Dünya seni çağırıyor

Orta Asya’nın şaman ayinlerinin Anadolu’nun dağlarında yankılanan sesi, fotoğraf karelerine tüm renkleriyle yansıyarak Magma Dergisi’nde hayat bulmaya hazırlanıyor. Türkiye Ekim ayında iddialı bir coğrafya-keşif dergisine kavuşacak. Magma’nın bir özelliği de patronsuz bir dergi olması.

Özgür Gürbüz-BirGün/7 Eylül 2014

Dukhalar - Fotoğraf: Selcen Küçüküstel

Derginin adı aylardır sır gibi saklanıyordu. ‘AdıBilinmeyenDergi’ etiketiyle sosyal medyada ilgi konusu oldu. Birkaç gün önce ismi açıklandı ve ‘Magma’ yeryüzüne ulaştı. Başında Atlas dergisinden tanıdığımız isimler var. İki güzel Gezi sayısından sonra Atlas’la yollarını ayıran ekip, kolektif bir çalışma tarzıyla, patronsuz bir dergi çıkarmaya hazırlanıyor. Dergi Ekim başı çıkacak ama Facebook’ta takipçi sayısı 70 bini buldu. Uzak diyarlara yaptıkları yolculuklar ve eşsiz fotoğraflarıyla tanıdığımız ekipten Özcan Yüksek ve Kemal Tayfur, Magma dergisini ilk defa BirGün’e anlattı.

- 20 yıldır beraber çalışan bir ekipsiniz, herkes sizi Atlas’la özdeşleştirmişti. Magma’nın farkı ne olacak?

Özcan Yüksek: Oradaki tecrübelerimizi, daha özgür bir ortamda sunacağız. Hem ülkenin hem de gezegenin ihtiyacı özgürlük. Dünyada da bunun sıkıntıları var ama Türkiye’de çok daha fazla. Basın içindeki hiyerarşik yapılaşmalar, hangi siyasi görüşten olursa olsun çok sağlıklı değil. En azından biz onu hissediyoruz. Hiyerarşik, rekabetçi ve merkezci yetiştirilmişiz.

- Coğrafya dergisi bazen nereye gidileceğini gösteren bir rehber gibi algılanıyor. Nasıl daha özgür olur diye soranlar var.

Kemal Tayfur: Bir coğrafya-kültür dergisinde özgür olmak, öncelikle ticari kaygılardan uzak kalmayı gerektirir. Para kazanmayı yayıncılığın önüne koyarsan, bilgi üretmeye, yaratıcılığını geliştirmeye çalışan ekibin hareket alanını kısıtlarsın. Magma’nın en önemli özelliklerinden biri, patronsuz, herhangi bir sermaye grubuna dayanmayan, çalışanların kendi düşlerine güvenerek çıkardıkları bir dergi olması.

ÖY:  Şirket kâr etmek ister. O dergi belirli bir kâr amacıyla çıkar. Bizim de ticari giderimiz var ama bizim amacımız zarar etmemek, kâr etmek değil.

- Bu içeriği etkiliyor mu?

KT: Etkiler tabii. Geçmişte karşılaştığımız en büyük sıkıntılardan birisi buydu. Normalde bir coğrafya dergisi dünyanın en uç noktalarına yazarını, fotoğrafçısını gönderebilmeli. Bunlar büyük paralar. Kâr hedefiyle hareket eden şirket, yaptığı faaliyetler kârını zedeliyorsa sana sınırlama getiriyor. Burada en büyük avantajımız bu. Kâr amacı gütmediğimiz için elde edilen gelirin tamamı bu alanlara ayırılacak. Tek desteğimiz, tek güven duyduğumuz şey okuyucu. O güven, destek olmasaydı zaten böyle bir yola çıkmazdık.

- Neden Magma?

ÖY: Magma gezegeni oluşturan yaşamın kaynağı. Biz gezegeni hazır ambalajından çıkarıp baktığımız bir şey zannediyoruz. Halbuki halen canlı, hareket halinde. Gezegenin içerisindeki sıcak ateş gezegenin kendi arzusu. Gezegenin kendini var etme duygusunu takip edeceğiz.

'Magma' çalışıyor. Fotoğraf: Sururi Uras

- Coğrafya dergilerinde yapılmayan bir işi yapmak, gidilmeyen bir yere gitmek ‘en iyi iş’ gibi algılanıyor. Siz de böyle mi düşünüyorsunuz?

KT: Gidilmemiş noktalara gitmek, kimsenin ayak basmadığı bir vadide dolaşmak değerli. Özcan’ların daha önce yaptığı gibi, Dukha’lar gibi bir topluluğu Türkiye ve dünyaya tanıtmak gidip yerinde incelemek ve sayfalara taşıyarak okuyucuya ulaştırmak önemli. Önemli ama derginin tek amacı bu değil. Dergi çok bilinen bazı meseleleri de farklı bir bakış açısıyla ele alabilir. Gezi olduğunda Atlas’taydık. İki sayıyı Gezi’ye ayırdık. Coğrafya dergisinde Gezi yer almaz diye bir şey yok.

- Atlas’tan ayrılmak zorunda kalmanızın nedeni Gezi miydi?

ÖY: Tam sebebini bilmiyorum, o tarihlere denk geldi. Gerekçe yok. Önemli değil; iyi oldu, hayırlı oldu. Kendi potansiyelimizi ortaya çıkaracak bir dergi çıkaracağız.

KT: Buradan bizim Atlas’la rekabet içinde olduğumuz düşünülmesin. Böyle bir kaygımız başından beri yok.

ÖY: Rekabete karşıyız. Sadece sporda, maçlarda rekabete karşı değiliz. Rekabetin gezegenin kaderini kötü etkilediğini düşünüyoruz. Yaratıcı işler yapan insanı tüketen bir şeydir rekabet. Basının içerisinde entelektüel bir kesim var ve bu aşağıyı ezen uygulamayı çok iyi beceriyor. Oraya gelmeden evvel çok iyi eğitilmişler. Basını önce bu yapı darmadağın ediyor.

KT: Muhabirliğin ortadan kaldırılması beraberinde vasatı öne çıkarıyor. Yaratıcı insanlar bir süre sonra ya uzaklaşıyor ya da uzaklaşmak zorunda kalıyor. Kalanlar ya da tercih edilenler, genelde basınla, yaratıcılıkla ilişkisi olmayan bir kadro.

- Diğer coğrafya dergilerinde çoğu zaman insanın doğaya tahakkümü anlatılmıyor. Bunu nasıl kıracaksınız?

ÖY: Derginin amacı gezegeni, doğayı kurtarmak. O amaç çerçevesinde doğayı koruyan, esirgeyen kültürleri önemsiyoruz. Onlardan öğrenmeye, geçmiş bilgelikleri, aktarmaya çalışıyoruz. “Bilmek isteyen yola çıkar” diyoruz. Bu yol, karayoluna çıkmak, patikada yürümek değil. Düşünce biçimi olarak yol, keşfetme, kendini öğrenme, başka zamanları da keşfetme gibi daha geniş anlamda düşünmeyi gerektirir. Bu söz bize ait değil. Altaylar’da bir şaman duası. O cümleyi uçak bileti almanız için değil bilet almadan da dolaş, keşfet demek için kuruyoruz.

KT: O söz insanları dünyaya katılmaya çağırıyor. Dağın zirvesine çıkmak, parkta yürümek, sokağınızdaki ağaca bakmak bile önemli. Bu dergi doğayı ve gezegeni savunmada taraf. Dolayısıyla insan-doğa ilişkisini bir üstünlük ilişkisi değil, doğayı içinde yaşadığımız o büyük bütün olarak görecek. Aynı şekilde kültürler arasında da hiyerarşik bir ilişki asla söz konusu olmayacak. En temel kurallarımızdan birisi bu. Aşağı bir ırk, kültür yok.

- İşlediğiniz konularda şaman kültürü öne çıkıyor, bir nedeni var mı?

Beşiktaş taraftarı - Fotoğraf: O. Gurbuz

ÖY: Şaman kültürü çok yer alıyor gibi gözükebilir. Aslında bu, derginin doğaya ilişkin yaklaşımından kaynaklanıyor. Şamanizm doğayla çok yakın ilişkileri olan, doğa ruhlarıyla ilişki kuran insanlığın en eski inanış biçimi. Doğayla 10 binlerce yıldır kurulan ilişkinin bilgeliğini ve ritüelini aktarmaya çalışıyoruz. Beşiktaş türbinleri maç başlamadan önce ellerini kaldırıp kartal olur. Aslında bu bile bir şaman ayinidir. Stat kaç kişiyse o kadar kişi kartal oluyor. Şaşırmayı unutmuş bir zamanda yaşıyoruz. Her şey sıradan. Bir ağaç da yok edilebilir, bir orman, bir dere de. İki kıtanın arasından geçen boğaz bizi şaşırtmıyor, yukarıdan yapılan çılgın bir kanal bizim için daha önemli.

- Bunun sebebi insanın her şeyi görmüş olması mı?

OY: Hayır. Her şey sıradanlaşıyor. Her şey tüketilen, tüketildikçe çoğaltılan, çoğaltıldıkça daha fazla tüketilen bir şey haline geliyor.

- Siz bu sıradanlığı nasıl kıracaksınız?

KT: Okuyucu en bildiği konularda bile yeni bilgilerle karşılaşacak. Dergi kaynak olarak kullanılabilecek bir bilgi havuzu sunacak. Akademik yayınlardan farkı da bu bilginin gerçekten şaşırarak, akılda kalmasını kolaylaştırarak, heyecan duyarak anlatılmış olması. Bu aynı zamanda bir fotoğraf dergisi, fotoğrafsız konu yok. Ele alınan her konu haritası, grafikleri ve fotoğraflarıyla görselleştirilecek. Arkeoloji konusuyla ilgilenenlere de, dağcılara ve tarih meraklılarına da hitap edecek.

- Ekim’i iple çekiyoruz. Teşekkürler.

***

Magma Dergisi’ni merak edenler Facebook’ta AdıBilinmeyenDergi ve Twitter’da @MagmaDergisi hesaplarını takip edebilir.

Hükümet programında çevre ve enerji

Özgür Gürbüz-BirGün/7 Eylül 2014

62. Hükümet’in programı açıklandı. Programın çevre ve enerji bölümlerinde ‘yeni’ bir şey yok. Programda dikkatimi çeken noktaları kısaca özetlemek isterim.

‘Yaşanabilir mekanlar ve çevre’ adı verilen bölüm kente övgüyle başlıyor. Kentler, ‘toplumun gelişmişlik düzeyini belirleyen faktörlerden biri’ kabul edilmiş. “Yüksek standartlarda şehirleşme artık bir zenginlik ve gelişmişlik göstergesi haline gelmiştir” deniyor. AKP döneminde kentte yaşayan nüfusun oranının 9 puan artıp yüzde 73’e ulaşması başarı sayılmış. Daha önce bu köşede yazmıştık. Çin gibi nüfusu 1 milyar 400 milyonu bulan ve Türkiye’nin 12 katı yüzölçümüne sahip bir ülkede dev kentler yaratmak, insanlara hizmet götürmek için tek seçenek olabilir. Buna rağmen Çin’in en kalabalık kenti Şanghay’da ülke nüfusunun yüzde 2’sine yakını yaşıyor. İstanbul’da ise Türkiye nüfusunun yüzde 20’si toplanmış. Ülkedeki her beş kişiden biri İstanbul’da. Türkiye’de dikey büyüme zorunluluk değil. Yer var, iklim müsait… Kaldı ki, tüm kaynağı İstanbul’a aktarmamıza rağmen o kentte de hayat yaşanılmaz bir halde. Trafik, hava kirliliği, su sorunu, yeşil alan yokluğu… Davutoğlu hükümeti bu başarısız kentleşme modelini, programda övüyor ve hataya devam edileceğinin işaretlerini veriyor.

İstanbul’un bina dolmasının nedeni rantın çekiciliği. Bir müteahhit için Nevşehir’e apartman yapmakla İstanbul’a yapmak arasında maliyet açısından fazla fark yok. Ama iş satmaya gelince İstanbul daha fazla gelir getiriyor. Planlama, denetleme gibi mekanizmalar da olmayınca doğal olarak tüm betonlar İstanbul’a dökülüyor. Türkiye aslında hiç yönetilmiyor, kaderine bırakılış. Sadece kentleşme bölümü değil, planın her kısmı elimizde kalıyor. Plandaki iddialar ve gerçekler çelişiyor. İşte size iki örnek:

İddia: AKP döneminde küresel ısınmaya yol açan seragazı emisyonlarının kontrolüne öncelik verildi.

Gerçek: 2002-2012 yılları arasında seragazı emisyonları yüzde 52 oranında arttı. 287 milyon tondan 439 milyon tona çıktı.

İddia: Yenilenebilir enerji kullanımı ve enerji verimliliği arttırıldı.

Gerçek: 2000 yılında Türkiye’nin birincil enerji tüketiminde hidroelektrik dahil yenilenebilir enerji kaynaklarının payı yüzde 12,8’di. 2011’de yüzde 9,8’e geriledi.

Hükümet programının yaptık dedikleri tartışmalı, yapacağız dedikleriyse ürkütücü. Nükleer santral sevdası sürüyor.Sinop ve Akkuyu'ya sekiz adet nükleer reaktör kurulması planlanıyor.

Enerjide dışa bağımlılığın azaltılması yine hedefler arasında. Keşke olmasaydı. 12 yıldır aynı hedef var ama sonuç ortada. Türkiye 2002’de yüzde 69 oranında dışa bağımlıydı şimdi yüzde 74.  

Soma, Afşin ve Yatağan’daki çevre sorunları, kentleri vuran fırtınalar ders olmamış, onlarca yeni kömür santralinin kurulması planlanıyor. Tüm nehirlere HES kurma gibi, ekolojiden, ekonomiden uzak hedefler de planda yer alıyor. Bürokrasi, finans mekanizmalarının eksikliği gibi nedenlerden millet kendi çatısına panel kurmakta zorlanıyor, hükümet planında Konya’ya dünyanın en büyük güneş santralini kurmak yer alıyor. Mesele dev santraller kurmak değil; kalıcı, ayakları yere basan, kazancını halkın katılımı sayesinde halkla paylaşan bir sektör yaratmak olmalı. Dünyanın en büyük üst geçidini de yapsanız, bir kamyon onu yer edebilir. Bunlar hep eski bir düşünce tarzının ürünü. Anlayacağınız, programda Türkiye’yi ileriye götürecek, bizleri heyecanlandıracak bir şey yok. Eski tas eski hamam. İşin kötüsü su da yok. 

* Bu yazımda, tamamen benim hatamdan kaynaklanan bir yanlışı düzelttim. Programda Sinop'ta 8 nükleer reaktör kurulması planlanıyor yazmıştım, doğrusu 4 olacak. Okuyucularımdan özür dilerim. Bu yerinde ve önemli uyarıyı yapan Cem Aydın'a da çok teşekkür ediyorum. 

Nükleeri savunmanın dayanılmaz zorluğu

Özgür Gürbüz/3 Eylül 2014

Ana akım medyada zaman zaman nükleer enerjiyi öven haberler ve makaleler çıkıyor. Bugün radikal'de yer alan makalede gördüğüm temel hatalara kısa bir yanıt yazdım. İlginize. 

2013'te Japonya'da elektriğin sadece %1,7'si nükleerden. (UAEK)

Makaledeki tüm argümanlar Türkiye'de nükleer santral yapılmamasını ortaya koyarken, hâlâ nükleer gerekli diye yazabilen Cenk Sidar'ı tebrik etmeli. Yazıdaki nükleer santralle ilgili tablolar da doğru değil. Türkiye'de rüzgarın elektrik üretimindeki payı yüzde 3. Japonya nükleer enerjiden elektrik üretiminin yaklaşık yüzde 2'sini (2013) sağlıyor. Japonya'da Fukuşima sonrası çalışabilir durumda 48 nükleer reaktör kaldı, onların hepsi de 1 yıldır kapalı. (İlgili son yazım geçen hafta sonu BirGün'de yayımlandı. Buraya tıklayarak okuyabilirsiniz.

Kaldı ki, Cenk Bey'in en büyük hatası, Türkiye'nin enerji talebinin yılda yüzde 7 arttığını söyleyip (bu rakam da doğru değil. Son üç yılın ortalaması yüzde 3) tek çarenin nükleer enerji olduğunu yazmasi. Elektrik tüketiminin önümüzdeki yıllarda da ekonomik büyümenin düşük kalacağı herkesçe malum. Enerji verimliliği, yenilenebilir enerji kaynakları yokmuş gibi davranmanın Türkiye’ye nükleer santral satmak isteyen firmalardan başka kime yararı var, bilmiyorum. Avrupa'nın en iyi güneş enerjisi potansiyeline sahip Türkiye'de güneş kurulu gücü 20 megavat civarında, şaka gibi. Neyse, daha önceki yazılarında da benzer bir eğilim vardı zaten ama bilginize sunuyorum. Bu benim yorumumdu, siz kendi yorumlarınızı yaparsınız. Radikal’de yayımlanan ilgili yazıyı da bu adresten okuyabilirsiniz.