Çernobil’in 28. yılında nükleer enerji -2

BirGün gazetesi için hazırladığım üç günlük yazı dizisinin ikinci bölümü. İlk bölüm için lütfen buraya tıklayınız. 

NÜKLEER RÖNESANS HAYAL OLDU 

Özgür Gürbüz-BirGün/27 Nisan 2014

Nükleer enerjinin en büyük şansı 1973’teki petrol kriziydi. Kriz, birçok ülkede paniğe neden oldu ve o zaman sınırlı olan seçenekler içinde nükleer enerjinin yıldızını parlattı. Fransa bu paniğin en iyi örneğidir. Bugün Fransa’da çalışır durumda 58 nükleer reaktör var ve elektrik ihtiyacının yüzde 73’ü nükleer santrallerden sağlanıyor. Bu 58 reaktörün 36 tanesi, petrol krizinden hemen sonra başlatılan nükleer enerji hamlesi sonucu 1977 ile 1989 yılları arasında kurulmuştur. 1977’ye kadar kurulan reaktörlerin birçoğunun düşük kapasiteli olduğu da düşünülürse, Fransa’nın bugün sahip olduğu kurulu gücünün o paniğin sonucu olduğu açıkça görülebilir. Fransa, 1999 yılından sonra sadece bir reaktör inşa etti. Bugün yapımı süren tek reaktör (Flamanville) ise aynı Finlandiya’daki ikizi gibi mali bir felakete yol açtı ve ne zaman faaliyete geçeceği bilinmiyor.

Rakamlarla dünyada nükleer enerji
Petrol krizinin hızıyla nükleer enerjiyi kurtuluş sananların birçoğu, ABD’deki Üç Mil Adası kazasıyla irkildi. Çekirdek erimesi, yani reaktörün kalbindeki yakıt hücrelerinin hasara uğraması, bununla birlikte nükleer reaksiyonun kontrolden çıkması nükleer endüstrinin korkulu rüyasıdır. Üç Mil Adası’nda kısmen bir çekirdek erimesi yaşanması başta ABD olmak üzere bazı ülkelerde tedirginlik yaratsa da, nükleerden kaçış Çernobil’le başladı. 1986 yılında dünyadaki elektrik tüketiminin yüzde 11’i nükleer santrallerden sağlanıyordu. Çernobil’den sonra yeni siparişlerin durması, nükleer enerjinin yükselme eğilimine de darbe vurdu. Mevcut inşaatların tamamlanmasıyla 1997’de nükleer enerjinin küresel elektrik üretimindeki payı yüzde 17’lik tarihi zirvesini gördü. Dünya enerji tüketimine katkısı ise yüzde 6 civarındaydı çünkü nükleer santraller sadece elektrik üretebilirler. Fosil yakıtlar ve yenilenebilir enerji kaynakları ısı ve elektrik üretebildikleri için nükleere karşı hep avantajlıdır.

Nükleer endüstri Çernobil sonrası akıllı bir manevrayla kabuğuna çekildi. Çernobil’in unutulmasını beklemekten başka çareleri yoktu. 2000’den sonra Çernobil’in unutulduğunu düşünen nükleer lobi tekrar atağa geçti. Bu sefer ‘nükleer rönesans’ sloganıyla sahneye girdiler. Daha fazla bekleyemezlerdi zira yeni teknik eleman yetişmiyor, mevcut kadrolar emekliye ayrılıyordu. Üniversitelerde nükleere ilgi azalmıştı. Yeni ve daha güvenli olduğu söylenen nükleer reaktörlerle yeniden elektrik piyasasına hücum ettiler. Avrupa ve Amerika’yı ikna edemeseler de, Asya’dan aldıkları siparişlerle endüstri canlanır gibi oldu. Türkiye gibi birçok ülke yeniden nükleer enerjiyi konuşmaya başladı. Buna rağmen, 2010 yılı sonunda (Fukuşima kazasından önce) nükleer santrallerden üretilen elektriğin payı yüzde 12’ye kadar geriledi. Güvenli nükleer reaktörler piyasanın tek talebi değildi. Ucuz olmaları da gerekiyordu. Atık sorunu hâlâ çözülememişti. Üstelik, güvenli nükleer santral demek maliyet demekti. Nükleer enerji, kömür, gaz, rüzgar, güneş ve hidroelektrik gibi kaynaklarıyla rekabet edemiyordu. 2010 sonunda küresel elektrik üretiminde nükleerin payı yüzde 12’ye düşerken, yenilenebilir enerji kaynakların payı yüzde 20’ye çıkıyordu. Fukuşima sonrası ise nükleer enerjinin küresel elektrik üretimindeki payı yüzde 10’lara kadar düştü. Bir başka deyişle, 30 yıl öncesine geri döndü.

bitmeyen nükleer santral inşaatları
1974’te Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA), 2000 yılına gelindiğinde nükleer santrallerin dünyadaki kurulu gücünün 4 bin 500 gigavata (GW) ulaşacağını tahmin ediyordu. Bugün itibariyle bu rakam sadece 372 GW ve buna bir yıldır çalışmayan Japonya’daki yaklaşık 50 GW da dahil. Rakamlar küresel eğilimin nükleerin lehine gitmediğini gösterse de bu tablo ülkeden ülkeye değişebiliyor. Dünyada çalışabilir durumda 435 reaktör var ve UAEA’ya göre 72 reaktör de yapılıyor. 72 reaktörün 28’i  Çin, 10’u Rusya, 6’sı Hindistan, 5’er tanesi Güney Kore ve ABD, 2’şer adedi Birleşik Arap Emirlikleri, Ukrayna, Slovakya, Japonya, Arjantin ve Pakistan, 1’er adet de Belarus, Brezilya, Fransa ve Finlandiya’da inşa ediliyor. Detaylara bakmazsanız ‘72’ sayısı size çok gelebilir, öyle düşünmenizi de istiyorlar. Halbuki bu 72 reaktörün bazıları yıllardır, yapımı sürenler listesinde yer alıyor. Örneğin Arjantin’deki Atucha-2 reaktörü; 1981’den beri inşa ediliyor. Arjantin’de yapımı süren diğer reaktör ise bir prototip. ABD’deki Watts Bar-2’nin inşaatına ise 1972’de başlandı. Hindistan’daki Kudankulam’da iki reaktör 12 yıldır bitirilemedi. Slovakya’daki iki reaktör 1987’den beri yapılıyor(!). Ukrayna’da durum hemen hemen aynı. Nükleer reaktörün yapımız uzadıkça, kâr etmesi zorlaşır. İlk yatırım maliyeti yüksek olduğu için biran önce elektrik üretip, satmaları gerekir. Bu örneklerin hepsinin ortak noktası ekonomik bir felaket olmaları.

Yine aynı listede, Rusya’da 10 yeni reaktörün yapıldığı söyleniyor ancak bu 10 reaktörün iki tanesinin deniz üstü için tasarlanmış, küçük reaktörler olduğu yazmıyor. Pakistan’daki iki reaktör de küçük, toplamı bir Yatağan santrali etmiyor. Japonya’daki iki inşaat Fukuşima’dan sonra rafa kalktı ama hâlâ yapımı sürenler listesinde yer alıyor. Finlandiya’da Fransızların dünyanın en üstün teknolojisi diye pazarladıkları Olkiluoto reaktöründe inşaat durdu. Zarar 5 milyar avroyu geçti. Fransa’da da durum farklı değil. Flamanville-3 reaktörünün yapımı 7 yıldır sürüyor ve ne zaman biteceği belli değil. Nükleer enerji alanında dünya lideri sayılabilecek Fransa’nın 2025'e kadar elektrik üretiminde nükleerin payını yüzde 50'ye indirmeyi planlaması da iyi okunmalı. Görüldüğü gibi, nükleer endüstri dünyada 72 reaktör inşa halinde demeyi sever ama her zaman olduğu gibi sizden gerçekleri gizler. Yeni yapımların yarıdan fazlasının Çin ve Rusya’da olduğu göze alınılırsa, dünyada herkesin nükleer enerjiye koşmadığı açıkça görülüyor. Nükleer enerji söylendiği gibi ucuz ve güvenli olsaydı bu tablo bambaşka olurdu.

***
Hangi ülkeler nükleerden vazgeçti?
·         Avusturya tek reaktörü Zwentendorf’u bitirmesine rağmen hiç çalıştırmadan kapattı. 1978’de halk oylaması yapıldı ve yüzde 51 nükleere hayır dedi.  
·         Çernobil sonrası İtalya 4 reaktörünü birden kapattı. İtalyanlar Haziran 2011'deki yeni halk oylamasında da nükleer enerjiye hayır dediler.
·         İspanya’da Zorita ve Vandellos-1 reaktörleri kapatıldı, 7 reaktör kaldı.
·         Litvanya'da İgnalina-I ve İgnalina-2 (2004, 2009) kapatıldı.
·         İsviçre Fukuşima öncesi yeni reaktör yapmayı planlıyordu. Kazadan sonra 5 reaktörü 2034'te kapatma kararı aldı.
·         Belçika 2025'e kadar 7 reaktörünü kapatacak.
·         Yunanistan, İrlanda, Danimarka, Norveç, Portekiz, Latvia, Lüksemburg nükleer santral kurmadıkları gibi Fukuşima sonrası nükleere karşı bir deklarasyon yayınladılar.
·         Almanya, Fukuşima’dan hemen sonra 8 reaktörü aynı anda kapattı. Kalan 9 reaktör de 2022’ye kadar kapatılacak.  
 
3. Bölüm: Nükleer enerji ucuz mu? / Türkiye nükleere mecbur mu?
3. Bölüm için lütfen buraya tıklayınız.

Hiç yorum yok: