Dünyada nükleer enerji

Akkuyu'nun temel atma töreni öncesinde ve sonrasında dünyadaki nükleer enerjinin durumunun yanlış veri ve analizlerle tartışıldığını gördüğüm için bu bilgileri sizlerle paylaşıyorum. Aşağıdaki tablo Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın (UAEA) verileri esas alınarak hazırlanmıştır. Aslında ne oluyor kutusundaki analizler bana aittir.

3 Nisan 2018 tarihinde dünyada 450 nükleer reaktör kuruludur ancak bunların hepsi çalışmamaktadır. Yapımı sürdüğü öne sürülen 55 reaktörün asıl durumu da tabloda özetlenmiş, nükleer enerjiden vazgeçen ülkelerden örnekler verilerek daha doğru bir kıyaslama yapılmasına çalışılmıştır. Tabloyu incelemeden önce şu üç veriyi göz önünde bulundurmanızı öneririm.

• Dünyada nükleer santrallerin toplam elektrik enerjisi üretiminde payı bugün %11 civarındadır. 1996’da bu oran %17,6’ydı.  
• UAEA’nın 2050 tahminine göre nükleer santrallerin toplam elektrik enerjisi üretiminde payının %4,8 ila %12,1 arasında olacağı öngörülmektedir.
• Diğer ülkelerin yenilenebilir enerji kurulumlarıyla kıyaslama yapabilmeniz için Türkiye'nin tüm santrallarının kurulu gücünün 85 bin megavat (85GW) olduğunu hatırlatalım.

Kaynak gösterilmeden kullanılamaz. Kaynak gösterirken bu sayfanın adresini verebilir (https://bit.ly/2IonTvF) ve/veya Özgür Gürbüz - @ozzgurbuz şeklinde belirtebilirsiniz.

Dünyada nükleer enerji (Analiz: Özgür Gürbüz)
	Yapımı süren reaktör	Kurulu gücü (MW)	Aslında ne oluyor?
ABD	2	2234	ABD nükleer reaktör sayısı uzun zaman sonra 100’ün altına düştü. Ülkede 1996’dan bu yana “yeni” nükleer reaktör yapılmıyor ve yapımı süren 2 reaktörün de diğer yeni reaktörler gibi zarar göze alınıp iptal edilme olasılığı yüksek. Nükleer enerji yenilenebilir enerji ve gazla rekabet edemediği için son yıllarda kapanmalar ve iptal edilen planlarla anılıyor. 2017’de yapımından vazgeçilen Summer2 ve 3 reaktörleri bu duruma iyi bir örnek.
Almanya	-	-	Fukuşima öncesi 17 nükleer reaktöre sahip dünyanın en büyük ekonomilerinden Almanya nükleer santralların hepsini 2022’ye kadar kapatma kararı aldı. Şu ana kadar 10 reaktör kapatıldı kalan 7 tane de 4 yıl içinde kapatılacak. Almanya halihazırda elektrik ihtiyacının %35’e yakınını güneş+rüzgar ve biyokütleden karşılıyor.
Arjantin	1	25	Küçük ölçekli deneme reaktörü.
Avusturya	-	-	Bitirilen tek reaktörünü halk istemediği için çalıştırmadan kapattılar.
Bangladeş	1	1080	Rusya’nın kredi sözüyle başlanılan bir iş. Finansmanın %90’ı Rusya’dan sağlanıyor ve Bangladeş borçlandırılıyor. 12 milyar dolarlık kredi 28 yılda ödenecek.
BAE	4	5380	Nükleerden çıkan Kore BAE’ne nükleer yapıyor.
Belarus	2	2220	Bu projeyi de Rusya finanse ediyor ve enerjide Belarus’u kendisine bağımlı kılıyor.
Çin	18	19016	Sayı çok görünse de sizi yanıltmasın. Çin dünyanın en çok enerji tüketen ülkesi ve buna rağmen nükleer öncelikli tercih değil ve elektrik üretimine katkısı düşük. Elektrik tüketiminin sadece %3,5’i nükleerden karşılanıyor. 2017 sonunda hidro hariç ülkedeki yenilenebilir enerjinin (rüzgar+güneş+biyokütle vb.) elektrik üretimine katkısı nükleerin 2 katı.
Danimarka	-	-	Nükleeri hiç olmadı, elektrik talebinin %60’a yakınını yenilenebilir enerji karşılıyor.
Endonezya	-	-	Ulema nükleer enerjiyi islama uygun bulmadı.
Finlandiya	1	1600	Sinop’a talip Fransızların dünyaya en gelişmiş nükleer diye tanıttığı (EPR) bu reaktörün yapımı 10 yıl gecikti ve tek reaktörün maliyeti 2012’deki remi açıklamaya göre 3,8 milyar dolardan 10 milyar $’a çıktı. Finlandiyalı şirket ile Fransız-Alman ortaklık tahkimlik oldu.
Fransa	1	1630	Elektrik tüketiminin % 75’ini nükleerden sağlayan dünyanın nükleer devi Fransa, nükleer enerjinin elektrikteki payını 2025’te %50’ye düşürmeyi planlıyor ve bu doğrultuda bazı nükleer reaktörleri kapatacak. Şimdiden oran %71’e düştü. Buradaki EPR reaktörü de Finlandiya’daki gibi teknik sorunlarla karşılaştı ve 2007’de yapımına başlanan reaktör hâlâ bitirilemedi.
G. Kore	4	5360	Kore, kendi nükleer reaktörünü üretebilen sayılı ülkelerden ve enerjide dışa bağımlılık oranı Türkiye’den daha yüksek. Buna rağmen 2017’de nükleerden çıkış kararı aldı. G. Kore, elektrik ihtiyacının üçte birini karşılayan 24 nükleer reaktörünü kapatacak, sadece yapımı süren 2 reaktörü bitirecek. Onlar da ömrü tamamlanınca kapatılacak.
Hindistan	6	3907	Hindistan’ın UAEA listesinde yapımı sürüyor denilen 6 reaktörden bir tanesinin (PFBR) inşasına 2004 yılında başlandı. 14 yıldır bitirilemedi. Kakrapar3-4, 8 yıldır bitmedi. Rajasthan7-8’in yapımı da 7 yıldır sürüyor. Bir reaktörün yapım süresinin 4-5 yıl olması beklenir. Öte yandan Hindistan dünyanın en iddialı yenilenebilir enerji hedeflerine sahip. 2022’ye kadar 175 GW hedefleri var ve bunun 62 GW’ı gerçekleşmiş durumda. Güneş ve rüzgar başrolde.
İrlanda	-	-	Nükleeri hiç olmadı ve yapmama kararı var.
İspanya	-	-	Sosyalist hükümet zamanında nükleer santralları kapatma kararı aldı, 1 tane kapatıldı, 7 reaktör kaldı. Planlanan yeni reaktör yok.
İtalya	-	-	Çernobil sonrası ülkedeki 4 reaktörü de kapattı. Halk oylamaları sonucunda nükleer santral kurmama kararı aldı.
Japonya	2 (!)	2653	UAEA rakamlarının en yanıltıcı olduğu ülke Japonya. Fukuşima sonrası bu iki reaktörün yapılmayacağını herkes biliyor ama UAEA listeden çıkarmamakta ısrar ediyor. Fukuşima öncesi 54 nükleer reaktör olan ülkede şu anda 7 tane gerçekten çalışan reaktör var. Nükleerin elektrik üretimine katkısı %30’lardan %3,6’ya düşmüş durumda. Japonya enerji verimliliği ve güneş enerjisi konusunda Fukuşima sonrası atılıma geçti. Güneş kurulu gücü 50 GW’a yaklaştı.
Norveç	-	-	Dünyanın en zengin ülkelerinden. Hiç nükleer santrali olmadı.
Pakistan	2	2028	Pakistan-Çin ilişkilerinin bir parçası bu iki reaktörün yapımına 2015 ve 2016’da başlandı.
Rusya	5	3398	Rusya’daki 5 reaktörün ikisi 32 MW gücünde deniz üstü reaktörleri ve 11 yıldır bitirilemedi. Leningrad 2-2 2010’da, Novovorenzh2-2 ise 2009’da başladı, hâlâ bitmedi. Rusya, nükleer santral ihracını hedef belirlediği için ülkesinde nükleer endüstriyi ayakta tutmaya çalışıyor. Bu santrallar da bir ihtiyaçtan kaynaklanmıyor ve inşaatlar gecikiyor.
Slovakya	2	880	Mochovce 3 ve 4 numaralı reaktörler 31 yıldır yapılan reaktör listesinde. Yapımına 1987 yılında başlanan bu reaktörler listeye bir ülke daha eklemekten başka bir işe yaramıyor. İnşaatın planlandığı gibi sürmediği ortada.
Ukrayna	2	2070	Ukrayna da listede 32 yıldır bitirilemeyen Khmelnitski 3 ve 4 reaktörleriyle varlık gösteriyor.
Yunanistan	-	-	Nükleer santrala karşılar. Elektrik tüketiminin %8’i güneşten sağlanıyor.

Artvinli ne yapacak

Özgür Gürbüz-BirGün/2 Nisan 2018

Bir hafta önce Artvin’deydim. Prof. Dr. Ali Demirsoy, Prof. Dr. Doğanay Tolunay ile birlikte Cerattepe’deki son durumu değerlendiren bir panelde birlikteydik. Artvin dağın yamacına tutunmuş bir kenti andırıyor. Ortasında durup aşağıya baktığımda Deriner Barajı’nın doğada açtığı izleri görebiliyordum. Büyük bir hafriyat alanı; yollar, delinmiş tepeler vardı. Yukarısı ise adeta madene tahsis edilmiş. Neredeyse gördüğüm her ağaç ve toprak maden sahası içinde kalıyordu. Kısacası, aşağısı baraja, üstü madene verilmiş bir kent Artvin. Artvinli iki inşaat arasında yaşamaya itilmiş. Yakında kentte sadece maden ve baraj işçileri kalırsa şaşırmamalı. Niyet de o sanki. “Yeşil Artvin” diyenler dışarı, “beton Artvin” diyenler içeri…

Panelin yapılacağı salon hıncahınç dolmuştu. Gaziler, çocuklar, kadınlar; gelecek kaygısı taşıyan yüzlerce kişi vardı. Yıllarını bölgede araştırmalar yaparak geçirmiş Ali Demirsoy, Artvin ve Çoruh Vadisi’nin zengin biyolojik çeşitliliğini anlattı ve Cengiz Holding tarafından işletilen bakır madeni çalışmaya devam ederse bu doğal hazineyi kaybetme riski olduğunun altını çizdi. Doğanay Tolunay ise konuşmasında ÇED raporunda es geçilen iki tehlikeye dikkat çekti. Bölgedeki sert kaya oluşumlarında çatlaklı yapılar olduğuna dikkat çeken Tolunay, patlatmalar veya çalışmalar nedeniyle çatlakların kapanıp madende su birikmesine yol açabileceğinden, tersi bir durumda ise çatlakların genişleyerek madenden gelen suların yer altı sularına karışabileceğinden bahsetti. Bir başka risk ise bölgede birikmiş taşlı toprakların (kolivyal) maden faaliyetleri nedeniyle heyelanlara neden olması. Açıkçası, hem kaybedeceklerimizin hem de riskin büyüklüğü tüylerimizi diken diken etti.

Panel sonrası gelen soruların merkezinde bundan sonra ne yapılacağı vardı. İptal ettirilen ÇED raporları yeniden çıkarılmış, bilimsel raporlar hiçe sayılmış, alınmış hukuki kararlar mahkeme heyetleri değişince boşa çıkmış, Artvin halkının eylem ve gösterileri ise OHAL bahanesiyle engellenmiş durumda. Halk madene karşı ama toplantı yapacak salon bulamıyor. Haliyle hukukun siyasete, bilimin ticarete esir düştüğü bir noktada soruyor; şimdi ne yapacağız? Bu sorunun yanıtı Artvin’i aşıyor. Artvin’i korumak sadece Artvinlilerin meselesi olmaktan çıktı ve Türkiye’de siyasetin değişmesiyle hallolacak bir mesele haline geldi.

***

Doğa katliamı sandıkta cezalandırılmalı

Türkiye’de çevre mücadelesi hep sandıktan uzak yapılır. Siyaset işin içine karıştırılmaz. Dünyada iktidar ortağı olmuş yeşil partiler varken, iklim değişikliği veya enerji konusunda çevreci fikirler dünyadaki ekonomi ve sosyal politikaların belirleyicisi olmuşken, çevrenin, doğa korumanın siyasetten dışlanması elbette garip ama Türkiye’de bu böyle.

Politika ve çevreyi ayrı tutmanın bazı gerekçeleri de var. En önemlisi de işin içine parti girince çoğu insanın çevrenin siyasete alet edildiğini düşünmesi. Mücadelenin bir partinin çıkarlarına hizmet etmesinden veya kullanılmasından hep korkuldu. Bu nedenle de doğa koruma gibi aslında tamamen siyasetin konusu olan bir mücadele, Türkiye’de politikaları doğrudan etkileyen araçlar kullanılmadan yapılıyor. Sandıkla hareket arasındaki çelişki de buradan doğuyor. Herkes HES’e karşı ayakta ama iş sandığa gelince oyları HES’e onay veren parti alıyor.

Bu “siyasetsizlik” tercihi, yargının, üniversitelerin ve medyanın kısmen de olsa bağımsız olduğu süreçte işe yarayabiliyordu. Biliyoruz ki artık ne yargı, ne üniversiteler ne de medya bağımsız. Bu yüzden siyaset dışındaki çevre hareketi, sandığı araçlarından biri yapmayı artık daha ciddi bir şekilde düşünmek zorunda. Elbette bu iş, “şu parti madene, baraja, santrala evet diyor, bu parti ise demiyor oyları ona atalım” diyerek yapılmamalı. Mesele, parti adı vermeden, “köyümüze, kentimize bizim istemediğimiz barajı, madeni, santralı yapana biz oy atmayız” diyerek anlatılmalı. Çözüm için bir partiyi göstermek doğru olmayabilir ama katil belliyse, adını söylemek için filmin sonunu beklemenin de bir anlamı yok.

Doğa katliamına izin verenler sandıkta cezalandırılmalı. Mücadele içindekiler de artık korkmadan, “senin yaşamına kastedene, seni dinlemeyene oy atma” demeli. Yaşamdan öte bir şey yok, korumak için de elimizdeki en etkin araç önümüzdeki seçimler. 

İklim krizi tarımı tehdit ediyor

Özgür Gürbüz-BirGün/19 Mart 2018

24 aylık kuraklık haritası

BM Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) son raporuna göre, 2005-2015 yılları arasında meydana gelen doğal afetlerin tarıma verdiği zarar gelişen ülkelerde 96 milyar doları bulmuş. Bu zararın yarısı Asya’da meydana geldi. Kuraklık en büyük etken; doğal afetlerden en çok etkilenenler ise yoksul çiftçiler.

Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün 2017 yılını kapsayan kuraklık analizleri, Türkiye’nin Doğu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerinin bir bölümünde “şiddetli kuraklık” yaşandığını gösteriyor. Birkaç ay önce bu analizlerden bahsetmiştik. 2018’in ilk aylarındaki yağışlar da bu durumu pek değiştirmişe benzemiyor. Erzurum, Ağrı, Muş, Bitlis, Mardin, Tunceli, Kırşehir, Kayseri, Erzurum ve Erzincan civarında kuraklık riski devam ediyor.

FAO’unun raporundaki uyarıyı dikkate alarak, ülkenin doğusunda yaşanan kuraklığa ve o bölgelerde tarım yapan çiftçilere destek vermeye hazırlanmak gerek. Kısa dönemde çözüm zararı karşılamak olabilir ama uzun dönemde yapılacak iki iş var. Birincisi iklim krizinden çıkmamızı sağlayacak fosil yakıt (kömür, petrol ve doğalgaz) bağımlılığını azaltmak. Türkiye bu konuda şu ana kadar kayda değer bir ulusal politika belirlemedi. İkincisi ise iklim değişikliğine direnme gücünü artıracak uyum çalışmalarını artırmak. Yoksa iklim kaynaklı aşırı hava olayları başta tarım sektörü olmak üzere tüm yaşamsal sektörlere ciddi zarar verecek.   

İklim değişikliği dolu, sel baskını, orman yangını gibi aşırı hava olaylarının sıklığını ve şiddetini artırıyor. Bu da zaten zor koşullarda üretim yapan çiftçinin işini daha da zorlaştırıyor. FAO Genel Direktörü José Graziano da Silva “Bitki ve hayvancılık üretiminin yanı sıra ormancılık, balıkçılık ve su ürünlerini kapsayan tarım sektörleri; iklim ve piyasa oynaklığı, zararlılar ve hastalıklar, aşırı hava olayları ve giderek artan uzun süreli krizler ve çatışmalar gibi birçok riskle karşı karşıya.” diyor. FAO’nun raporundaki maddi zararların dağılımını gösteren tablo, iklim krizinin bizi en çok hangi alanlarda etkileyeceğinin işaretlerini gösteriyor.

Doğal afetlerin gelişen ülkelerde tarıma verdiği zarar (2005-2015) (ABD Doları)
Kuraklık	29 milyar
Depremler/heyelanlar	19 milyar
Su baskınları	10,5 milyar
Aşırı sıcaklık ve fırtına gibi meteorolojik afetler	26,5 milyar
Hastalık ve istila gibi biyolojik afetler	9,5 milyar
Söndürülmesi güç yangınlar	1 milyar

Kuraklık kaynaklı zararın yüzde 83’ünün tarım sektöründe meydana geldiğini vurgulayalım. Türkiye’yi sadece bu yıl değil önümüzdeki yıllarda da bekleyen kuraklık tehlikesinin zaten su zengini olmayan ülkemizde ne kadar büyük sorunlar yaratabileceğini hatırlatalım. Afetlerden en çok mahsul ve hayvanların zarar gördüğünü söylemeye bile gerek yok sanırım.

Hayvancılığın üzerindeki tehdit daha da fazla. Herhangi bir doğal afete maruz kalan hayvanlar, o afetten dolayı ölmeseler bile hasta olabiliyor ya da zayıf düşebiliyor. Sel baskınları ve kuraklık durumlarında salgın hastalıkların yayılması da hızlanıyor. 2005-2015 yılları arasında yaşanan iki salgın vakası, FAO’nun raporunda “iklim değişikliği ilişkisi tartışmasız” diyerek örnek gösterilmiş. Sibirya’da binlerce Ren Geyiği’nin ölümüne yol açan şarbon salgını ve zaman zaman Türkiye’de de görülen Mavi Dil hastalığı.

Kuraklık ve sel deyince sadece maddi hasar aklımıza gelmemeli. Etkileri uzun yıllarca görülebilecek salgınlardan, ekonomik kayıptan, işini ve toprağını kaybeden insanların zorunlu göçlerinden bahsediyoruz. İklim kriziyle körüklenen doğal afetler sadece tarım sektörünü de etkilemiyor. BM kaynakları, doğal afetlerin yıllık ekonomik maliyetin 250-300 milyar doları bulduğunu, gelişen ülkelerde her yıl 54 bin insanın canını aldığını ve 97 milyonun da hayatını etkilediğini söylüyor. Haliyle korunmasız yoksullar, zengin ülkelerden daha fazla etkileniyor. Sizce kafamızı kumdan çıkarmanın vakti gelmedi mi?