırlanıp, kamuoyunda tartışmaya açılmalı.
Son günlerde doğalgaz krizleriyle ortaya çıkan tablo, tüm açıklığıyla Türkiye'nin enerji politikalarının tıkandığını ortaya koyuyor. Ulusal politika eksikliği, strateji yoksunluğu ve vizyonsuzluk Türkiye'yi bu günlere getirdi. Bazen bu tip sert dönemeçler şirketleri ya da ülkeleri rotalarına sokar bazen de tamamen raydan çıkarır. O yüzden şimdi atacağımız adımlar oldukça önemli.
Türkiye bir önceki hükümet döneminde yaptığı "al ya da öde" anlaşmaları yüzünden doğalgaza boğulmuş durumda. Talepten fazla olan bu gazın kullanılması için önce çevrim santralleri denilen doğalgazı elektrik enerjisine çeviren santraller kuruldu. Bu santrallerin avantajı, diğer termik santrallere oranla daha çabuk devreye sokulabilmesi ve doğalgaz ucuz alındığı takdirde daha ucuza elektrik üretebilmesiydi. Ama ipin ucu kaçırıldı. 1999'da neredeyse başa baş olan hidrolik, kömür ve doğalgaz santrallerinden üretilen elektrik miktarı 5 yıl içerisinde doğalgaz lehine bozuldu. Bugün üretilen elektriğin yarısına yakını doğalgaz santrallerinden geliyor. Bu çarpıklığın bir ucu Yüce Divan'a kadar uzanırken diğer ucu da şu rakamların altında yatıyor. BOTAŞ 2006 yılı için yaptığı talep tahmininde Yunanistan'a yapılması planlanan 21 milyon metreküplük ihracatla birlikte 29 milyar 526 milyon metreküp doğalgaza gereksinim olduğunu söylüyor. Kontrata bağlı arz ise aynı yıl için 35 milyar 766 milyon metreküp. Bu arz fazlası, 2010 yılında 10 milyar metreküpe çıkıyor. Bu yüzden BOTAŞ yetkilileri, her yıl anlaşmaları revize ederek kullanamayacağımız gaz için para ödememeye çalışıyor. Bir yandan da gerek çevrim santralleri gerek doğalgaz kullanımının yaygınlaştırılmasıyla arz miktarı karşılanmaya çalışılıyor.
Burada doğalgazın özellikle büyük kentlerdeki konutlarda ve sanayide diğer alternatiflere göre ucuza mal olmasının da etkisi var. Nedeni ne olursa olsun asıl doğalgaz bağımlılığı da burada başlıyor. Yeni doğalgaz santrali kurulmasa bile 2020'de gerçekleşecek elektrik harici tüketimin 46 milyar metreküpleri bulması bekleniyor. Günü kurtarmaya çalışıyoruz ama yarın doğalgaza daha da bağımlı hale geliyoruz.
Peki, seçeneklerimiz neler? Doğalgaz, Türkiye gibi yüksek fiyatlara almadığınız takdirde ucuz bir kaynak. Ancak, fiyat dalgalanmaları var ve büyük kentlerde hava kirliliğine çözüm olsa da küresel ısınmaya yol açan sera gazları konusunda çok da masum değil. Çözüm için adı geçen nükleer enerji de çevresel açıdan büyük riskler içeriyor, elektrik üretim maliyeti doğalgazın ve diğer birçok kaynağın üzerinde, ilk finansman giderleri çok yüksek ve atık sorunu herkesi ürkütüyor. Ayrıca nükleer santraller sadece elektrik üretiyorlar. Elektrikle ısınmaya kalkarsanız astarı yüzünden pahalıya geliyor. Türkiye'nin doğalgazı giderek ısınma amaçlı kullanacağı düşünülürse, nükleer enerjinin Türkiye'yi bu bağımlılıktan kurtarması zor. 5-10 yıl önce kurulan ve alım garantisi altında olan doğalgaz santrallerini de kapatamayacağınıza göre çözüm başka yerde aranmalı.
Öncelikle, jeotermal enerji gibi ısınma amaçlı da kullanılabilecek bir enerji kaynağının kullanılabildiği yerlerde doğalgazdan uzak durmak gerek. Kamu binaları başta olmak üzere, verimli ampullerden izolasyona kadar olan bir dizi önlemi süratle gerçekleştirmeli, özellikle yeniden canlanan inşaat sektöründe yalıtım ve izolasyonla ilgili standart ve kontrolleri arttırmalıyız. Üretilen elektriğin yüzde 22'sinin evlerde, yüzde 11'inin ticarethanelerde ve yüzde 4'ünün resmi dairelerde tüketildiği anımsanırsa, 4 kat daha az enerji harcayan verimli ampullerin bile nasıl büyük bir katkı sağlayacağı ve böyle bir kampanyanın ne kadar kısa sürede sonuç vereceği tahmin edilebilir.
Türkiye gibi enerjiyi oldukça pahalıya alan bir ülkedeki ortalama bir dairenin enerji harcamasının Almanya'daki eşdeğerinin 5 katı olduğu akıldan çıkmamalı. Bu çalışmalarla arttırılan doğalgazın ihracatı için de çaba sarf edilmeli. Yeni enerji yatırımlarında yerli kaynaklar ön planda tutulmalı ve Türkiye'nin AB hedefi göz ardı edilmemeli. Kyoto Protokolü, AB'nin olmazsa olmazı; çevresel maliyetler ve bu kadar büyük yatırımlar için istihdama katkı mutlaka kriter kabul edilmeli. Kriz anında devreye girecek doğalgaz depoları kısa zamanda hayata geçirilmeli. Hangi yerli kaynakları ve nasıl kullanacağımızı belirleyecek ciddi bir plan acilen hazırlanıp, kamuoyunda tartışmaya açılmalı.
Paramızla rezil oluyoruz.
Özgür Gürbüz-Analiz / 27 Ocak 2006
Ukrayna ile Rusya arasında fiyat anlaşmazlığından çıkan kriz, Avrupa'da doğalgazı en pahalıya alan ülkelerden biri olan Türkiye'yi, hem de parasını ödüyor olmasına rağmen vurdu. Yaklaşık bir hafta önce İran hattından gelen doğalgazın azalmasıyla başlayan sorun, gelen duyumlara göre, Ukrayna üzerinden gelen hatta meydana gelen kesintilerle krize döndü. Doğalgaz Kriz Masası'nın 2 gün önce yaptığı toplantı sonucu, İran üzerinden gelen 8 milyon meterküplük açığın Karadeniz'in altından geçen Mavi Akım ve Batı hattından gelecek 4'er milyon metereküplük ilave doğalgazla kapatılması planlanmıştı. Aynı zamanda doğalgaz kullanarak elektrik üreten bazı yap-işlet santrallere verilen gaz miktarında da yüzde 50'ye varan kısıtlamalara gidildiği bildirilmişti. Şimdi bu tedbirlerin yeterli olup olmadığı tartışılmaya başlandı. Marmara Ereğlisi'ndeki 1 milyar 600 milyon metreküplük kapasitenin 15 gün boyunca yeteceği söyleniyordu. Bu kapasitenin ne kadarının kullanıldığı da ikinci bir soru. Üçüncü soru ise daha fazla kesinti yapılmak zorunda kalırsa nereden yapılacağı. Türkiye 2004 yılında ithal edilen doğalgazın 13.5 milyar metrekübünden fazlasını çevrim santrallerinde elektriğe çevirmiş, 4.5 milyarını konutlarda, 3.8 milyarını ise sanayide kullanmış.
Görünen o ki, giderek azalan doğalgazı, çetin kış şartları altındaki konutların ısıtılması için ayıran yetkililer, doğalgaz kullanan otoprodüktörleri devreden çıkarmak zorunda kaldı. Kriz devam eder ve Türkiye'ye gelen doğalgaz miktarı arttırılamazsa, bunu büyük çevrim santralleri de izleyebilir ki, bu gerçekten Türkiye için büyük bir felaket olur. Sadece sanayide değil tüm Türkiye'de üretilen elektriğin yüzde 50'sine yakını doğalgaz çevrim santrallerinden sağlanıyor. Yine, ihraç edilen doğalgazın yarıya yakını elektrik üretimi için kullanılıyor. Kısaca, doğalgazı sadece ısıtma amaçlı kullanmanız da herkesin ısınacağı anlamına gelmiyor çünkü elektrikle ısınan kişilerin, olası elektrik kesintisiyle karşı karşıya kalması da sözkonusu. Tüm bu senaryolar, Türkiye'nin borularında ve Marmara Ereğlisi'ndeki tek deposunda ne kadar doğalgaz kaldığına ve daha da önemlisi Rusya ve İran üzerinden gelen doğalgazın ne zaman taahhüt edilen seviyelere geri döneceğine bağlı. Türkiye'nin enerjide doğalgaza olan bağımlılığını kısa sürede değiştiremiyeceği ortada. Doğalgaza bu kadar çok bağımlı olan bir ülkede doğalgaz deposunun düşünülmemiş olması da yine iyi bir yöneticilik örneği. 2001 yılında 34 milyar metreküp doğalgaz harcayan Fransa'nın, 15 deposunda 10 milyar metreküplük stoğu var. 95 gün, yani bir kışı geçirmesine yetecek kadar. Biz ise bu gidişle Cezayir'den gelecek gemilerin yolunu bekleyeceğiz. Dua edelim de rüzgar sert esmesin.
BORSA'ya gelenler
İran ve Ukrayna'dan gelen kesintiler yüzünden talebe yanıt veremeyen BOTAŞ'ın yaptığı zorunlu gaz kesintileri yüzünden doğalgazla çalışan birçok santral durmak zorunda kaldı. Zorlu Enerji Elektrik Üretim A.Ş. borsaya yaptığı açıklamada, sözleşmeleri kesintisiz tarifeden olmasına rağmen BOTAŞ'ın doğalgaz satışını durdurması nedeni ile Bursa, Lüleburgaz, Kayseri ve Ankara'daki santrallerinde üretime son verdiğini açıkladı. Bursa'daki santral 90, Ankara’daki 55, Lüleburgaz’daki 66 ve Kayseri'deki ise 15 megavat kurulu güce sahip. Borsa'ya açıklama yapan bir başka kuruluş ise Kartonsan oldu. Kartonsan'da İzmit Kullar Köyü'nde kurulu olan 19 MW'lık kojenerasyon santralindeki faaliyetlerin, BOTAŞ'ın yeniden doğalgaz sevkiyatı sağlayacağı ikinci bir tarihe kadar durdurulduğunu söyledi. Türkiye'de otoprodüktör ve otoprodüktör grubu lisansı almış olan 200'e yakın santral var. Bunların 116'sı yakıt olarak doğalgaz kullanıyor.
Ukrayna ile Rusya arasında fiyat anlaşmazlığından çıkan kriz, Avrupa'da doğalgazı en pahalıya alan ülkelerden biri olan Türkiye'yi, hem de parasını ödüyor olmasına rağmen vurdu. Yaklaşık bir hafta önce İran hattından gelen doğalgazın azalmasıyla başlayan sorun, gelen duyumlara göre, Ukrayna üzerinden gelen hatta meydana gelen kesintilerle krize döndü. Doğalgaz Kriz Masası'nın 2 gün önce yaptığı toplantı sonucu, İran üzerinden gelen 8 milyon meterküplük açığın Karadeniz'in altından geçen Mavi Akım ve Batı hattından gelecek 4'er milyon metereküplük ilave doğalgazla kapatılması planlanmıştı. Aynı zamanda doğalgaz kullanarak elektrik üreten bazı yap-işlet santrallere verilen gaz miktarında da yüzde 50'ye varan kısıtlamalara gidildiği bildirilmişti. Şimdi bu tedbirlerin yeterli olup olmadığı tartışılmaya başlandı. Marmara Ereğlisi'ndeki 1 milyar 600 milyon metreküplük kapasitenin 15 gün boyunca yeteceği söyleniyordu. Bu kapasitenin ne kadarının kullanıldığı da ikinci bir soru. Üçüncü soru ise daha fazla kesinti yapılmak zorunda kalırsa nereden yapılacağı. Türkiye 2004 yılında ithal edilen doğalgazın 13.5 milyar metrekübünden fazlasını çevrim santrallerinde elektriğe çevirmiş, 4.5 milyarını konutlarda, 3.8 milyarını ise sanayide kullanmış.
Görünen o ki, giderek azalan doğalgazı, çetin kış şartları altındaki konutların ısıtılması için ayıran yetkililer, doğalgaz kullanan otoprodüktörleri devreden çıkarmak zorunda kaldı. Kriz devam eder ve Türkiye'ye gelen doğalgaz miktarı arttırılamazsa, bunu büyük çevrim santralleri de izleyebilir ki, bu gerçekten Türkiye için büyük bir felaket olur. Sadece sanayide değil tüm Türkiye'de üretilen elektriğin yüzde 50'sine yakını doğalgaz çevrim santrallerinden sağlanıyor. Yine, ihraç edilen doğalgazın yarıya yakını elektrik üretimi için kullanılıyor. Kısaca, doğalgazı sadece ısıtma amaçlı kullanmanız da herkesin ısınacağı anlamına gelmiyor çünkü elektrikle ısınan kişilerin, olası elektrik kesintisiyle karşı karşıya kalması da sözkonusu. Tüm bu senaryolar, Türkiye'nin borularında ve Marmara Ereğlisi'ndeki tek deposunda ne kadar doğalgaz kaldığına ve daha da önemlisi Rusya ve İran üzerinden gelen doğalgazın ne zaman taahhüt edilen seviyelere geri döneceğine bağlı. Türkiye'nin enerjide doğalgaza olan bağımlılığını kısa sürede değiştiremiyeceği ortada. Doğalgaza bu kadar çok bağımlı olan bir ülkede doğalgaz deposunun düşünülmemiş olması da yine iyi bir yöneticilik örneği. 2001 yılında 34 milyar metreküp doğalgaz harcayan Fransa'nın, 15 deposunda 10 milyar metreküplük stoğu var. 95 gün, yani bir kışı geçirmesine yetecek kadar. Biz ise bu gidişle Cezayir'den gelecek gemilerin yolunu bekleyeceğiz. Dua edelim de rüzgar sert esmesin.
BORSA'ya gelenler
İran ve Ukrayna'dan gelen kesintiler yüzünden talebe yanıt veremeyen BOTAŞ'ın yaptığı zorunlu gaz kesintileri yüzünden doğalgazla çalışan birçok santral durmak zorunda kaldı. Zorlu Enerji Elektrik Üretim A.Ş. borsaya yaptığı açıklamada, sözleşmeleri kesintisiz tarifeden olmasına rağmen BOTAŞ'ın doğalgaz satışını durdurması nedeni ile Bursa, Lüleburgaz, Kayseri ve Ankara'daki santrallerinde üretime son verdiğini açıkladı. Bursa'daki santral 90, Ankara’daki 55, Lüleburgaz’daki 66 ve Kayseri'deki ise 15 megavat kurulu güce sahip. Borsa'ya açıklama yapan bir başka kuruluş ise Kartonsan oldu. Kartonsan'da İzmit Kullar Köyü'nde kurulu olan 19 MW'lık kojenerasyon santralindeki faaliyetlerin, BOTAŞ'ın yeniden doğalgaz sevkiyatı sağlayacağı ikinci bir tarihe kadar durdurulduğunu söyledi. Türkiye'de otoprodüktör ve otoprodüktör grubu lisansı almış olan 200'e yakın santral var. Bunların 116'sı yakıt olarak doğalgaz kullanıyor.
TAEK düşünülmüyor diyor, İğneada rahatlamıyor
Kurulması düşünülen nükleer santraller için belirlenen yerlerin şubat ayında açıklanması beklenirken, TAEK, yıllardır nükleer santral için adı geçen İğneada'nın uygun bulunmadığını söyledi. Buna rağmen yöre halkı hala kuşkulu.
Özgür Gürbüz -Referans / 25 Ocak 2006
38 yıldır süren nükleer santral kurma projesinde adı sıkça gündeme gelen İğneada'nın TAEK tarafından uygun görülmemesine rağmen, İğneadalılar tedirgin. Bilgi Edinme Hakkı Kanunu'ndan yararlanarak, ilçelerine nükleer santral yapılıp yapılmayacağını soran İğneadalılara Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) Nükleer Bilgi Birimi Başkanı Gül Göktepe, "İğneada’nın nükleer santral yapımına uygun bulunmadığını söyleyebiliriz" yanıtını verdi. Göktepe'nin kaleme aldığı yazılı yanıtta İğneada'yla ilgili olarak şu satırlar yer aldı: "2012 yılında devreye girmesi öngörülen ilk nükleer santralımızın kurulmasıyla ilgili hazırlık faaliyetleri TAEK tarafından yürütülmektedir. Ancak nükleer santralın yeri ve tipi henüz belirlenmemiştir. Yer seçimi ile ilgili olarak halen farklı alanlarda ön etütler yapılmaktadır. Bunlar belli bir aşamaya geldiğinde yetkililer tarafından kamuoyuna açıklama yapılacaktır. Bununla birlikte şimdiden İğneada’nın nükleer santral yapımına uygun bulunmadığını söyleyebiliriz".
İğneada Belediye Başkanı Tahir Işık ise, bu açıklamanın kendisini çok rahatlatmadığını söylüyor. Işık, "Yazılı bir evrak gelmediği için çok da emin olamıyoruz. Bize telefonda da İğneada'nın düşünülmediğine dair bilgi verildi ancak bu beni rahatlatmıyor. Belediye'ye resmi bir belge gelmedikçe rahatlamamız mümkün değil" diyor. İğneada'ya sadece bir kez 4 kişilik bir ekibin inceleme yapmaya geldiğini söyleyen Işık, "Buraya dolaşmaya geldiklerini bile bize haber vermemişlerdi. Biz onları fark ettik. O zamanın Kırklareli Valisi İsmet Metin'in haber vermesiyle bir görüşme yaptık. Daha sonra da Vali Bey bir açıklama yaparak, İğneada'ya nükleer santralin düşünülmediğini söylemişti" açıklamasını yapıyor.
Nükleer santrallerin kurulmasıyla ilgili tüm aşamalarda proje yönetimi görevinin TAEK'e verildiğine dikkat çeken yanıtta ayrıca dünya elektrik talebinin %16 sını karşılayan nükleer reaktörlerin bazen büyük kentlerin hemen yakınında, nehirlerin, denizlerin kenarında, tarlaların ortasında, ormanların içinde baca gazları olmadan, atmosferi kirletmeden çalıştırıldığı öne sürülen açıklamada "Nükleer santraller dünyada ortaya çıkmış olan birkaç kazanın dışında çevre halkına olumsuz etki yaratmadan işletilmektedir" açıklaması yapılmış. Japonya’da nükleer santrallerin soğutma suyunun alındığı koylar dalyan halinde değerlendirildiği beliritlen yanıtta "Paris, Toronto, Tokyo, Stokholm, Bern, Moskova gibi nükleer elektrik kullanan kentler ışıl ışıl, pırıl pırıldır" açıklamasına da yer verilmiş. Geçimini turizm ve balıkçılıktan karşılayan İğneadalıların kaygılarına da bu örneklerle yanıt verilmeye çalışılmış gibi görünüyor. İğneada'nın devre dışı kalması da Trakya'da bir nükleer santral olasılığını oldukça azaltıyor. Belediye Başkanı Işık, İğneada2ya gelen yetkililerin kendilerine buranın şu an düşünülmediğini, bir ön çalışma yapıldığını söylüyor. Işık, nükleer santral için Trakya'nın yer olarak seçilmesi halinde İğneada'nın düşünülen yer olacağının altını çiziyor. Kurulması düşünülen nükleer santraller için Mersin Akkuyu ve Sinop'un adları da kulislerde dolaşıyor.
Özgür Gürbüz -Referans / 25 Ocak 2006
38 yıldır süren nükleer santral kurma projesinde adı sıkça gündeme gelen İğneada'nın TAEK tarafından uygun görülmemesine rağmen, İğneadalılar tedirgin. Bilgi Edinme Hakkı Kanunu'ndan yararlanarak, ilçelerine nükleer santral yapılıp yapılmayacağını soran İğneadalılara Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) Nükleer Bilgi Birimi Başkanı Gül Göktepe, "İğneada’nın nükleer santral yapımına uygun bulunmadığını söyleyebiliriz" yanıtını verdi. Göktepe'nin kaleme aldığı yazılı yanıtta İğneada'yla ilgili olarak şu satırlar yer aldı: "2012 yılında devreye girmesi öngörülen ilk nükleer santralımızın kurulmasıyla ilgili hazırlık faaliyetleri TAEK tarafından yürütülmektedir. Ancak nükleer santralın yeri ve tipi henüz belirlenmemiştir. Yer seçimi ile ilgili olarak halen farklı alanlarda ön etütler yapılmaktadır. Bunlar belli bir aşamaya geldiğinde yetkililer tarafından kamuoyuna açıklama yapılacaktır. Bununla birlikte şimdiden İğneada’nın nükleer santral yapımına uygun bulunmadığını söyleyebiliriz".
İğneada Belediye Başkanı Tahir Işık ise, bu açıklamanın kendisini çok rahatlatmadığını söylüyor. Işık, "Yazılı bir evrak gelmediği için çok da emin olamıyoruz. Bize telefonda da İğneada'nın düşünülmediğine dair bilgi verildi ancak bu beni rahatlatmıyor. Belediye'ye resmi bir belge gelmedikçe rahatlamamız mümkün değil" diyor. İğneada'ya sadece bir kez 4 kişilik bir ekibin inceleme yapmaya geldiğini söyleyen Işık, "Buraya dolaşmaya geldiklerini bile bize haber vermemişlerdi. Biz onları fark ettik. O zamanın Kırklareli Valisi İsmet Metin'in haber vermesiyle bir görüşme yaptık. Daha sonra da Vali Bey bir açıklama yaparak, İğneada'ya nükleer santralin düşünülmediğini söylemişti" açıklamasını yapıyor.
Nükleer santrallerin kurulmasıyla ilgili tüm aşamalarda proje yönetimi görevinin TAEK'e verildiğine dikkat çeken yanıtta ayrıca dünya elektrik talebinin %16 sını karşılayan nükleer reaktörlerin bazen büyük kentlerin hemen yakınında, nehirlerin, denizlerin kenarında, tarlaların ortasında, ormanların içinde baca gazları olmadan, atmosferi kirletmeden çalıştırıldığı öne sürülen açıklamada "Nükleer santraller dünyada ortaya çıkmış olan birkaç kazanın dışında çevre halkına olumsuz etki yaratmadan işletilmektedir" açıklaması yapılmış. Japonya’da nükleer santrallerin soğutma suyunun alındığı koylar dalyan halinde değerlendirildiği beliritlen yanıtta "Paris, Toronto, Tokyo, Stokholm, Bern, Moskova gibi nükleer elektrik kullanan kentler ışıl ışıl, pırıl pırıldır" açıklamasına da yer verilmiş. Geçimini turizm ve balıkçılıktan karşılayan İğneadalıların kaygılarına da bu örneklerle yanıt verilmeye çalışılmış gibi görünüyor. İğneada'nın devre dışı kalması da Trakya'da bir nükleer santral olasılığını oldukça azaltıyor. Belediye Başkanı Işık, İğneada2ya gelen yetkililerin kendilerine buranın şu an düşünülmediğini, bir ön çalışma yapıldığını söylüyor. Işık, nükleer santral için Trakya'nın yer olarak seçilmesi halinde İğneada'nın düşünülen yer olacağının altını çiziyor. Kurulması düşünülen nükleer santraller için Mersin Akkuyu ve Sinop'un adları da kulislerde dolaşıyor.
Enerjide doğalgazın dayanılmaz ağırlığı
Yerli kaynaklar doğalgaz kıskacında
Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan doğalgaz krizi, yıllardır ciddi bir ulusal politika eksikliği çeken Türkiye'nin enerji politikalarının tartışılmasına yol açtı. Türkiye'nin Tarsus'taki su santraliyle başlayan enerji macerasının vardığı doğalgaz açmazı ve önündeki seçeneklerini masaya yatırdık.
Özgür Gürbüz - Referans Gazetesi / 21 Ocak 2006
Türkiye'de ilk elektrik enerjisi üretimi II. Abdülhamid zamanına kadar uzanıyor. 1902 yılında Tarsus'ta su değirmeniyle çevrilen bir dinamoyla çalışan 2 kilovat gücündeki ilk santral, Avusturyalı Dörfler tarafından kurulmuş. Prof. Dr. Hamit Serbest'in de bahsetiği rivayete göre önce saraya hediye edilmek istenmiş ancak Abdülhamid, suikast endişesiyle bu hediyeye karşı çıkmış. Daha sonra Karamüftüzade Hulusi Paşa gerekli izni alıp santrali Tarsus'un 1800 metre uzağına kurmuş ve Tarsus'un bütün sokaklarıyla Müftüzade Sadık Paşa ile Ramazanoğulları'ndan Sorgu Yargıcı Yakup Efendi'nin evi aydınlatılmış.
Tarsus'taki santral Türkiye'nin ilk su santrali olurken, taşkömürüyle çalışan ilk termik santrali ise İstanbul'da kurulan Silahtarağa santrali. 1914 ile 1950 yılları arasında İstanbul'un elektriğini üreten bu tek santral, şimdilerde "Santral İstanbul" adı altında bir kültür-sanat merkezine dönüşmek üzere. Silahtarağa müzeye dönüşe dursun, AKP hükümetin demeçlerine bakılırsa Türkiye de enerji yatırımları açısından bir şantiyeye dönüşmek üzere. Geçtiğimiz aylarda 25 yeni santralin kurulması gündeme getirilmiş, başta kurulması düşünülen 3 nükleer santral olmak üzere bu planlar çeşitli kesimlerce tartışılmaya başlanmıştı.
Türkiye enerji koridoru olacak
Tozu dumanı katacak olan, sadece bu santrallerin gelecek 15-20 yıl boyunca sürecek inşaat faliyetleri değil. Türkiye'nin son 10 yıldır üzerinde durduğu, enerji havzalarıyla Batı arasında enerji koridoru olma projesi de bu şantiyeyi ayrıca büyütecek. Rus doğalgazına alternatif arayan Avrupa'nın, Ortadoğu ve İran doğalgazını Yunanistan ve İtalya üzerinden taşınması planlanan projeye artık daha sıcak bakacağı kesin. Ertelene ertelene yılan hikayesine dönen Bakü-Ceyhan boru hattının yanına eklenmesi düşünülen Samsun-Ceyhan projesi de harekete geçecek gibi gözüküyor. Tüm bunların üstüne, "ya al ya da öde" anlaşmaları sonucu talebin üstünde alınan doğalgazın kentlere ulaştırılarak kullanılmasını sağlayacak boru hatlarını da eklemek lazım. 2006 yılında Adana, Antalya, Amasya, Afyonkarahisar, Aydın, Erzincan, Kars, Ardahan, Çanakkale, Karaman, Tokat, Trabzon, Rize, Gümüşhane, Bayburt, Ordu, Giresun, Van, Osmaniye, Diyarbakır, Elazığ, Adıyaman ve Mersin'e doğalgaz verilmesi planlanıyor.
Doğalgaza bağımlılık
Türkiye'nin doğalgaza bağımlılığını da işte bu nokta üzerinden tartışmak lazım. BOTAŞ'ın 2006 yılı için yaptığı talep tahmini 29 milyar 526 milyon metreküp. Bunun sadece 21 milyon metrekübü Yunanistan'a ihraç edilecek. Aynı yıl için kontrata bağlanmış arz miktarı ise 35 milyar 766 milyon metreküp. Bunların üstüne, Azerbaycan ve Türkmenistan'la imzalanmış anlaşmalar da var ama bazı belirsizlikler devam ediyor. Yürürlükte olan uzun vadeli anlaşmalar, Türkiye'nin enerjide doğalgazın ağırlığından önümüzdeki yıllarda da kurtulamayacağını gösteriyor. Bu aynı zamanda yerli kaynaklara yatırımın önünü de tıkıyor. 14 Şubat 1986 yılında yapılan, yılda 6 milyar metreküplük ilk anlaşmanın bitmesi için bile 2011 yılını beklemek zorundayız. Rusya'yla bu anlaşmanın yanısıra yapılmış olan iki anlaşma daha var. 1998 yılında imzalanan 8 milyar metreküplük anlaşma 23, 1997 yılında imzalan 16 milyar metreküplük anlaşma ise 25 yılık. Rus gazına alternatif olarak düşünülen İran gazının miktarı ise yıllık 10 milyar metreküp ve 1996'da atılan imzanın raf ömrü 25 yıl. Yine Türkmenistan'la imzalanan ama belirsizliğini koruyan 16 milyar metereküplük anlaşma ise en uzun süreye sahip olanı. 1999 yılında atılan imzanın kuruması için 30 yıl geçmesi gerekiyor.
Doğalgaz ihtiyacı artıyor
Peki, Türkiye bu kadar doğalgazı ne yapıyor? 2004 yılı için alınan doğalgazın 13,5 milyar metrekübünden fazlası çevrim santrallerinde elektriğe çevrilmiş. Konutlarda 4.5, sanayide ise 3.8 milyar metreküp doğalgaz kullanılmış. Gelecek yıllarda, doğalgaz kullanan il sayısındaki artış yüzünden, hiç doğalgaz santrali yapılmasa bile, Türkiye'nin daha fazla doğalgaz kullanacağını söylemek yanlış olmaz. Zaten BOTAŞ'ta 2020 için yaptığı projeksiyonda doğalgaz talebini 61 milyar metreküp olarak belirlemiş. Hükümetin yapmayı planladığı 25 santral içinde 2 doğalgaz santrali daha var ama 61 milyarlık doğalgazın bir bölümünün arz fazlası nedeniyle ihraç edilmesi gerekecek gibi. Şu ana kadar, 2020'de yapılması kesinleşen ihracat ise 737 milyon metreküp. Avrupa'ya daha fazla doğalgaz ihracatı için çalışmalar sürerken, alım anlaşmaları Türkiye'yi doğalgaz kullanımını teşvik etmeye zorluyor. Döşenen her hat, doğalgaza bağlanan her ev de, bu bağımlılığı daha da sürekli kılacak.
Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) 2004 yılı verilerine göre, kullanılan elektriğin yüzde 40'ını doğalgaz çevrim santralleri sağlıyor. Hidroelektrik santraller yüzde 30'la ikinci sırada yer alırken yaz aylarında bu oran birkaç puan aşağıya düşüyor. Üçüncü sırada ise yüzde 15'le linyit yakan termik santraller var. İthal ağırlıklı taşkömürü ve fuel-oil yakan termik santraller ise beraber yüzde 15'lik bir üretim yüzdesine sahip. Yerli kaynaklar arasında yer alan rüzgar ve jeotermal gibi yenilenebilir enerjinin payı ise yüzde 1 bile değil. Elektriğin nerede tüketildiğine baktığınızda ise aslan payının sanayide olduğunu görüyorsunuz. Yüzde 40'ların üzerindeki sanayiyi, yüzde 23'le meskenler ve yüzde 12 ile ticarethaneler izliyor. Tarımsal ısıtma için üretilen elektriğin yüzde 4.5'ini, sokak aydınlatması içinse yüzde 3.67'sini harcıyoruz.
Türkiye, Avrupa'da enerjiyi en kötü kullanan ülke
Konu harcamaktan açıldığında, Türkiye'nin en büyük "enerji kaynağı" olan harcamama ya da tasarruf enerjisinden bahsetmek yerinde olur. TMMOB yüzde 30'lara varan enerji tasarrufu potansiyelinden ve bunun yüzde 10-15'lik bölümünün, aydınlatma, beyaz eşya, ev ve mutfak gereçlerinin kullanımı ve seçiminde yapılacak bilinçli tercihlerden yapılabileceğini söylüyor. Elektrik İşleri Etüt İdaresi, sanayi, bina ve ulaşım sektörlerinde yıllık enerji tasarrufu potansiyelinin yaklaşık 3 milyar dolar olduğunu belirtiyor. OECD ortalaması yüzde 6'larda olan kayıp-kaçak oranı ise ülkemizde yüzde 19-20 civarında. Daha da kötüsü; Uluslararası Enerji Ajansı'nın verilerine göre Türkiye, Batı Avrupa'da enerjiyi en kötü kullanan ülke. Enerjide bağımlılığın çözümünün aslında burada yattığını söylemek hiç de yanlış olmaz. Türkiye'nin enerji profilini tam anlayabilmek için enerji santrallerinin kurulu güçlerini de gözardı etmemek gerekli. 2004 yılı rakamlarına bakıldığında 12 bin 654 megavatlık (MW) hidroelektrik ve 12 bin 640 MW'lık kurulu güce sahip doğalgaz santralleri göze çarpıyor.
Kömürle çalışan termik santraller 9 bin MW kurulu güce sahipken, rüzgar ve jeotermal santrallerinin toplam kurulu gücü sadece 34 MW. Ya al ya öde anlaşmaları yüzünden Elektrik Üretim Anonim Şirketi'ne (EÜAŞ) bağlı bazı santrallerin ve barajların zaman zaman düşük kapasiteyle çalıştırıldıkları da biliniyor. Zaten kimse şu anda Türkiye'nin bir enerji açığı olduğunun söylemiyor ama gelecekte enerji talebinin büyüme hızıyla beraber artacağı ve yeni santrallere gerek olacağı öne sürülüyor. Asıl tartışma da burada başlıyor. Öncelikle, bu yeni santrallerin yerli kaynaklarla karşılanarak, doğalgaz, ithal taşkömür ve fuel-oile olan bağımlılığın azalmasını isteyenler ve yine nükleer enerjiyi ön plana çıkaran ve nükleerin dışa bağımlı doğalgaz santrallerine alternatif olabileceğini söyleyenler de var. Kim ne derse desin, iş yerli yabancı kaynak tartışmasına döküldüğünde en çok konuşulan kaynakların hidroelektrik, rüzgar, linyit ve jeotermal olduğu göze çarpıyor. Bu kaynakların seçiminde ise teknik, politik ve çevresel kriterler ön plana çıkıyor.
Türkiye'nin ekonomik hidrolik potansiyelini birçok resmi kaynak 1960'lardaki 120 milyar kilovatsaatlik rakam olarak verse de, Devlet Su İşleri Genel Müdürü Prof. Dr. Veysel Eroğlu dahil birçok kişi, gelişen teknolojilerle, ekonomik potansiyel rakamının 160 ila 210 milyar kilovatsaat arasında olduğunu söylüyor. Karşılaştırma yapmak için Türkiye'nin 2005 yılında toplam elektrik üretiminin 150 milyar kilovatsaat olduğunu anımsatalım. Barajların bazılarının sınır ülkelerle sorun yaratacak olması ve Türkiye'nin çok az sayıda kalmış bakir doğal alanlarıyla, Hasankeyf gibi kültürel çevre kapsamına giren bölgeleri tehlikeye atması sorun yaratıyor. Sosyal maliyetlerin doğru hesaplanması, Türkiye'nin olası politik krizlerle karşı karşıya kalması ve kaybedilebilecek turizm gelirleri, zor bir hesabı şart koşuyor. Bu sorunlardan uzak küçük barajlar ilk seçenek. Jeotermal enerji kaynaklarına bakılınca Türkiye'nin dünyanın yedinci en zengin ülkesi olduğu biliniyor. Jeotermal Derneği bu potansiyelin 30 milyar metreküp doğalgaza eşdeğer olduğu ve şu ana kadar 70 bin civarı eve ulaşılsa da, tüm potansiyelin 5 milyon konutu ısıtabileceğini belirtiyor. Yine, tarımsal ısıtmaya üretilen elektriğin yüzde 4'ünün ayrıldığı göze alınırsa, 150 bin dönüm serayı ısıtma potansiyeline sahip jeotermal enerji bir nimet olarak adlandırılabilir. Özellikle Avrupa'da hızla büyüyen rüzgar enerjisi de bir başka temiz enerji kaynağı. Bu konuda da çeşitli rakamlar telaffuz edilse de, teknik kurulu güç potansiyelinin 80 bin megavat civarı olduğu belirtiliyor. Yenilenebilir enerji yasasının çıkmasından sonra 1350 megavatlık kurulu güç lisansının verildiği rüzgar enerjisi de Türkiye'nin önemli yerli kaynaklarından. Güneş enerjisinde elektrik üretimi henüz çok ön plana çıksa da, sayıları 40 milyonu bulan su ısıtıcılarıyla Türkiye'nin enerji harcamasını azaltmada ciddi bir katkı yapıyor.
Özellikle AB sürecinde karşımıza gelen Kyoto Protokolü de göz önüne alındığında Türkiye'nin başını ağrıtma olasılığı bulunan yerli kömür rezervleri de ciddi alternatifler arasında. Türkiye'nin 16 bin 354 MW'lık linyit (105 milyar kilovatsaat elektrik üretme potansiyeli) 2 bin 450 MW'lıksa (15 milyar kilovatsaat) taşkömürü potansiyeli bulunuyor. Tüm bu seçenekler, karar alıcıların, kamuoyunun filtresinden geçerek değerlendirilecek. Bakalım, alınacak yeni kararlardan sonra doğalgazın dayanılmaz ağırlığı daha ne kadar hissedilmeye devam edecek?
Enerji kaynaklarına göre elektrik üretimi 2004
Kaynak / pay (%)
Doğalgaz / 39,26
Hidroelektrik / 30,77
Linyit / 14,96
Taşkömürü / 7,54
Fuel-oil / 6,53
LPG / 0,26
Rüzgar / 0,04
Diğer / 0,64
Kaynak: TÜİK
Kullanım yerlerine göre elektrik tüketimi (2004)
Yer / pay (%)
Sanayi+otoprodüktör / 43,78
Meskenler / 23,02
Ticarethaneler / 11,94
Diğer+EÜAŞ direkt satış / 7,60
Resmi Daire / 4,34
Tarımsal ısıtma / 4,51
Sokak aydınlatması / 3,67
Şantiyeler / 1,14
Kaynak: TÜİK
Yıllar itibariyle doğalgaz ve LNG alım Miktarları
Yıllar Rusya / İran / Mavi Akım / Cezayir / Nijerya / Toplam
2000 10.079 / - / - / 3.962 / 780 /14.975
2001 10.931 / 115 / - / 3.985 / 1.337 / 16.368
2002 11.603 / 670 / - / 4.078 / 1.274 / 17.625
2003 11.422 / 3.520 / 1.252 / 3.867 / 1.126 / 21.180
2004 11.106 / 3.558 / 3.238 / 3.237 / 1.034 / 22.173
2005 9.422 / 2.896 / 3.185 / 2.783 / 711 / 19.052
Kaynak: BOTAŞ
Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan doğalgaz krizi, yıllardır ciddi bir ulusal politika eksikliği çeken Türkiye'nin enerji politikalarının tartışılmasına yol açtı. Türkiye'nin Tarsus'taki su santraliyle başlayan enerji macerasının vardığı doğalgaz açmazı ve önündeki seçeneklerini masaya yatırdık.
Özgür Gürbüz - Referans Gazetesi / 21 Ocak 2006
Türkiye'de ilk elektrik enerjisi üretimi II. Abdülhamid zamanına kadar uzanıyor. 1902 yılında Tarsus'ta su değirmeniyle çevrilen bir dinamoyla çalışan 2 kilovat gücündeki ilk santral, Avusturyalı Dörfler tarafından kurulmuş. Prof. Dr. Hamit Serbest'in de bahsetiği rivayete göre önce saraya hediye edilmek istenmiş ancak Abdülhamid, suikast endişesiyle bu hediyeye karşı çıkmış. Daha sonra Karamüftüzade Hulusi Paşa gerekli izni alıp santrali Tarsus'un 1800 metre uzağına kurmuş ve Tarsus'un bütün sokaklarıyla Müftüzade Sadık Paşa ile Ramazanoğulları'ndan Sorgu Yargıcı Yakup Efendi'nin evi aydınlatılmış.
Tarsus'taki santral Türkiye'nin ilk su santrali olurken, taşkömürüyle çalışan ilk termik santrali ise İstanbul'da kurulan Silahtarağa santrali. 1914 ile 1950 yılları arasında İstanbul'un elektriğini üreten bu tek santral, şimdilerde "Santral İstanbul" adı altında bir kültür-sanat merkezine dönüşmek üzere. Silahtarağa müzeye dönüşe dursun, AKP hükümetin demeçlerine bakılırsa Türkiye de enerji yatırımları açısından bir şantiyeye dönüşmek üzere. Geçtiğimiz aylarda 25 yeni santralin kurulması gündeme getirilmiş, başta kurulması düşünülen 3 nükleer santral olmak üzere bu planlar çeşitli kesimlerce tartışılmaya başlanmıştı.
Türkiye enerji koridoru olacak
Tozu dumanı katacak olan, sadece bu santrallerin gelecek 15-20 yıl boyunca sürecek inşaat faliyetleri değil. Türkiye'nin son 10 yıldır üzerinde durduğu, enerji havzalarıyla Batı arasında enerji koridoru olma projesi de bu şantiyeyi ayrıca büyütecek. Rus doğalgazına alternatif arayan Avrupa'nın, Ortadoğu ve İran doğalgazını Yunanistan ve İtalya üzerinden taşınması planlanan projeye artık daha sıcak bakacağı kesin. Ertelene ertelene yılan hikayesine dönen Bakü-Ceyhan boru hattının yanına eklenmesi düşünülen Samsun-Ceyhan projesi de harekete geçecek gibi gözüküyor. Tüm bunların üstüne, "ya al ya da öde" anlaşmaları sonucu talebin üstünde alınan doğalgazın kentlere ulaştırılarak kullanılmasını sağlayacak boru hatlarını da eklemek lazım. 2006 yılında Adana, Antalya, Amasya, Afyonkarahisar, Aydın, Erzincan, Kars, Ardahan, Çanakkale, Karaman, Tokat, Trabzon, Rize, Gümüşhane, Bayburt, Ordu, Giresun, Van, Osmaniye, Diyarbakır, Elazığ, Adıyaman ve Mersin'e doğalgaz verilmesi planlanıyor.
Doğalgaza bağımlılık
Türkiye'nin doğalgaza bağımlılığını da işte bu nokta üzerinden tartışmak lazım. BOTAŞ'ın 2006 yılı için yaptığı talep tahmini 29 milyar 526 milyon metreküp. Bunun sadece 21 milyon metrekübü Yunanistan'a ihraç edilecek. Aynı yıl için kontrata bağlanmış arz miktarı ise 35 milyar 766 milyon metreküp. Bunların üstüne, Azerbaycan ve Türkmenistan'la imzalanmış anlaşmalar da var ama bazı belirsizlikler devam ediyor. Yürürlükte olan uzun vadeli anlaşmalar, Türkiye'nin enerjide doğalgazın ağırlığından önümüzdeki yıllarda da kurtulamayacağını gösteriyor. Bu aynı zamanda yerli kaynaklara yatırımın önünü de tıkıyor. 14 Şubat 1986 yılında yapılan, yılda 6 milyar metreküplük ilk anlaşmanın bitmesi için bile 2011 yılını beklemek zorundayız. Rusya'yla bu anlaşmanın yanısıra yapılmış olan iki anlaşma daha var. 1998 yılında imzalanan 8 milyar metreküplük anlaşma 23, 1997 yılında imzalan 16 milyar metreküplük anlaşma ise 25 yılık. Rus gazına alternatif olarak düşünülen İran gazının miktarı ise yıllık 10 milyar metreküp ve 1996'da atılan imzanın raf ömrü 25 yıl. Yine Türkmenistan'la imzalanan ama belirsizliğini koruyan 16 milyar metereküplük anlaşma ise en uzun süreye sahip olanı. 1999 yılında atılan imzanın kuruması için 30 yıl geçmesi gerekiyor.
Doğalgaz ihtiyacı artıyor
Peki, Türkiye bu kadar doğalgazı ne yapıyor? 2004 yılı için alınan doğalgazın 13,5 milyar metrekübünden fazlası çevrim santrallerinde elektriğe çevrilmiş. Konutlarda 4.5, sanayide ise 3.8 milyar metreküp doğalgaz kullanılmış. Gelecek yıllarda, doğalgaz kullanan il sayısındaki artış yüzünden, hiç doğalgaz santrali yapılmasa bile, Türkiye'nin daha fazla doğalgaz kullanacağını söylemek yanlış olmaz. Zaten BOTAŞ'ta 2020 için yaptığı projeksiyonda doğalgaz talebini 61 milyar metreküp olarak belirlemiş. Hükümetin yapmayı planladığı 25 santral içinde 2 doğalgaz santrali daha var ama 61 milyarlık doğalgazın bir bölümünün arz fazlası nedeniyle ihraç edilmesi gerekecek gibi. Şu ana kadar, 2020'de yapılması kesinleşen ihracat ise 737 milyon metreküp. Avrupa'ya daha fazla doğalgaz ihracatı için çalışmalar sürerken, alım anlaşmaları Türkiye'yi doğalgaz kullanımını teşvik etmeye zorluyor. Döşenen her hat, doğalgaza bağlanan her ev de, bu bağımlılığı daha da sürekli kılacak.
Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) 2004 yılı verilerine göre, kullanılan elektriğin yüzde 40'ını doğalgaz çevrim santralleri sağlıyor. Hidroelektrik santraller yüzde 30'la ikinci sırada yer alırken yaz aylarında bu oran birkaç puan aşağıya düşüyor. Üçüncü sırada ise yüzde 15'le linyit yakan termik santraller var. İthal ağırlıklı taşkömürü ve fuel-oil yakan termik santraller ise beraber yüzde 15'lik bir üretim yüzdesine sahip. Yerli kaynaklar arasında yer alan rüzgar ve jeotermal gibi yenilenebilir enerjinin payı ise yüzde 1 bile değil. Elektriğin nerede tüketildiğine baktığınızda ise aslan payının sanayide olduğunu görüyorsunuz. Yüzde 40'ların üzerindeki sanayiyi, yüzde 23'le meskenler ve yüzde 12 ile ticarethaneler izliyor. Tarımsal ısıtma için üretilen elektriğin yüzde 4.5'ini, sokak aydınlatması içinse yüzde 3.67'sini harcıyoruz.
Türkiye, Avrupa'da enerjiyi en kötü kullanan ülke
Konu harcamaktan açıldığında, Türkiye'nin en büyük "enerji kaynağı" olan harcamama ya da tasarruf enerjisinden bahsetmek yerinde olur. TMMOB yüzde 30'lara varan enerji tasarrufu potansiyelinden ve bunun yüzde 10-15'lik bölümünün, aydınlatma, beyaz eşya, ev ve mutfak gereçlerinin kullanımı ve seçiminde yapılacak bilinçli tercihlerden yapılabileceğini söylüyor. Elektrik İşleri Etüt İdaresi, sanayi, bina ve ulaşım sektörlerinde yıllık enerji tasarrufu potansiyelinin yaklaşık 3 milyar dolar olduğunu belirtiyor. OECD ortalaması yüzde 6'larda olan kayıp-kaçak oranı ise ülkemizde yüzde 19-20 civarında. Daha da kötüsü; Uluslararası Enerji Ajansı'nın verilerine göre Türkiye, Batı Avrupa'da enerjiyi en kötü kullanan ülke. Enerjide bağımlılığın çözümünün aslında burada yattığını söylemek hiç de yanlış olmaz. Türkiye'nin enerji profilini tam anlayabilmek için enerji santrallerinin kurulu güçlerini de gözardı etmemek gerekli. 2004 yılı rakamlarına bakıldığında 12 bin 654 megavatlık (MW) hidroelektrik ve 12 bin 640 MW'lık kurulu güce sahip doğalgaz santralleri göze çarpıyor.
Kömürle çalışan termik santraller 9 bin MW kurulu güce sahipken, rüzgar ve jeotermal santrallerinin toplam kurulu gücü sadece 34 MW. Ya al ya öde anlaşmaları yüzünden Elektrik Üretim Anonim Şirketi'ne (EÜAŞ) bağlı bazı santrallerin ve barajların zaman zaman düşük kapasiteyle çalıştırıldıkları da biliniyor. Zaten kimse şu anda Türkiye'nin bir enerji açığı olduğunun söylemiyor ama gelecekte enerji talebinin büyüme hızıyla beraber artacağı ve yeni santrallere gerek olacağı öne sürülüyor. Asıl tartışma da burada başlıyor. Öncelikle, bu yeni santrallerin yerli kaynaklarla karşılanarak, doğalgaz, ithal taşkömür ve fuel-oile olan bağımlılığın azalmasını isteyenler ve yine nükleer enerjiyi ön plana çıkaran ve nükleerin dışa bağımlı doğalgaz santrallerine alternatif olabileceğini söyleyenler de var. Kim ne derse desin, iş yerli yabancı kaynak tartışmasına döküldüğünde en çok konuşulan kaynakların hidroelektrik, rüzgar, linyit ve jeotermal olduğu göze çarpıyor. Bu kaynakların seçiminde ise teknik, politik ve çevresel kriterler ön plana çıkıyor.
Türkiye'nin ekonomik hidrolik potansiyelini birçok resmi kaynak 1960'lardaki 120 milyar kilovatsaatlik rakam olarak verse de, Devlet Su İşleri Genel Müdürü Prof. Dr. Veysel Eroğlu dahil birçok kişi, gelişen teknolojilerle, ekonomik potansiyel rakamının 160 ila 210 milyar kilovatsaat arasında olduğunu söylüyor. Karşılaştırma yapmak için Türkiye'nin 2005 yılında toplam elektrik üretiminin 150 milyar kilovatsaat olduğunu anımsatalım. Barajların bazılarının sınır ülkelerle sorun yaratacak olması ve Türkiye'nin çok az sayıda kalmış bakir doğal alanlarıyla, Hasankeyf gibi kültürel çevre kapsamına giren bölgeleri tehlikeye atması sorun yaratıyor. Sosyal maliyetlerin doğru hesaplanması, Türkiye'nin olası politik krizlerle karşı karşıya kalması ve kaybedilebilecek turizm gelirleri, zor bir hesabı şart koşuyor. Bu sorunlardan uzak küçük barajlar ilk seçenek. Jeotermal enerji kaynaklarına bakılınca Türkiye'nin dünyanın yedinci en zengin ülkesi olduğu biliniyor. Jeotermal Derneği bu potansiyelin 30 milyar metreküp doğalgaza eşdeğer olduğu ve şu ana kadar 70 bin civarı eve ulaşılsa da, tüm potansiyelin 5 milyon konutu ısıtabileceğini belirtiyor. Yine, tarımsal ısıtmaya üretilen elektriğin yüzde 4'ünün ayrıldığı göze alınırsa, 150 bin dönüm serayı ısıtma potansiyeline sahip jeotermal enerji bir nimet olarak adlandırılabilir. Özellikle Avrupa'da hızla büyüyen rüzgar enerjisi de bir başka temiz enerji kaynağı. Bu konuda da çeşitli rakamlar telaffuz edilse de, teknik kurulu güç potansiyelinin 80 bin megavat civarı olduğu belirtiliyor. Yenilenebilir enerji yasasının çıkmasından sonra 1350 megavatlık kurulu güç lisansının verildiği rüzgar enerjisi de Türkiye'nin önemli yerli kaynaklarından. Güneş enerjisinde elektrik üretimi henüz çok ön plana çıksa da, sayıları 40 milyonu bulan su ısıtıcılarıyla Türkiye'nin enerji harcamasını azaltmada ciddi bir katkı yapıyor.
Özellikle AB sürecinde karşımıza gelen Kyoto Protokolü de göz önüne alındığında Türkiye'nin başını ağrıtma olasılığı bulunan yerli kömür rezervleri de ciddi alternatifler arasında. Türkiye'nin 16 bin 354 MW'lık linyit (105 milyar kilovatsaat elektrik üretme potansiyeli) 2 bin 450 MW'lıksa (15 milyar kilovatsaat) taşkömürü potansiyeli bulunuyor. Tüm bu seçenekler, karar alıcıların, kamuoyunun filtresinden geçerek değerlendirilecek. Bakalım, alınacak yeni kararlardan sonra doğalgazın dayanılmaz ağırlığı daha ne kadar hissedilmeye devam edecek?
Enerji kaynaklarına göre elektrik üretimi 2004
Kaynak / pay (%)
Doğalgaz / 39,26
Hidroelektrik / 30,77
Linyit / 14,96
Taşkömürü / 7,54
Fuel-oil / 6,53
LPG / 0,26
Rüzgar / 0,04
Diğer / 0,64
Kaynak: TÜİK
Kullanım yerlerine göre elektrik tüketimi (2004)
Yer / pay (%)
Sanayi+otoprodüktör / 43,78
Meskenler / 23,02
Ticarethaneler / 11,94
Diğer+EÜAŞ direkt satış / 7,60
Resmi Daire / 4,34
Tarımsal ısıtma / 4,51
Sokak aydınlatması / 3,67
Şantiyeler / 1,14
Kaynak: TÜİK
Yıllar itibariyle doğalgaz ve LNG alım Miktarları
Yıllar Rusya / İran / Mavi Akım / Cezayir / Nijerya / Toplam
2000 10.079 / - / - / 3.962 / 780 /14.975
2001 10.931 / 115 / - / 3.985 / 1.337 / 16.368
2002 11.603 / 670 / - / 4.078 / 1.274 / 17.625
2003 11.422 / 3.520 / 1.252 / 3.867 / 1.126 / 21.180
2004 11.106 / 3.558 / 3.238 / 3.237 / 1.034 / 22.173
2005 9.422 / 2.896 / 3.185 / 2.783 / 711 / 19.052
Kaynak: BOTAŞ
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)